Прејди на содржината

Мали: Разлика помеѓу преработките

Уреди врски
Од Википедија — слободната енциклопедија
Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредување
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с →top: Замена со македонски назив на предлошка, replaced: cite web → Наведена мрежна страница
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
 
(Не се прикажани 23 меѓувремени преработки од 7 корисници)
Ред 1: Ред 1:
{{Инфокутија за држава
{{Инфокутија за држава
|native_name = ''République du Mali''
| native_name = {{collapsible list
|titlestyle = background:transparent;text-align:center;line-height:normal;font-size:85%;
|title = {{resize|1.0 em|Официјални имиња}}
| {{Infobox
| subbox=yes
| bodystyle=font-size:77%;font-weight:normal;
| rowclass1 = mergedrow
| label1 = [[Бамбара]]:
| data1 = {{lang|bm|Mali ka Fasojamana}}
| rowclass2 = mergedrow
| label2 = [[Фулански јазик|Фула]]:
| data2 = {{lang|ff|Republik bu Maali}}
| rowclass3 = mergedrow
| label3 = [[Хасанија]]:
| data3 = {{lang|mey|جُمْهُورِيَّةْ مَالِي ({{lang|mey-Latn|Jumhūriyyet Māli}})}}
| rowclass4 = mergedrow
| label4 = [[Сонинке]]:
| data4 = {{lang|snk|Mali Tɔgɔbadugu}}
| rowclass5 = mergedrow
| label5 = [[Тамашек]]:
| data5 = {{lang|taq|ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵏ ⵎⴰⵍⵉ ({{lang|taq-Latn|Tagduda n Mali}})}}
}}}}
|conventional_long_name = Република Мали
|conventional_long_name = Република Мали
|common_name = Мали
|common_name = Мали
|image_flag = Flag of Mali.svg
|image_flag = Flag of Mali.svg
|image_coat =Seal_of_Mali.gif
|image_coat =Coat of arms of Mali.svg
|image_map = LocationMali.svg
| image_map = Mali_(orthographic_projection).svg
| map_caption = {{map caption |countryprefix= |location_color=зелено}}
|national_motto = "Un peuple, un but, une foi"<br /><small>„Еден народ, една цел, една вера“</small>
|national_motto = "Un peuple, un but, une foi"<br /><small>„Еден народ, една цел, една вера“</small>
|national_anthem = ''[[Химна на Мали|Le Mali]]''<br /><small>„Мали“</small><ref>[http://www.koulouba.pr.ml/spip.php?article93&calendrier_mois=9&calendrier_annee=2008 Presidency of Mali: Symboles de la République, L’Hymne National du Mali]</ref>
|national_anthem = ''[[Химна на Мали|Le Mali]]''<br /><small>„Мали“</small><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.koulouba.pr.ml/spip.php?article93&calendrier_mois=9&calendrier_annee=2008 |title=Presidency of Mali: Symboles de la République, L’Hymne National du Mali |accessdate=2010-03-03 |archive-date=2008-12-20 |archive-url=/proxy/https://web.archive.org/web/20081220122918/http://www.koulouba.pr.ml/spip.php?article93&calendrier_mois=9&calendrier_annee=2008 |url-status=dead }}</ref>
|official_languages = [[француски]]
|official_languages = [[француски]]
|languages_type =Поголем јазик:
|languages_type =Поголем јазик:
Ред 53: Ред 75:
|Gini = 50.5
|Gini = 50.5
|Gini_year = 1994
|Gini_year = 1994
|Gini_category = <font color="red">висок</font>
|Gini_category = <span style="color:red;">висок</span>
|currency = [[Западноафрикански франк|Франк]]
|currency = [[Западноафрикански франк|Франк]]
|currency_code = XOF
|currency_code = XOF
Ред 67: Ред 89:
}}
}}


'''Мали''' ([[француски]]: ''Mali'') или официјално '''Република Мали''' ({{lang-fr|République du Mali}}) е држава во [[Западна Африка|Западна]] и [[Северна Африка]], каде е и седма најголема држава на континентот. Мали граничи со [[Алжир]] на север, [[Нигер]] на исток, [[Буркина Фасо]] и [[Брег на Слоновата Коска]] на југ, [[Гвинеја]] на југозапад и со [[Мавританија]] на запад. Вкупната површина на Мали изнесува 1.240.192 километри квадратни каде живеат околу 14.517.176 жители. Главен град на државата е [[Бамако]].
'''Мали''' ([[француски]]: ''Mali'') или официјално '''Република Мали''' ({{lang-fr|République du Mali}}) е држава во [[Западна Африка|Западна]] и [[Северна Африка]], каде е и седма најголема држава на континентот. Мали граничи со [[Алжир]] на север, [[Нигер]] на исток, [[Буркина Фасо]] и [[Брег на Слоновата Коска]] на југ, [[Гвинеја]] на југозапад и со [[Мавританија]] на запад. Вкупната површина на Мали изнесува 1.240.192&nbsp;км<sup>2</sup> каде живеат околу 14.517.176 жители. Главен град на државата е [[Бамако]].


