Basalt

Basalt.

Coladas de lava basaltica en Hawaii.

Lo basalt, dich popularament pèira negra ò ròc ferral, es una ròca magmatica extrusiva eissida dau refrejament de la lava basaltica au contacte de l'aire ò de l'aiga a la superficia de la planeta. Gris a negre, es una ròca basica fòrça dura que contèn mens de 20 % de qüars e mens de 10 % de feldspat. De mai, la màger part dei feldspat son sota de forma de plagioclasa. Es caracteristic dei fenomèns volcanicas effusius presents a l'entorn dei dorsalas oceanicas, dei ponchs cauds e de certanei zònas de subduccion. Per aquela rason, sa preséncia es fòrça comuna dins lei regions volcanicas.

L'equivalent dau basalt dins lei ròcas plutonicas es lo gabro.

Etimologia

Lo tèrme basalt ven dau latin basaltes, un mot eissit d'una error de prononciacion d'un autre tèrme latin, basanites, que significava « pèira fòrça dura ». Aqueu mot èra estat empruntat au grèc βασανίτης (basanites) ò βάσανος (basanos). Lei Grècs l'aurián manlevat a una lenga africana (egipciana ò etiopiana) que l'utilizava per designar una « pèira negra ».

Descripcion

Aspèctes e constituents

Lo basalt es una r�ca magmatica effusiva basica qu'es principalament formada de plagioclasas e de pirox�ns. L'olivina, d'amfib�ls, la biotita, la magnesita, l'ematica, l'ilmenita e la titanita p�don intrar dins sa composicion coma mineraus segondaris. Es generalament gris � negre mai de proc�s d'oxidacion p�don entra�nar l'aparicion de basalts brun�us � rogencs. Son asp�cte es aqueu d'una r�ca de gran fin mai son estructura es variabla. Leis estructuras massisas son sovent prismaticas (�rgues basaltics). Aqu� es lo resultat de la contraccion termica de la r�ca durant un refrejament lent. Lei basalts eissits de projeccions solidificadas an pusl�u un asp�cte escoriac�u amb de cavitats mai � mens emplidas per de mineraus segondaris.

Exist�s de tipes diferents de basalt. Lo basalt tole�itic es la forma de basalt que forma lei fons oceanics. La basanita es un basalt que s'obs�rva dins lei fenom�ns volcanics intraplacas. En Occit�nia, es visible dins lei rel�us de Cantal e dei Causses. Lo basalt alcalin d'olivina es una forma relativament coneguda en causa dei cristaus d'olivina espectacl�s que p�u contenir. P�u apar�isser dins totei lei situacions de volcanisme effusiu. Enfin, exist�s de formas raras coma lei nefelinitas e lei melilititas, caracteristicas dei rifts en fin de vida, e lei tole�itas de q�ars.

• 
  Basalt negre.
• 
  Basalt gris.
• 
  Basalt rogenc.
• 
  Basalt dins lo diagrama de Streckeisen.

M�de de jaciment e difusion

Lei basalts son un constituent major dei fons oceanics car son em�s au niv�u dei dorsalas. Dins lei regions continentalas, forman generalament d'escolaments que son lo resultat de la solidificacion de coladas de lava. Pasmens, p�don tanben formar d'esc�rias e de venas.

Lo basalt es generalament la r�ca volcanica pus comuna dins lei regions de volcanisme effusiu. Dins lo mond, exist�s de regions basalticas f�r�a estendudas en �ndia (Deccan), en Siberia, en Africa Australa, en Brasil e en Etiopia. Plusors illas volcanicas son compausadas de basalt (Isl�ndia, Hawaii...). En Occit�nia, lo basalt es egalament la r�ca pus frequenta dei regions volcanicas dau pa�s. I a ansin de z�nas basalticas importantas en Auv�rnhe � a l'entorn d'Agde.

• 
  Colada de lava basaltica en Hawaii.
• 
  Basalt prismatic en Ucra�na.
• 
  Autra formacion de basalt prismatic en Auv�rnhe.
• 
  Basalt � pillow lava �, caracteristica dei lavas refrejadas rapidament au contacte de l'aiga.
• 
  Bomba volcanica basaltica.
• 
  Basalt negre escoriac�u de Sant Tib�ri en Occit�nia.

Origina e evolucion

Origina e formacion

Lo magma a l'origina dei basalts prov�n de la fusion parciala dei r�cas idratadas dau mant�u terr�stre. Segon la pression de la z�na somesa a la fusion parciala, lei mineraus tocats per lo fenom�n varian. Per de taus de fusion febles, de l'�rdre de 5 % a 10 % lo liquid cont�n de concentracions autas d'aiga e d'alcalins que menan a la formacion de basanitas � de basalts alcalins d'olivina. Per de taus pus importants, fins a 30 %, lo liquid cont�n mai de calci, de f�rre e de magn�si, �� que mena a la formacion de thole�itas.

La formacion de basalt es un fenom�n frequent dins lei regions de dorsalas oceanicas, de ponchs cauds e dins lei z�nas de subduccion. Au niv�u dei dorsalas, lei taus de fusion son generalament auts e la formacion de thole�itas es privilegiada. Dins lei regions de ponch caud, i a pusl�u una variacion en foncion de la z�na. En periferia, lei taus de fusion son pus febles e la basanita es la forma predominanta. Dins lei regions intermedi�rias, se tr�ba principalament de basalts d'olivina e, au centre, la formacion de thole�itas es tornarmai privilegiada. Dins lei z�nas de subduccion, lei basalts cont�non de concentracions autas d'alumina, de calci � de magn�si e una concentracion febla de plagioclasas.

