Powstanie chłopskie w Jugosławii (1950): Różnice pomiędzy wersjami
Gjakovarus (dyskusja | edycje) nowe Cazinska buna |
(Brak różnic)
|
Wersja z 13:03, 6 sty 2024
| Czas |
6 maja 1950 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
przymusowa kolektywizacja | ||
| Wynik |
stłumienie powstania | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Powstanie chłopskie w Jugosławii – antykomunistyczne wystąpienie zbrojne ludności chłopskiej w Jugosławii, w maju 1950. Było to jedyne zorganizowane powstanie ludności chłopskiej w czasach komunistycznej Jugosławii[1].
Tło historyczne
Ludność chłopska stanowiła w czasie II wojny światowej fundament armii partyzanckiej, ponosząc wysokie straty w wyzwalaniu kraju spod okupacji. Mimo tego, po zakończeniu działań wojennych chłopi stali się ofiarami represji i przemian własnościowych w rolnictwie. Kulminacją tych przemian stała się kolektywizacja rolnictwa realizowana w Jugosławii od 1947, a w sposób intensywny od 1948, po zerwaniu Jugosławii z Kominformem[2].
Mimo drastycznego spadku produkcji rolnej, spowodowanego kolektywizacją, chłopi zostali zmuszeniu do przekazania swoich gospodarstw do spółdzielni rolniczych, a tym, którzy stawiali opór - rekwirowano majątek[2]. Majątki tracili także ci chłopi, którzy nie byli w stanie oddać państwu obowiązkowych kontyngentów. Pod koniec lat 40. znaczna część ludności chłopskiej głodowała, a przeciwnicy kolektywizacji trafiali do więzień i obozów pracy.
W 1949 susza w północnej Bośni pogłębiła trudną sytuację ekonomiczną miejscowej ludności[2]. W styczniu 1950 inspektorzy rządowi, działający w okręgu Cazin zebrali niewielką część planowanych dla tego regionu produktów rolnych, a także bydła i trzody chlewnej[2]. W konsekwencji miejscową ludność dotknęły kolejne represje i konfiskaty majątku[3]. W marcu 1950 doszło do spotkania Milana Božicia, Serba ze wsi Crnaja z jego przyjacielem Mile Drvnją z okręgu Slunj. Božic i Drvnja zaplanowali podjęcie działań zbrojnych w obronie ludności chłopskiej. Božić, który należał do ZKJ i miał za sobą partyzancką przeszłość przekonywał do podjęcia walki bośniackich chłopów, ale także działał wśród byłych partyzantów, których przekonywał, aby ponownie chwycili za broń. Jednym z przywódców powstania został Ale Čović, Boszniak ze wsi Liskovac, były oficer armii partyzanckiej[1][2]. Zachęcając do przyłączenia się do powstania Božić i Drvnja przekonywali chłopów, że uda się przywrócić dawne Królestwo Jugosławii pod rządami Piotra II, w którym zostaną zniesione obowiązkowe dostawy i kolektywizacja. Powstańcy liczyli także na wsparcie Zachodu[4].
Przebieg powstania
Dzień wybuchu powstania (6 maja 1950) został wybrany nieprzypadkowo. Był to dzień św. Jerzego, w którym zgodnie z tradycją hajducy występowali przeciwko władzy osmańskiej. W powstaniu wzięło udział 700 chłopów (w tym 15 Serbów), którzy zaatakowali Cazin, a następnie Bihać i Veliką Kladušę[3][5]. Powstańcy palili archiwa spółdzielni rolniczych i przejmowali magazyny z żywnością[5]. Powstanie zostało szybko stłumione przez jednostkę wojskową z Cazina i policję. W czasie walk zginęło ok. 20-30 uczestników powstania. Do walk doszło także w rejonie Kordunu, w Chorwacji gdzie do walki przystąpili Serbowie zajmując Lađevac i Rakovicę[1]. Rozproszeni przez wojsko, ukrywali się przez miesiąc w górach, zanim zostali ujęci.
Reperkusje
W ramach represji aresztowano 714 osób, z czego 288 stanęło przed trybunałami wojskowymi. 16 oskarżonych skazano na karę śmierci (jednym ze skazanych był Milan Božić)[3][2]. Ośmiu spośród skazanych stracono w listopadzie 1950[2]. Represje objęły także ponad 100 rodzin, które doświadczyły przymusowej deportacji do miasta Srbac w północnej Bośni[3]. W tym czasie jugosłowiański kodeks karny nie przewidywał kary przymusowego przesiedlenia[5]. Większość deportowanych stanowili Boszniacy, których przeniesiono na terytoria zdominowane przez Serbów[3].
Pamięć
Historia powstania chłopskiego w Jugosławii nie była znana do lat 90. W 1991 ukazała się książką słoweńskiej historyczki Very Kržišnik-Bukić (Cazinska buna: 1950), która jako pierwsza podjęła próbę przedstawienia wydarzeń sprzed 40 lat[6]. W 2009 Wspólnota Islamska w Bośni i Hercegowinie podjęła decyzję o odszukaniu szczątków ofiar powstania i ich uroczystym pochówku[3]. W 2010 RTV Cazin wyprodukowała film dokumentalny Cazinska buna - neispričana priča (Powstanie Cazińskie - historia nieopowiedziana). 23-24 kwietnia 2010 odbyło się w Zagrzebiu sympozjum naukowe poświęcone wydarzeniom z 1950[5]. Władze Cazina uznały 6 maja dniem pamięci ofiar powstania[6].
Przypisy
- ↑ a b c Ivan Janković, Story about the only organized Rebellion of the People against the Government in Yugoslavia [online], novosti.rs, 2012 (serb.).
- ↑ a b c d e f g CAZINSKA BUNA 1950 [online], historija.info, 2019 (bośn.).
- ↑ a b c d e f Klanjana kolektivna dženaza žrtvama Cazinske bune iz 1950. godine [online], haber.ba, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] (bośn.).
- ↑ Ivan Janković, Zatvori kao košnice! [online], novosti.rs, 2012 (serb.).
- ↑ a b c d CAZINSKA BUNA 1950: Danas se navršavaju 62 godine od ustanka u Krajini [online], cazin.net, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2012-06-09] (bośn.).
- ↑ a b Vera Kržišnik Bukić i Cazinska buna [online], radiosarajevo.ba, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] (bośn.).