Мали се состои од осум региони и северниот дел е составен од пустината [[Сахара]], додека јужниот дел се наоѓаат реките [[Нигер (река)|Нигер]] и [[Сенегал (река)|Сенегал]]. Економијата на Мали се базира на [[земјоделство]]то и [[риболов]]от. Како дел од природното рудно богатство на Мали е [[злато]]то, [[ураниум]]от и [[сол]]та. Сепак, Мали е една од најсиромашните држави во светот.
Мали се состои од осум региони и северниот дел е составен од пустината [[Сахара]], додека јужниот дел се наоѓаат реките [[Нигер (река)|Нигер]] и [[Сенегал (река)|Сенегал]]. Економијата на Мали се заснова на [[земјоделство]]то и [[риболов]]от. Како дел од природното рудно богатство на Мали е [[злато]]то, [[ураниум]]от и [[сол]]та. Сепак, Мали е една од најсиромашните држави во светот.


Денешното Мали порано било во склоп на три африкански држави: [[Ганско царство|Ганското царство]], [[Малиско царство|Малиското царство]] (чие име го носи) и [[Сонгајско царство|Сонгајското царство]]. Во [[XIX век|XIX]] и [[XX век]] Мали било под француско раководство и дел од [[Француски Судан]]. Во [[1959]] година Мали и [[Сенегал]] се стекнале со независност и ја создале [[Федерација Мали|Федерацијата Мали]]. По една година, Мали се отцепил од федерацијата и станал независна држава.
Денешното Мали порано било во склоп на три африкански држави: [[Ганско царство|Ганското царство]], [[Царство Мали|Малиското царство]] (чие име го носи) и [[Сонгајско царство|Сонгајското царство]]. Во [[XIX век|XIX]] и [[XX век]] Мали било под француска власт и дел од [[Француски Судан]]. Во [[1959]] година Мали и [[Сенегал]] се стекнале со независност и ја создале [[Федерација Мали|Федерацијата Мали]]. По една година, Мали се отцепил од федерацијата и станал независна држава.


== Потекло на името ==
== Етимологија ==


Потеклото на името на ''Мали'' не е познато и сè уште е дебата за историчарите. За време на Малиското царство, [[Мандинка]] народот се именувал како ''Малинке од Мали'' наместо ''Мандинка од Манден'', односно со тек на времето зборот еволуирал. Така околните народи почнале територијата да ја нарекуваат само како ''Мали''.
Потеклото на името на ''Мали'' не е познато и сè уште е дебата за историчарите. За време на Малиското царство, [[Мандинка]] народот се именувал како ''Малинке од Мали'' наместо ''Мандинка од Манден'', односно со тек на времето зборот еволуирал. Така околните народи почнале територијата да ја нарекуваат само како ''Мали''.
Ред 80: Ред 102:
{{Главна|Историја на Мали}}
{{Главна|Историја на Мали}}


Денешната држава Мали порано било во склоп на три африкански држави: [[Ганско царство]], [[Малиско царство]] и [[Сонгајско царство]]. Овие царства во текот на своето постоење целосно ги контролирале териториите на транс-сахарската територија со [[злато]], [[сол]] и други скапоцени артикли, и притоа биле во директен допир со [[Медитеран]]от и [[Блиски исток|Блискиот Исток]], место каде постоеле големи цивилизации. Во околу [[600]] година, сонгајските трговци создале сопствени пазари во [[Кукаја]] и [[Гао]], со кое го ставиле почетокот на Сонгајското царство. Првите позначајни земји на територијата на денешната држава Мали главно се наоѓале во нејзините планински предели, главно на запад.
Денешната држава Мали порано било во склоп на три африкански држави: [[Ганско царство]], [[Царство Мали|Малиско царство]] и [[Сонгајско царство]]. Овие царства во текот на своето постоење целосно ги контролирале териториите на транс-сахарската територија со [[злато]], [[сол]] и други скапоцени артикли, и притоа биле во директен допир со [[Средоземје]]то и [[Близок Исток|Блискиот Исток]], место каде постоеле големи цивилизации. Во околу [[600]] година, сонгајските трговци создале сопствени пазари во [[Кукаја]] и [[Гао]], со кое го ставиле почетокот на Сонгајското царство. Првите позначајни земји на територијата на денешната држава Мали главно се наоѓале во нејзините планински предели, главно на запад.


Така, во околу [[790]] година е основано Ганското царство чија престолнина била [[Кумби Салех]]. Ганското царство станало едно од најсилните во регионот во периодот од [[700]]-[[1075]] година. Царството ги опфаќало териториите на денешните земји [[Мавританија]], голем дел од Мали и делови од [[Сенегал]]. Исламот како религија бил одбиен во земјата, и покрај тоа што соработката со муслиманските земји била на големо ниво. Во [[1078]] година, Гана се распаднала, главно поради меѓудинастички пресврти и голема промена на политичката структура. [[Алморавидска династија|Алморавидската династија]] дополнително придонела за распаѓање на Гана.
Така, во околу [[790]] година е основано Ганското царство чија престолнина била [[Кумби Салех]]. Ганското царство станало едно од најсилните во регионот во периодот од [[700]]-[[1075]] година. Царството ги опфаќало териториите на денешните земји [[Мавританија]], голем дел од Мали и делови од [[Сенегал]]. Исламот како религија бил одбиен во земјата, и покрај тоа што соработката со муслиманските земји била на големо ниво. Во [[1078]] година, Гана се распаднала, главно поради меѓудинастички пресврти и голема промена на политичката структура. [[Алморавидска династија|Алморавидската династија]] дополнително придонела за распаѓање на Гана.


Малиското царство е формирано во текот на [[XIII век]]. Таа била муслиманска земја. Центарот на империјата се наоѓал во горниот дел по текот на [[река Нигер]]. Моќта на царството се гледала главно во трговијата со злато со арапскиот свет. Најголеми градови биле Гао и [[Тимбукту]]. Во текот на [[XIV век]], царството го достигнало најголемиот територијална опфат, дури до [[Атлански Океан|Атланскиот Океан]], за да во следниот [[XV век]] започне полека да се распаѓа. Во [[XVII век]] царството се распаднало. Била формирана друго царството познатол како [[Бамбарско царство]]. Бамбарското царство постоела како централизирана држава во периодот од [[1712]]-[[1861]] година, главно во централниот и јужниот дел на Мали. До крајот на [[XIX век]] на овие простори постоеле уште Масинско царство, Тукулерско царство и Васулско царство.
Царството Мали е формирано во текот на [[XIII век]]. Таа била муслиманска земја. Центарот на империјата се наоѓал во горниот дел по текот на [[Нигер (река)|река Нигер]]. Моќта на царството се гледала главно во трговијата со злато со арапскиот свет. Најголеми градови биле Гао и [[Тимбукту]]. Во текот на [[XIV век]], царството го достигнало најголемиот територијална опфат, дури до [[Атлантски Океан|Атлантскиот Океан]], за во следниот [[XV век]] да започне полека да се распаѓа. Во [[XVII век]] царството се распаднало. Било формирано друго царство познато како [[Бамбарско царство]]. Бамбарското царство постоело како централизирана држава во периодот од [[1712]]-[[1861]] година, главно во централниот и јужниот дел на Мали. До крајот на [[XIX век]] на овие простори постоеле уште Масинско царство, Тукулерско царство и Васулско царство.


Во [[1960]] година, [[Француски Судан]] и Сенегал станале независни држави под името [[Федерација Мали]]. По една година, [[Сенегал]] се повлекол од сојузот, по кое Суданската република го преименувала своето име во Мали. Прв претседател на земјата станал [[Модибо Кеита]]. Во [[1968]] година се случил државен удар, а од [[1974]] година бил изгласен нов устав со кое бил создаден [[еднопартиски систем]]. По две години сепак била формирана првата демократска партија. На изборите од [[1979]] година партијата освоила најголем број на гласови. Политичката состојба во земјата се стабилизирала во [[1981]] година. Во [[1985]] година, поради граничен спор избувнал конфликт помеѓу Мали и [[Буркина Фасо]].
Во [[1960]] година, [[Француски Судан]] и Сенегал станале независни држави под името [[Федерација Мали]]. По една година, [[Сенегал]] се повлекол од сојузот, по кое Суданската република го преименувала своето име во Мали. Прв претседател на земјата станал [[Модибо Кеита]]. Во [[1968]] година се случил државен удар, а од [[1974]] година бил изгласен нов устав со кое бил создаден [[еднопартиски систем]]. По две години сепак била формирана првата демократска партија. На изборите од [[1979]] година партијата освоила најголем број на гласови. Политичката состојба во земјата се стабилизирала во [[1981]] година. Во [[1985]] година, поради граничен спор избувнал конфликт помеѓу Мали и [[Буркина Фасо]].
Ред 91: Ред 113:
{{Главна|Географија на Мали}}
{{Главна|Географија на Мали}}
[[Податотека:Hand der Fatima.jpg|мини|150п|лево|Хомбори.]]
[[Податотека:Hand der Fatima.jpg|мини|150п|лево|Хомбори.]]
Мали е држава без излез на море во [[Западна Африка]] и дел во [[Северна Африка]]. Со своите 1.240.000 километри квадратни Мали е 24 најголема држава во светот. Голем дел од земјата се наоѓа во јужниот дел од [[Сахара]], каде има топли и суви савани.<ref name=geography>Mali country profile, p. 5.</ref> Мали е претежно рамна земја.
Мали е држава без излез на море во [[Западна Африка]] и дел во [[Северна Африка]]. Со своите 1.240.000&nbsp;км<sup>2</sup> Мали е 24 најголема држава во светот. Голем дел од земјата се наоѓа во јужниот дел од [[Сахара]], каде има топли и суви [[Савана|савани]].<ref name=geography>Mali country profile, p мај</ref> Мали е претежно рамна земја.


Климата на Мали е тропска и сува.<ref name=geography/> Голем дел од земјата има слаби врнежи од дожд и сушите се честа појава.<ref name=geography/> Врнежливата сезона во Мали е од јуни до декември. За време на овој период, реката [[Нигер (река)|Нигер]] се прелива и создава делта.<ref name=geography/>
Климата на Мали е тропска и сува.<ref name=geography/> Голем дел од земјата има слаби врнежи од дожд и сушите се честа појава.<ref name=geography/> Врнежливата сезона во Мали е од јуни до декември. За време на овој период, реката [[Нигер (река)|Нигер]] се прелива и создава делта.<ref name=geography/>


Државата има залиха од неколку природни ресурси, како на пример [[злато]], [[фосфат]], [[каолинит]] и [[сол]]. Големи проблеми жителите во Мали имаат со ерозијата, сечата на шуми и проширување на пустинските предели, но и проблеми со вода за пиење.<ref name=geography/> Martin, p.&nbsp;134.</ref>
Државата има залихи од неколку природни ресурси, како на пример [[злато]], [[фосфат]], [[каолинит]] и [[сол]]. Големи проблеми жителите во Мали имаат со ерозијата, сечата на шуми и ширењето на пустинските предели, но и проблеми со вода за пиење.<ref name=geography/> Martin, p.&nbsp;134.</ref>


== Политички систем ==
== Политички систем ==
{{Главна|Политики на Мали}}
{{Главна|Политики на Мали}}


Мали е полу-претедателска република со усвеон последен устав на [[12 јануари]] [[1992]] година. Според уставот, власта во Мали е поделена на извршна, законодавна и судска.<ref name=p14>Mali country profile, p. 14.</ref>
Мали е полупретседателска република со усвоен последен устав на [[12 јануари]] [[1992]] година. Според уставот, власта во Мали е поделена на извршна, законодавна и судска.<ref name=p14>Mali country profile, p. 14.</ref>


Извршната власт е во рацете на [[Претседател на Мали|претседателот]] кој е избран за мандат од пет години и можност за два мандати.<ref name=p14/><ref>Constitution of Mali, Art. 30.</ref> [[Премиер на Мали|Премиерот]] е назначен од страна на претседателот и тој го назначува Советот на министри.<ref name=p14/><ref>Constitution of Mali, Art. 38.</ref> Законодавно тело во Мали [[Собрание на Мали|собранието]] кое е еднодомно со пратеници избрани за петгодишен мандат. Уставно, судската власт е независна.
Извршната власт е во рацете на [[Претседател на Мали|претседателот]] кој е избран за мандат од пет години и можност за два мандати.<ref name=p14/><ref>Constitution of Mali, Art. 30.</ref> [[Премиер на Мали|Премиерот]] е назначен од страна на претседателот и тој го назначува Советот на министри.<ref name=p14/><ref>Constitution of Mali, Art. 38.</ref> Законодавното тело во Мали, [[Собрание на Мали|собранието]], е еднодомно со пратеници избрани за петгодишен мандат. Уставно, судската власт е независна.


== Административна поделба ==
== Административна поделба ==
Ред 124: Ред 146:
{{Главна|Економија на Мали}}
{{Главна|Економија на Мали}}


Мали е една од најсиромашните држави во светот.<ref name=factbook>{{Наведена мрежна страница |author=Central Intelligence Agency |authorlink=CIA |publisher=[[The World Factbook]]|title=Mali |url=/proxy/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ml.html |year=2009|accessdate=12 јануари, 2010}}</ref> Просечната годишна плата изнесува 1.500 долари. Помеѓу [[1992]] и [[1995]] година, Мали промовирал програма со која за нијанса се подобрила економската слика и тоа резултирало со тоа што Мали станал член на [[Светска Трговска Организација|Светската тговска организација]].<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Mali|url=/proxy/http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2828.htm |accessdate=2008-06-04 |date=2008-05 |publisher=[[U.S. State Department]] }}</ref>
Мали е една од најсиромашните држави во светот.<ref name=factbook>{{Наведена мрежна страница |author=Central Intelligence Agency |authorlink=CIA |publisher=[[The World Factbook]] |title=Mali |url=/proxy/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ml.html |year=2009 |accessdate=12 јануари 2010 |archive-date=2015-11-10 |archive-url=/proxy/https://web.archive.org/web/20151110042640/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ml.html |url-status=dead }}</ref> Просечната годишна плата изнесува 1.500 долари. Помеѓу [[1992]] и [[1995]] година, Мали промовирал програма со која за нијанса се подобрила економската слика и тоа резултирало со тоа што Мали станал член на [[Светска Трговска Организација|Светската трговска организација]].<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Mali|url=/proxy/http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2828.htm |accessdate=2008-06-04 |date=2008-05 |publisher=[[U.S. State Department]] }}</ref>


Главната индустриска гранка на Мали е [[земјоделство]]то. Најизвозена суровина е [[памук]]от и се извезува во [[Сенегал]] и [[Брегот на Слоновата Коска]].<ref name=Goldenhope>{{cite news | first=Briony | last=Hale | coauthors= | title=Mali's Golden Hope | date=1998-05-13 | publisher=BBC | url =/proxy/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1945588.stm | work =[[BBC News]] | pages = | accessdate = 2008-06-04 | language = }}</ref><ref name=marshall>Cavendish, p. 1367.</ref> Додатно на памукот, Мали произведува [[ориз]], [[пченка]], [[зеленчук]] и [[тутун]]. Златото, земјоделството и сточарството сочинуваат 80% од економијата.
Главната индустриска гранка на Мали е [[земјоделство]]то. Најизвозена суровина е [[памук]]от и се извезува во [[Сенегал]] и [[Брегот на Слоновата Коска]].<ref name=Goldenhope>{{наведени вести | first=Briony | last=Hale | coauthors= | title=Mali's Golden Hope | date=1998-05-13 | publisher=BBC | url =/proxy/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1945588.stm | work =[[BBC News]] | pages = | accessdate = 2008-06-04 | language = }}</ref><ref name=marshall>Cavendish, p. 1367.</ref> Додатно на памукот, Мали произведува [[ориз]], [[пченка]], [[зеленчук]] и [[тутун]]. Златото, земјоделството и сточарството сочинуваат 80% од економијата.


== Население, јазик и религија ==
== Население, јазик и религија ==
Ред 137: Ред 159:
|float=right
|float=right
|bars=
|bars=
{{bar percent|[[Ислам]]|green|90}}
{{Столбен постоток|[[Ислам]]|green|90}}
{{bar percent|[[Христијанство]]|blue|5}}
{{Столбен постоток|[[Христијанство]]|blue|5}}
{{bar percent|Локални религии|red|5}}
{{Столбен постоток|Локални религии|red|5}}
}}
}}


Во [[јули]] 2009 година населението на Мали броело околу 13 милиони жители, со годишен природен пораст од 2.7%. Населението е претежно рурално, односно 68% живеат во рурални средини и 5-10% се номади.<ref name=p6>Mali country profile, p. 6.</ref> Повеќе од 90% од населението живее во јужниот дел од земјата. Повеќе од 48% од населението се помлади од 15 години.
Во [[јули]] 2009 година населението на Мали броело околу 13 милиони жители, со годишен природен пораст од 2.7%. Населението е претежно рурално, односно 68% живеат во рурални средини и 5-10% се номади.<ref name=p6>Mali country profile, p јуни</ref> Повеќе од 90% од населението живее во јужниот дел од земјата. Повеќе од 48% од населението се помлади од 15 години.


Во Мали живеат значителен број африкански етнички групи. Најголема етничка група се [[Бамбара]] кои сочинуваат 36,5% од населнието. Бамбара, заедно со [[Сонинке]], [[Хасонке]] и [[Мандинка]] се дел од [[Манде]] групата народи и се 50% од населението во Мали. Други позначајни етнички групи се [[Пеул]] со 17%, [[Волтајци]] со 12%, [[Сонгаи]] со 6% и [[Туарези]] и [[Мори]] со 10%.
Во Мали живеат значителен број африкански етнички групи. Најголема етничка група се [[Бамбара]] кои сочинуваат 36,5% од населението. Бамбара, заедно со [[Сонинке]], [[Хасонке]] и [[Мандинка]] се дел од [[Манде]] групата народи и се 50% од населението во Мали. Други позначајни етнички групи се [[Пеул]] со 17%, [[Волтајци]] со 12%, [[Сонгаи]] со 6% и [[Туарези]] и [[Мори]] со 10%.


Службен јазик е [[француски]]от, но над 40 јазици се зборуваат во земјата. Лингва франка е јазикот [[бамбара (јазик)|бамбара]]. Над 90% од населението се муслимани.
Службен јазик е [[француски]]от, но над 40 јазици се зборуваат во земјата. Лингва франка е јазикот [[бамбара (јазик)|бамбара]]. Над 90% од населението се муслимани.
Ред 151: Ред 173:
{{Главна|Култура во Мали}}
{{Главна|Култура во Мали}}


Музичката традиција на Мали воглавно потекнува од гриотите, односно наречени „чувари на спомените“. Музиката е разновидна и вклучува повеќе елементи и жанрови. Најзначаен музичар е Тумани Диабате.
Музичката традиција на Мали главно потекнува од гриотите, односно наречени „чувари на спомените“. Музиката е разновидна и вклучува повеќе елементи и жанрови. Најзначаен музичар е Тумани Диабате.


Иако литературата е послабо промовирана во Мали, секогаш Мали бил еден од центрите за интелектуалност во регионот.
Иако литературата е послабо промовирана во Мали, секогаш Мали бил еден од центрите за интелектуалност во регионот.
Ред 162: Ред 184:
* {{Наведена книга | last = Campbell| first = Bonnie | authorlink = | coauthors = | title = Regulating Mining in Africa: For Whose Benefit? | publisher = Nordic African Institute | year = 2004 | location = Uppsala, Sweden | isbn = 978-0761475712}}
* {{Наведена книга | last = Campbell| first = Bonnie | authorlink = | coauthors = | title = Regulating Mining in Africa: For Whose Benefit? | publisher = Nordic African Institute | year = 2004 | location = Uppsala, Sweden | isbn = 978-0761475712}}
* {{Наведена книга | last = Cavendish | first = Marshall | authorlink = | coauthors = | title = World and Its Peoples: Middle East, Western Asia, and Northern Africa | publisher = Marshall Cavendish | year = 2007 | location = Tarrytown, New York | isbn = 978-0761475712}}
* {{Наведена книга | last = Cavendish | first = Marshall | authorlink = | coauthors = | title = World and Its Peoples: Middle East, Western Asia, and Northern Africa | publisher = Marshall Cavendish | year = 2007 | location = Tarrytown, New York | isbn = 978-0761475712}}
* [http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/CAFRAD/UNPAN002746.pdf Constitution of Mali]. {{fr icon}} A student-translated [http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Mali.pdf English version] is also available.
* [http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/CAFRAD/UNPAN002746.pdf Constitution of Mali] {{Семарх|url=/proxy/https://web.archive.org/web/20180920144209/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/CAFRAD/UNPAN002746.pdf |date=2018-09-20 }}. {{fr}} A student-translated [http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Mali.pdf English version] {{Семарх|url=/proxy/https://web.archive.org/web/20120912141413/http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Mali.pdf |date=2012-09-12 }} is also available.
* {{Наведена книга | last = DiPiazza | first = Francesca Davis | authorlink = | coauthors = | title = Mali in Pictures | publisher = Learner Publishing Group | year = 2006 | location = Minneapolis, Minnesota | pages = | doi = | id = | isbn = 978-0822565918}}
* {{Наведена книга | last = DiPiazza | first = Francesca Davis | authorlink = | coauthors = | title = Mali in Pictures | publisher = Learner Publishing Group | year = 2006 | location = Minneapolis, Minnesota | pages = | doi = | id = | isbn = 978-0822565918}}
* Hudgens, Jim, Richard Trillo, and Nathalie Calonnec. ''The Rough Guide to West Africa''. [[Rough Guides]] (2003). ISBN 1-84353-118-6.
* Hudgens, Jim, Richard Trillo, and Nathalie Calonnec. ''The Rough Guide to West Africa''. [[Rough Guides]] (2003). ISBN 1-84353-118-6.
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Mali.pdf Mali country profile]. [[Конгресна библиотека]] - Федерално одделение за истражување (јануари 2005). ''Статијава содржи текст од овој извор, кој е во [[јавна сопственост]].''
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Mali.pdf Mali country profile]. [[Конгресна библиотека]] - Федерално одделение за истражување (јануари 2005). ''Статијава содржи текст од овој извор, кој е во [[јавна сопственост]].''
* {{Наведена книга | last = Martin | first = Phillip L. | authorlink = | coauthors = | title = Managing Migration: The Promise of Cooperation | publisher = Lexington Books | year = 2006 | location = Lanham, Maryland | isbn = 978-0739113417}}
* {{Наведена книга | last = Martin | first = Phillip L|authorlink = | coauthors = | title = Managing Migration: The Promise of Cooperation | publisher = Lexington Books | year = 2006 | location = Lanham, Maryland | isbn = 978-0739113417}}
* {{Наведена книга | last = May | first = Jacques Meyer | authorlink = | coauthors = | title = The Ecology of Malnutrition in the French Speaking Countries of West Africa and Madagascar | publisher = Macmillan Publishing Company | year = 1968 | location = New York, New York | isbn = 978-0028489605}}
* {{Наведена книга | last = May | first = Jacques Meyer | authorlink = | coauthors = | title = The Ecology of Malnutrition in the French Speaking Countries of West Africa and Madagascar | publisher = Macmillan Publishing Company | year = 1968 | location = New York, New York | isbn = 978-0028489605}}
* [[Godfrey Mwakikagile|Mwakikagile, Godfrey]]. ''Military Coups in West Africa Since The Sixties'', Huntington, New York: Nova Science Publishers, 2001.
* [[Godfrey Mwakikagile|Mwakikagile, Godfrey]]. ''Military Coups in West Africa Since The Sixties'', Huntington, New York: Nova Science Publishers, 2001.
* Milet, Eric & Jean-Luc Manaud. ''Mali''. Editions Olizane (2007). ISBN 2-88086-351-1. {{fr icon}}
* Milet, Eric & Jean-Luc Manaud. ''Mali''. Editions Olizane (2007). ISBN 2-88086-351-1. {{fr}}
* Pye-Smith, Charlie & Rhéal Drisdelle. ''Mali: A Prospect of Peace?'' Oxfam (1997). ISBN 0-85598-334-5.
* Pye-Smith, Charlie & Rhéal Drisdelle. ''Mali: A Prospect of Peace?'' Oxfam (1997). ISBN 0-85598-334-5.
* Velton, Ross. ''Mali''. Bradt Travel Guides (2004). ISBN 1-84162-077-7.
* Velton, Ross. ''Mali''. Bradt Travel Guides (2004). ISBN 1-84162-077-7.
Ред 183: Ред 205:
== Надворешни врски ==
== Надворешни врски ==
{{sisterlinks|Mali}}
{{sisterlinks|Mali}}
* [http://www.primature.gov.ml/ Влада на Мали]
* [http://www.primature.gov.ml/ Влада на Мали] {{Семарх|url=/proxy/https://web.archive.org/web/20080602092831/http://www.primature.gov.ml/ |date=2008-06-02 }}
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-m/mali.html Шеф на држава и кабинет]
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-m/mali.html Шеф на држава и кабинет] {{Семарх|url=/proxy/https://web.archive.org/web/20090513114717/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-m/mali.html |date=2009-05-13 }}


;Општо
;Општо
Ред 194: Ред 216:


;Туризам
;Туризам
* [http://www.tourisme.gov.ml/ Министерство за култура и туризам на Мали]
* [http://www.tourisme.gov.ml/ Министерство за култура и туризам на Мали] {{Семарх|url=/proxy/https://web.archive.org/web/20090309161623/http://www.tourisme.gov.ml/ |date=2009-03-09 }}


{{Африка}}
{{Африка}}
Ред 200: Ред 222:
{{Нормативна контрола}}
{{Нормативна контрола}}


[[Категорија:Мали]]
[[Категорија:Мали|*]]
[[Категорија:Држави во Африка]]
[[Категорија:Држави во Африка]]
[[Категорија:Републики]]
[[Категорија:Републики]]
[[Категорија:Држави и територии настанати во 1960 година]]

Последна преработка од 05:44, 14 јули 2024

Република Мали
Знаме Грб
Гесло: "Un peuple, un but, une foi"
„Еден народ, една цел, една вера“
Химна: Le Mali
„Мали“[1]
Местоположбата на  Мали  (зелено)
Местоположбата на  Мали  (зелено)
Местоположбата на  Мали  (зелено)
Главен градБамако
12°39′N 8°0′W / 12.650° СГШ; 8.000° ЗГД / 12.650; -8.000
Најголем град главниот град
Службен јазик француски
Поголем јазик: бамбара
Демоним Малиец
Уредување полупретседателска република
 •  Претседател Ибрахим Бубакар Киита (вршител)
 •  Премиер Бубу Сисе
Независност од Франција 
 •  Објавена 22 септември 1960 
Површина
 •  Вкупна 1,240,192 км2 (24-та)
 •  Вода (%) 1.6
Население
 •  Попис 2020 19 553 397 (62-ма)
 •  Густина 11.7 жит/км2 (215-та)
БДП (ПКМ) проценка за 2008 г.
 •  Вкупен $15.084 милијарди[2] 
 •  По жител $1.129[2] 
БДП (номинален) проценка за 2008 г.
 •  Вкупно $8.774 милијарди[2] 
 •  По жител $656[2] 
Џиниев коеф. (1994)50.5
висок
ИЧР (2013)▬ 0.407[3]
низок · 176та
Валута Франк (XOF)
Часовен појас GMT (UTC+0)
 •  (ЛСВ) н/п (UTC+0)
Се вози на десно[4]
НДД .ml
Повик. бр. 223

Мали (француски: Mali) или официјално Република Мали (француски: République du Mali) е држава во Западна и Северна Африка, каде е и седма најголема држава на континентот. Мали граничи со Алжир на север, Нигер на исток, Буркина Фасо и Брег на Слоновата Коска на југ, Гвинеја на југозапад и со Мавританија на запад. Вкупната површина на Мали изнесува 1.240.192 км2 каде живеат околу 14.517.176 жители. Главен град на државата е Бамако.

Мали се состои од осум региони и северниот дел е составен од пустината Сахара, додека јужниот дел се наоѓаат реките Нигер и Сенегал. Економијата на Мали се заснова на земјоделството и риболовот. Како дел од природното рудно богатство на Мали е златото, ураниумот и солта. Сепак, Мали е една од најсиромашните држави во светот.

Денешното Мали порано било во склоп на три африкански држави: Ганското царство, Малиското царство (чие име го носи) и Сонгајското царство. Во XIX и XX век Мали било под француска власт и дел од Француски Судан. Во 1959 година Мали и Сенегал се стекнале со независност и ја создале Федерацијата Мали. По една година, Мали се отцепил од федерацијата и станал независна држава.

Потекло на името

[уреди | уреди извор]

Потеклото на името на Мали не е познато и сè уште е дебата за историчарите. За време на Малиското царство, Мандинка народот се именувал како Малинке од Мали наместо Мандинка од Манден, односно со тек на времето зборот еволуирал. Така околните народи почнале територијата да ја нарекуваат само како Мали.

Историја

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Историја на Мали

Денешната држава Мали порано било во склоп на три африкански држави: Ганско царство, Малиско царство и Сонгајско царство. Овие царства во текот на своето постоење целосно ги контролирале териториите на транс-сахарската територија со злато, сол и други скапоцени артикли, и притоа биле во директен допир со Средоземјето и Блискиот Исток, место каде постоеле големи цивилизации. Во околу 600 година, сонгајските трговци создале сопствени пазари во Кукаја и Гао, со кое го ставиле почетокот на Сонгајското царство. Првите позначајни земји на територијата на денешната држава Мали главно се наоѓале во нејзините планински предели, главно на запад.

Така, во околу 790 година е основано Ганското царство чија престолнина била Кумби Салех. Ганското царство станало едно од најсилните во регионот во периодот од 700-1075 година. Царството ги опфаќало териториите на денешните земји Мавританија, голем дел од Мали и делови од Сенегал. Исламот како религија бил одбиен во земјата, и покрај тоа што соработката со муслиманските земји била на големо ниво. Во 1078 година, Гана се распаднала, главно поради меѓудинастички пресврти и голема промена на политичката структура. Алморавидската династија дополнително придонела за распаѓање на Гана.

Царството Мали е формирано во текот на XIII век. Таа била муслиманска земја. Центарот на империјата се наоѓал во горниот дел по текот на река Нигер. Моќта на царството се гледала главно во трговијата со злато со арапскиот свет. Најголеми градови биле Гао и Тимбукту. Во текот на XIV век, царството го достигнало најголемиот територијална опфат, дури до Атлантскиот Океан, за во следниот XV век да започне полека да се распаѓа. Во XVII век царството се распаднало. Било формирано друго царство познато како Бамбарско царство. Бамбарското царство постоело како централизирана држава во периодот од 1712-1861 година, главно во централниот и јужниот дел на Мали. До крајот на XIX век на овие простори постоеле уште Масинско царство, Тукулерско царство и Васулско царство.

Во 1960 година, Француски Судан и Сенегал станале независни држави под името Федерација Мали. По една година, Сенегал се повлекол од сојузот, по кое Суданската република го преименувала своето име во Мали. Прв претседател на земјата станал Модибо Кеита. Во 1968 година се случил државен удар, а од 1974 година бил изгласен нов устав со кое бил создаден еднопартиски систем. По две години сепак била формирана првата демократска партија. На изборите од 1979 година партијата освоила најголем број на гласови. Политичката состојба во земјата се стабилизирала во 1981 година. Во 1985 година, поради граничен спор избувнал конфликт помеѓу Мали и Буркина Фасо.

Географија и клима

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Географија на Мали
Хомбори.

Мали е држава без излез на море во Западна Африка и дел во Северна Африка. Со своите 1.240.000 км2 Мали е 24 најголема држава во светот. Голем дел од земјата се наоѓа во јужниот дел од Сахара, каде има топли и суви савани.[5] Мали е претежно рамна земја.

