V� al contegnud

Stat Unid d'America

Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de hav�gh
De Wikipedia
(Rimandad de USA)
Lombard Quest articol ch� l'� scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda
Stat Unid d'America
Stat Unid d'America - Bandera Stat Unid d'America - Stema
In God We Trust
Stat Unid d'America - Localizazion
Stat Unid d'America - Localizazion
Daits aministrativ
Nom intreg
Nom ofi�al the United States of America
Lengue ofiçai Lengua inglesa
Capitala Washington
Politega
Forma de govern
Capo de Stat Joe Biden
Capo de Govern Joe Biden
Superfix
Totala 9 826 675 km²
Popolazion
Totala 332 278 200 ab.(2021)
Densitaa 33.81 ab./km²
Jeografia
Continent America del Nord
Confin Messich e Canada
Fus orari UTC−12:00, UTC-11, UTC-9, UTC−8, UTC−7, UTC−6, UTC-5, UTC-4, UTC+10, UTC+12, Samoa Standard Time Zone, Atlantic Standard Time, Central Standard Time, Alaska Time Zone, Mountain Standard Time e Chamorro Time Zone
Economia
Valuda Dolar statünidens
PIL (nominal) 23 315 080,56 milion de USD (2021)
Varie
Codex ISO 3166 US, USA, 840
TLD .us
Prefiss tel. +1
Sigla autom. USA
Inn nazional The Star-Spangled Banner
Evoluzion storega
Proclamazion 12 magg 1784
 

I Stat Unid d'America (United States of America in ingles) inn una federazzion de l'America del Nord, cont anca di territori in l'Oceania, che la confina a Nord cont el Canada e a Sud cont el Messich

La prima colonia inglesa che l'ha tolt poeu part ai Stat Unid a l'è fada su in del 1621. In del 1776 i 13 Colonie deciaren l'independenza contra el tratament dispotich del Re de Gran Bretagna e riessen a vincer e a fass recognosser in del mond, con la Maderpatria hann fad poeu una guerra in del 1812 ma dopo i raport inn stad assee boni.

In tra el 1861 e 'l 1865 i Stat del Sud formen la Confederazzion e la gh'è donca una guerra civil che a la fin la mena a la vitoria del Nord e a la fin de la s'ciavituu in tuta la federazzion. I problema razziai però fornissen no li e ghe resten di formi de segregazzion fina ai agn '60 del secol quell de XX.

I Stat Unid toeuven part a la prima guerra mondial tardivament e a la segonda guerra mondial quand che i giapones bombarden Pearl Harbor e inn vuna di forze guida di Liad. Quand che la s'ciopa la guerra freggia inn in tra i dò superpotenze insema a l'Union sovietega e guida del bloch ocidental.

In tra i do guerre la gh'è l'inscì ciamada Granda Depression che l'ha menad el president Franklin Delano Roosevelt a fà un grand pian de spesa publega ciamad New Deal.

El 11 de setember 2001 i Stat Unid inn tacad di terrorista e donca tachen a fà una guerra contra el teror che la mena a l'invasion de l'Afghanistan e de l'Iraq.

Inn e bandera

[Modifega | modifica 'l sorgent]

La bandera di Stat Unid d'America l'è fada de 13 righe, che representen i 13 colonie originai, e de 'n numer de stelle pari ai Stat de l'Union, incoeu 50. L'inn, The Star-Spangled Banner l'è propi dedicad a la bandera e l'è stad scrivud 'me dedica a la guerra in tra i Stat Unid e 'l Regn Unid del 1812.

El sistema statunitens l'è fondad in su trii ram del governo: l'esecutiv - guidad del President di Stat Unid -, el legislativ - cioè el Congress di Stat Unid - e 'l giudizziari, cont a capo la Cort Suprema di Stat Unid. El Paes l'è una federazzion e tucc i poder che inn no dad esplicitament al governo federal inn garantid al Stat e al Popol, inscì 'me che l'è scrivud in l'emendament quell de noeuv de la Costituzzion di Stat Unid.

El Congress, fad su de la Cambra di Representant e del Senad l'è elegiud in manere diferent: la Cambra l'è elegiuda cont el sistema uninominal ogni 2 ann menter in del Senad ogni Stat el gh'ha 2 senator che inn elegiud a nivell de Stat e l'è renoeuvad del tut ogni 6 agn, cont un renoeuv de 1/3 ogni 2 agn. El sistema el gh'ha un bipartitism de facto in tra i Republegan e i Democrategh.

El president, incoeu el democrategh Joe Biden, l'è elegiud ogni 4 agn indiretament: ogni Stat - e 'l Distret de Colombia - el gh'ha un tot de grand eletor che voten per el President e che inn assegnad, in 48 di 50 Stat, a quell che l'ha otegnud pussee de vot in del Stat.

I giudes de la Cort Suprema e de tut i Cort Federai inn nomnad del President, cont el consens del Senad, e resten in carega a vita. 'Sti Cort dependen de l'articol III de la Costituzzion, ma gh'è anca di cort ciamad "de l'articol I" che inn istituid con lesg del Congress e indova che, de solit, el mandad l'è no a vita.

Oltra ai Stat gh'è i territori, che poden vesser organizzad o men, cioè havégh o no un so governo autonom fondad in su 'na lesg organega, e incorporad o minga incorporad, definizzion ligada a l'aplicazzion de la Costituzzion, completa in del prim, parziala in del segond, limitada ai dirizz fondamentai e a quell che 'l scerniss el Congress.

Incoeu i territori abitad organizzad e minga incorporad inn el Puerto Rico, Guam, i Samoa Americane, i Isole Marian del Nord e i Isole Verdin American. I Isole Minor Esterne di Stat Unid inn inveci minga abitad, minga organizzad e nanca incorporad, foeura che per l'Atoll de Palmyra, indova che la Costituzzion la var pienament e indova che, paradossalment, vun che 'l nass lilinscì el saria citadin di Stat Unid grazzia a l'emendament quell de quatordes.

Forze de polizzia e de intelligence

[Modifega | modifica 'l sorgent]

In general el compit de garantì la sigurezza l'è in man ai Stat, che gh'hann una soa polizzia, e che deleghen part de quell poder chì ai contee - indova che 'l gh'è el sceriff - e ai cità, cont i dipartiment de polizzia.

A nivell federal la gh'è una quaj forza de polizzia che la fa respetà soratut la lesg federala:

Per l'intelligence gh'è do principai agenzie:

El President di Stat Unid l'è 'l comandand in capo di forze armad, che inn fad su de:

Gh'è anca varie unità de riserva, i pussee important quei de la Guardia Nazzional di Stat Unid, che inn organizzad a nivell statal e dependen del governator del Stat se inn no ciamad de la Federazzion. I Stat poden havégh anca di forze statai de difesa, che dipenden semper del governator.

Stat de l'Union

[Modifega | modifica 'l sorgent]


 
I statt de l'America del Nord
Antigua e Barbuda | Bahamas | Barbados | Belize | Canada | Costa Rica | Cuba | Dominica | El Salvador | Giamaica | Grenada | Guatemala | Haiti | Honduras | Messich | Nicaragua | Panama | Republega Dominicana | Saint Kitts e Nevis | San Vincenz e Grenadin | Santa Luzia | Statt Unii | Trinidad e Tobago