Kanker
 | Tink derom dat de Wikipedy gjin medyske konsultaasje jout! |
Kanker (Latyn: neoplasma malignum) is in oandwaning dy't omskreaun wurdt troch de folgjende ferskynsels:
- der binne sellen dy't har wyld fermannichfâldigje en dêrmei trochgeane;
- de woekerjende sellen kringe troch yn it omlizzend weefsel en rjochtsje dêr skea oan (ynvasive groei oftewol ynfiltraasje);
- de woekerjende sellen ferspriede har ek nei oare plakken yn it lichem (metastasearring oftewol útsiedding). Dat bart fia de lymfefetten (lymfogene metastasearring), fia it bloed (hematogene metastasearring) en yn lichemsholten (bgl. de búkholte).
Hast alle medyske spesjalismen hâlde har dwaande mei kanker, mar benammen spesjalisten yn de onkology en radioterapy hawwe har spesjalisearre yn it behanneljen fan kanker. Yn 2008 wie kanker yn Nederlân foar it earst de wichtichste deadsoarsaak.
Wat is kanker?
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It wurd "kanker" is �flaat fan it Latynske wurd "cancer", dat oarspronklik "kreeft" betsjut. De sykte hjit yn it D�tsk ek noch altiten "Krebs". De namme is �nder oaren al troch Galenus oan de oandwaning j�n, omdat yn earder tiden de sykte te sjen wie oan de opfallend reade, swolde bloedfetten tichtby de swolms, dy't de artsen fan doe tinken diene oan de reade poatsjes fan in kreeft.
Kanker is in oandwaning dy't karakterisearre wurdt troch wyldgroei fan weefsels troch in trochgeande seldieling. S�ne sellen yn it lichem diele (proliferearje) har inkeld as soks nedich is, bgl. wannear't beskate organen oan fernijing ta binne of better makke wurde moatte. By dy selproliferaasje krije de sellen ek in spesifike foarm en omfang, �fhinklik fan harren funksje, wat seldifferinsjaasje hjit. Dy dieling en differinsjaasje stiet �nder ynfloed fan �nderskate faktoaren: de �twindige faktoaren (bgl. hormoanen, gemyske stoffen, firussen) en de ynwindige sinjalen (bgl. aaiwiten dy't �ntsteane �nder ynfloed fan spesifike regelgenen binnen de sel). Beide typen faktoaren kinne �n in stimulearjende of in remjende ynfloed op de seldieling hawwe. Yn it gefal fan de ynwindige sinjalen sprekke wy fan sellul�re groeifaktoaren of groeiremmers.
As ien of mear sellen �ntsnappe oan dy regulearjende meganismen, kin d�r pleatslik in swolm of tumor �t �ntstean. By de �ntregeling fan de komplekse gearwurking fan groeibefoarderjende en groeiremjende faktoaren rjochte op groeistimulaasje kin der selwoekering optrede. De dielende sellen (nijgroei of neoplasy) hawwe faak harren normale foarm en funksje ferlern. Wy sprekke pas echt fan in kanker yn it gefal fan de kwea-aardige (of 'maligne') tumors. Dy binne, oars as in goedaardige (of 'benigne') tumor, yn steat om it orgaan d�r't se yn�ntstien binne, te ferneatigjen en net allinnich oan te taasten. Boppedat kinne se har ferspriede: troch in ynvaazje fan de omjouwing kinne se yn it weefsel d�romhinne �tgroeie. Eventueel kinne se har ek �tsiedzje (metastasearring) fia de bloed- en lymfestream om sa yn oare organen te bedarjen.
Epidemiology
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Yn Nederl�n waarden yn 2003 neffens de Nederl�nske kankerregistraasje goed 73.000 gefallen fan kanker f�ststeld. Yn 10% fan dy gefallen is al earder in foarm fan kanker diagnostisearre. Alle jierren stjerre yn Nederl�n sa'n 38.000 minsken oan kanker. Op dit momint wurdt r�sd dat sa'n 400.000 minsken yn Nederl�n kanker hawwe.
- By manlju komme benammen de folgjende typen kanker foar: prostaatkanker, longkanker en termkanker.
- By froulju komme it meast foar: boarstkanker, termkanker en longkanker.