Климата на Мали е тропска и сува.[5] Голем дел од земјата има слаби врнежи од дожд и сушите се честа појава.[5] Врнежливата сезона во Мали е од јуни до декември. За време на овој период, реката Нигер се прелива и создава делта.[5]

Државата има залихи од неколку природни ресурси, како на пример злато, фосфат, каолинит и сол. Големи проблеми жителите во Мали имаат со ерозијата, сечата на шуми и ширењето на пустинските предели, но и проблеми со вода за пиење.[5] Martin, p. 134.</ref>

Политички систем

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Политики на Мали

Мали е полупретседателска република со усвоен последен устав на 12 јануари 1992 година. Според уставот, власта во Мали е поделена на извршна, законодавна и судска.[6]

Извршната власт е во рацете на претседателот кој е избран за мандат од пет години и можност за два мандати.[6][7] Премиерот е назначен од страна на претседателот и тој го назначува Советот на министри.[6][8] Законодавното тело во Мали, собранието, е еднодомно со пратеници избрани за петгодишен мандат. Уставно, судската власт е независна.

Административна поделба

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Административна поделба на Мали
Карта на Мали.

Мали се дели на осум региони и главниот град (како престолнински округ). Регионите се поделени на околии, околиите се поделени на окрузи. Окрузите пак, се делат на општини.

Регионите се:

Стопанство

[уреди | уреди извор]
Пазар во Кати.
Главна статија: Економија на Мали

Мали е една од најсиромашните држави во светот.[9] Просечната годишна плата изнесува 1.500 долари. Помеѓу 1992 и 1995 година, Мали промовирал програма со која за нијанса се подобрила економската слика и тоа резултирало со тоа што Мали станал член на Светската трговска организација.[10]

Главната индустриска гранка на Мали е земјоделството. Најизвозена суровина е памукот и се извезува во Сенегал и Брегот на Слоновата Коска.[11][12] Додатно на памукот, Мали произведува ориз, пченка, зеленчук и тутун. Златото, земјоделството и сточарството сочинуваат 80% од економијата.

Население, јазик и религија

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Демографија на Мали
Религија во Мали
религија процент
Ислам
  
 90 %
Христијанство
  
 5 %
Локални религии
  
 5 %

Во јули 2009 година населението на Мали броело околу 13 милиони жители, со годишен природен пораст од 2.7%. Населението е претежно рурално, односно 68% живеат во рурални средини и 5-10% се номади.[13] Повеќе од 90% од населението живее во јужниот дел од земјата. Повеќе од 48% од населението се помлади од 15 години.

Во Мали живеат значителен број африкански етнички групи. Најголема етничка група се Бамбара кои сочинуваат 36,5% од населението. Бамбара, заедно со Сонинке, Хасонке и Мандинка се дел од Манде групата народи и се 50% од населението во Мали. Други позначајни етнички групи се Пеул со 17%, Волтајци со 12%, Сонгаи со 6% и Туарези и Мори со 10%.

Службен јазик е францускиот, но над 40 јазици се зборуваат во земјата. Лингва франка е јазикот бамбара. Над 90% од населението се муслимани.

Култура

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Култура во Мали

Музичката традиција на Мали главно потекнува од гриотите, односно наречени „чувари на спомените“. Музиката е разновидна и вклучува повеќе елементи и жанрови. Најзначаен музичар е Тумани Диабате.

Иако литературата е послабо промовирана во Мали, секогаш Мали бил еден од центрите за интелектуалност во регионот.

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „Presidency of Mali: Symboles de la République, L'Hymne National du Mali“. Архивирано од изворникот на 2008-12-20. Посетено на 2010-03-03.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Mali“. International Monetary Fund. Посетено на 2009-10-01.
  3. ↑ „2014 Human Development Report Summary“ (PDF). United Nations Development Programme. 2014. стр. 21–25. Посетено на 27 July 2014.
  4. ↑ Which side of the road do they drive on? Brian Lucas. August 2005. Retrieved 2009-01-28
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Mali country profile, p мај
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Mali country profile, p. 14.
  7. ↑ Constitution of Mali, Art. 30.
  8. ↑ Constitution of Mali, Art. 38.
  9. ↑ Central Intelligence Agency (2009). „Mali“. The World Factbook. Архивирано од изворникот на 2015-11-10. Посетено на 12 јануари 2010.
  10. ↑ „Mali“. U.S. State Department. 2008-05. Посетено на 2008-06-04. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  11. ↑ Hale, Briony (1998-05-13). „Mali's Golden Hope“. BBC News. BBC. Посетено на 2008-06-04.
  12. ↑ Cavendish, p. 1367.
  13. ↑ Mali country profile, p јуни

Користена литература

[уреди | уреди извор]

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Повеќе за Mali на збратимените проекти на Википедија
Дефиниции и преводи на Викиречник ?
Податотеки на Ризницата ?
Образовни ресурси на Викиуниверзитет ?
Новинарски известувања на Викивести ?
Мисли на Викицитат ?
Изворни текстови на Викиизвор ?
Прирачници на Викикниги ?
 ? Информации за патување во Википатување ? ?
Општо
Туризам
Држави и територии во Африка
Независни
држави
Ортографска проекција на Африка
Зависни и
други територии
Непризнаени држави
Зависни територии
Западна Сахара (ООН/Мароко) · Сокотра (Јемен) · Мадејра (Португалија) · Света Елена, Вознесение и Тристан да Куња (В.Б.) · Мајот (Франција) · Расеани Острови (Франција) · Реинион (Франција) · Канарски Острови (Шпанија) · Сеута (Шпанија) · Суверени територии (Шпанија) · Мелиља (Шпанија)
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мали&oldid=5230330“