Erosion

Basalt caolinizat en Alemanha.

En causa de son mecanisme de formacion en superficia, lei basalts forman rapidament d'afloraments. F�r�a dura, aquela r�ca a tend�ncia a ofrir una resist�ncia superiora a l'erosion que leis autrei materiaus volcanics presents dins lei z�nas eruptivas. Pasmens, exist�s plusors mecanicas d'erosion que son capables de l'alterar. Premier, lei condicions frejas e umidas son pauc favorablas a l'estabilitat dei mineraus que constituisson la r�ca. Lei basalts contenent de proporcions autas de f�rre, especialament de cristaus d'ematita, i son f�r�a sensibles car la corrosion favoriza la desagregacion dei compausats ferr�s. Aqueu fenom�n es sovent a l'origina de la formacion dei basalts rogencs � brun�us. L'alteracion dei basalts produtz d'argielas contenent de proporcions importantas de calci coma la montmorillonita. La perseguida d'aqueu proc�s es favorizat per lei condicions climaticas dei regions tropicalas. Mena a la formacion de la caolinita, de la laterita e, finalament, de la baucita.

Metamorfisme

De temperaturas � de pressions autas p�don entra�nar la metamorfisacion dau basalt, generalament en sistre v�rd, en amfibolita � en eclogita. Lei basalts son d'elements importants dins lei regions metamorficas car perm�ton de donar d'informacions sus lei proc�s de metamorfisacion aguent tocat una region donada. Au niv�u economic, lei basalts metamorfisats son de r�cas interessentas car p�don assostar una gr�ssa diversitat de mineraus idrotermaus, compres de mineraus d'aur, de coire e de compausats sofrats.

Utilizacion

Lo basalt es pas l'obj�cte d'una utilizacion sistematica dins la societat mod�rna mai aqu� exclutz pas d'usatges locaus � limitats a d'aplicacions especificas. Dins lei regions basalticas, es ansin un materiau de construccion comun qu'es apreciada per sa duretat. Pasmens, per aquela rason, sa mesa en �bra es compl�xa car sa talha es l�nga e malaisada. Sota forma de pozzolana, es egalament utilizada dins lei jardins coma ornament, dins l'agricultura coma basa de certanei substrats e sus lei rotas per permetre la circulacion ivernenca. Dins l'industria, lo basalt es la mat�ria premiera de la lana de r�ca mai es possible de lo rempla�ar per de r�cas similaras. Es de c�ps utilizat dins la fabricacion de ballasts de camin de f�rre. Enfin, dins lo domeni dei materiaus de construccion, p�u servir coma granulats gr�cias a sa compacitat a sa resist�nca mecanica.

Dins lo domeni artistica, l'utilizacion dau basalt es rara. Dins aqu�, fogu�t de c�ps adoptat per d'escultors per fabricar d'�bras negras caracteristicas. La pus famosa es probablament l'est�la dau C�di Hammurabi.

• 
  La Catedrala Sant Est�ve d'Agde, un exemple d'utilizacion de construccion basaltica.
• 
  Est�la de basalt dau C�di Hammurabi.
• 
  Escultura de basalt representant lo blason de Polonha.
• 
  Pozzolana.
• 
  Lana de ròca.

Dins lo Sistèma Solar

Dins lo Sistèma Solar, de basalts son estats identificats sus la Luna, sus Vènus, sus Mart, sus lo satellit jovian Io e sus l'asteroïde Vesta. Coma per lei basalts terrèstres, son liats a de fenomèns volcanics effusius. Sus la Luna, forman lei mars lunaras que son de plans gigants de basalt. La composicion dau basalt lunar presenta de similituds amb aqueu de la Tèrra mai sa concentracion de fèrre es pus importanta e sa concentracion de titani es pus variabla.

Leis autrei basalts son mens coneguts. Aquelei de Vènus semblan fòrça basicas, çò que pòu s'explicar per lo cicle volcanic particular de la planeta. Lei basalts de Mart son coneguts gràcias a de meteorits arribats sus Tèrra. Sembla èsser un materiau comun a la superficia de la Planeta Roja. Pasmens, durant aqueu viatge, son estats metamorfisats. Enfin, lei basalts d'Io e de Vesta son estats l'objèctes d'estudis brèus per de telescòpis poderós ò de sondas espacialas.

• 
  Basalt lunar trobat per la mission Apollo 15.
• 
  Basalt lunar trobat per la mission Apollo 17.
• 
  Meteorit basaltic metamorfisat eissit de Mart.
• 
  Meteorit basaltic qu'es benlèu originari de Vesta.

Annèxas

Liames intèrnes

• Andesita.
• Bomba volcanica.
• Gabro.
• Geologia.
• Granit.
• Lana de ròca.
• Lava.
• Òrgues basaltics.
• Riolita.
• Ròca magmatica.
• Pozzolana.
• Volcan.

Bibliografia

• (fr) Michel Campy e Jean-Jacques Macaire, Géologie des formations superficielles. Géodynamique, faciès, utilisation, Masson, 1989.
• (en) Donald W. Hyndman, Petrology of igneous and metamorphic rocks (2nd ed.), McGraw-Hill, 1985.
• (en) Alexander R. McBirney, Igneous petrology, Cooper Freeman, 1984.
• (en) Siegfried Siegesmund e Rolf Snethlage, Stone in architecture properties, durability (3rd ed.), Springer Science & Business Media, 2013.