Kankersoarten dy't by bern en jongerein it meast foarkomme, binne leukemy, lymfoamen en harsentumors.
Oare soarten binne:
- alfleisklierkanker
- limoerhalskanker
- blaaskanker
- harsentumor
- lymfoamen
- bloedkanker (ferskate soarten leukemy)
- bonkekanker (osteosarcoom)
- h�dkanker
- maachkanker
- noas- en kielkanker
- nefroblastoam (in niertumor)
- nierkanker
- siedbalkanker
- fulvakanker
Klachten
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- Der �ntsteane swolms (tumors). Hoewol't it wurd 'tumor' foar pasjinten faak in eangstige byklank hat, betsjut it gewoan 'swolling'. In tumor kin likegoed goed- as kwea-aardich w�ze. In goedaardige tumor wurdt ek wol benigne neamd, in kwea-aardige maligne. By kanker is der sprake fan maligne tumors.
- Kankerweefsel gen�st net goed en begjint maklik te blieden. Bloedferlies (bgl. by it poepen, pisjen, �t de tit of by it hoastjen) is ien fan de wichtichste iere warsk�gingssymptoamen.
- De swolms drukke op oare struktueren en behinderje de wurking d�rfan. By de term kin bgl. de trochgong fan fiedsel �nmooglik wurde; by de r�gebonke kinne ferlammings �ntstean; yn bonken kinne brekken optrede; by senuwen kin pine �ntstean; yn de holle �ntsteane der ek oare neurologyske problemen lykas epilepsy. As it bienmurch troch tumorweefsel ferfongen wurdt, �ntsteane slimme bloedearmoede en stjurringssteurings.
- Kanker feroarsaket faak feroaring fan de stofwikseling en de regulaasje d�rfan (paraneoplastyske syndromen), w�r�nder:
Diagnostyk
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn de onkology spylje byldfoarmjende �ndersiken in promininte rol:
- R�ntgen�ndersyk
- Echografy
- CT-scan
- MRI-scan
- Skeletscintigrafy (bonkescan)
- PET-scan
Neist byldfoarmjend �ndersyk sil der ek altiten patologysk �ndersyk nedich w�ze. D�rby kin sjoen wurde nei de kankersellen sels (sytology) en nei it ferb�n tusken de kankersellen en de omjouwing d�r't se yn lizze (histology). Dat materiaal kin krigen wurde mei punkjes troch in nulle of fia operatyf weiheljen. Faak wurdt operatyf besjoen hoefier't it kankerproses pleatslik �twreide is.
Uteinlik wurdt op gr�n fan de diagnostyk it te folgjen belied f�ststeld.
Medyske behanneling
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De behanneling fan kanker hat twa mooglike doelen:
- gen�zing (kuraasje)
- palliative soarch (fers�ftsjen fan de pine en oare symptomen) as better wurden net mear mooglik is
Behannelingsopsjes:
- Sjirurgy,
- Radioterapy, bestrieling
- Hypertermy, mei waarmte
- Gemoterapy mei help fan sytostatika
Ofhinklik fan de gefoelichheid foar it type behanneling fan de tumorsellen, en/of de mooglikheid om it hielendal operatyf wei te heljen, en/of de oanwêzichheid fan metastazen, wurdt in kombinaasje fan ûnderskate typen behannelingstechniken brûkt. De ferskillende metoaden kinne yn it ramt fan de genêzing, mar ek palliatatyf brûkt wurde. As der noch gjin metastazen binne, is it sjirurgysk weiheljen fan de tumor soms kuratyf. By te fier útsiedde kanker kin besletten wurde ta sjirurgy om bygelyks de pine fan de pasjint te fersêftsjen.
Neist dy behannelings binne der ek nije terapyen ûntwikkele, lykas genterapy en ymmunoterapy. Dy eksperimintele behannelings binne faak ûnderdiel fan wittenskiplik ûndersyk. Ymmunoterapy is ûnderwilen deistige praktyk; it bekendste foarbyld is de behanneling fan boarstkanker mei trastuzumab (Herceptin ®).
Undersyksynstituten
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC)
- International Agency for research on Cancer (IARC)
- National Cancer Institute (USA)
- Nederlands Kanker Ynstitút (NKI)
- Federation of European Cancer Societies (FECS)
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |