Хакасия

Хакасия Өрөспүүбүлүкэтэ — Арассыыйа Сибиирдээҕи федеральнай уокуругун састаабыгар киирсэр дойду.

Ыаллыы регионнара — Кемерово уобалаһа, Красноярскай кыраай, Тыва уонна Алтай Республикалара. Киин куората — Абакаан (хакастыы — Аҕбан). Судаарыстыбаннай тыла — хакастыы, нууччалыы.

Хакасия Баһылыга — Бырабыыталыстыба салайааччыта — Виктор Михайлович Зимин. Хакасияҕа бэрэсидьиэн дуоһунаһа суох. Хакасия Парламена — Үрдүкү Сэбиэт. Административнай арахсыыта — 5 куораттаах (Абаза, Абакан, Саяногорск, Сорск, Черногорск), 8 муниципальнай оройуоннаах (Алтай, Аскиз, Бейск, Боградс, Орджоникидзе, Таштып, Уус-Абакан, Шира оройуоннара).

Киһитин ахсаана — 537 тыһ. киһи (2006 с). Нууччалар — 80,3 %, хакаастар — 12 %, ниэмэстэр −1,7 %, украинецтар — 1,53 %, белорустар — 0,5 %, атын омуктар — 3,97 %.

Куорат олохтооҕо — 71 %, тыа сирин олохтооҕо — 29 %.

Сирин иэнэ — 61 900 кв. км. Илин Сибиир соҕуруулуу-арҕаа өттүгэр Ени-сей өрүс хаҥас кытылыгар сытар. Улахан өрүстэрэ — Енисей, Абакан, Томь, Белый Июс, Чёрный Июс.

Сирин баайа — чинчийиллибит саппааһа (РФ уопсай саппааһыттан %-нан): таас чох — 3 %, тимир рудата — 1 %, молибден — 11 %, барита — 27 %, бентонит — 6,5 %, облицовкалыыр таас — 13 %.

Экономиката — сүрүннээн гидроэлектроэнергияны уонна алюминийы оҥоруу. Хакасия энергетическэй тиһигэр Саяно-Шушенскай ГЭС, Майнскай ГЭС уонна өссө 3 кыра ТЭЦ киирэр. Алюминийы Саяногорскай уонна Хакаскай собуоттар оҥороллор. «Абаканвагонмаш» ПО Арассыыйа тимир суолун вагонун уонна контей-нерын 5%-н оҥорор.

Тыа хаһаайыстыбатыгар намчы түүлээх барааны, ынаҕы, сылгыны иитэллэр. Сэлиэһинэй, дьэһимиэн, эбиэс, просо, о.д.а. бурдук култууратын олордоллор. Регион сирин иэнин 20 бырыһыана — тыа хаһаайыстыбатын сирэ.

• Beyaz Arif Akbas, Khakassia: The Lost Land", Portland State Center for Turkish Studies, 2007.

http://www.pdx.edu/turkish_studies_center/books