Albreht Dyrer

Albreht Dyrer
Albrecht Dürer
Autoportret i Albreht Dyrerit me peliçe, 1500, Alte Pinakothek, Mynih
U lind në	(1471-05-21)maj 21, 1471 Nyrëmberg, Perandoria e Shenjtë Romake
Vdiq	(1528-04-06)6 prill 1528 Nyrëmberg, Perandoria e Shenjtë Romake
Kombësia	Gjerman
Emrat e tjerë	Adalbert Ajtósi, Albrecht Durer, Albrecht Duerer
Njohur për	Piktor Inçizor Matematikan
Lëvizjet	Rilindja Veriore, Rilindja e Lartë
Bashkëshorti/ja	Agnes Frey (1494)
Prindër	Albreht Dyrer i Vjetri (i ati) Barbara Holper (e ëma)

Albreht Dyrer (Albrecht Dürer) (21 maj 1471 – 6 prill 1528) ishte një piktor dhe teoricien i Rilindjes Gjermane. I lindur në Nyrëmberg, Dyreri arriti të krijonte reputacionin e tij dhe të ndikonte në Evropë që kur ishte ende në të njëzetat. Ai ishte në komunikim me artistët e mëdhenj italian të kohës së tij, duke përfshirë Raffaello-n, Giovanni Bellini-n dhe Leonardo da Vinçin, dhe nga viti 1512 ishte nën mbrojtje e perandorit Maksimiliani I. Konsiderohet si eksponenti më i madh i pikturës së Rilindjes gjermane. Në Venecia artisti hyri në kontakte me mjediset neoplatonike, të cilat e çuan drejt veprave me karakter ezoterik. Shembulli klasik këtyre veprave është ajo me titull Melencolia I, e realizuar në 1514, ku shfaqen simbologji të shumta hermetike.

Jetëshkrimi

Prejardhja

Prerje në dru e stemës së tij, e cila paraqet një derë si një lojë me emrin e tij, si dhe bustin me krahë te një mauri.

Albreht Dyrer, i treti i tetë fëmijëve, të një argjendari me të njëjtin emër, i quajtur "i Vjetri" dhe gruas së tij, Barbara Holper. Nga v�llez�rit dhe motrat, vet�m dy t� tjer� e arrit�n mosh�n madhore: Endres dhe Hans Dyrer, q� qe gjithashtu piktor i oborrit t� Sigismundit t� I t� Polonis� n� Krakov�.

I ati ishte me origjin� nga Hungaria, nga ku ishte zhvendosur n� mosh�n 28 vje�are p�r t� p�rfunduar formimin n�p�rmjet Gjermanis� dhe Flandr�s; familja e tij nga ana tjet�r duhej t� ishte me origjin� saksone, por prej koh�sh e zhvendosur n� Transilvani, n� fakt gjyshi i Dyrerit, Anton, kishte lindur n� nj� familje fshatar�sh dhe blegtor�sh n� Ajt�s dhe i trasferuar n� mosh� t� re n� Gyula, pran� Gran Varadino (Oradea e sotme n� Rumani); Anton qe artizani i par� i familjes, i ndjekur nga Albrehti i Vjet�r dhe nipi i tij Unger (kush�ri i Dyrerit)

Albrehti i Vjet�r shfaqet n� nj� list arkibuzier�sh dhe harkier�sh t� qytetit t� Nyr�mbergut q� shtat�mb�dhjet� vje�; pas disa udh�timesh formimi n� Vendet e Ulta, u vendos p�rfundimisht n� Nur�mberg, ku hyri n� punishten e Hieronymus Holper, dhe m� von�, tashm� dyzet vje� t� martohej me t� bij�n pes�mb�dhjet� vje�are, Barbara. Martesa, e kryer m� 8 qershor 1467, i garantoi qytetarin� nur�mbergase dhe, pas derdhjes s� nj� shume prej dhjet� fiorin�sh, cil�simin "mjesht�r", q� i hapte portat e bot�s s� mbyllur dhe t� pasur me privilegje t� korporatave. I Vler�suar dhe n� mir�qenie, por jo i pasur, Albrehti i Vjet�r vdiq m� 20 shtator 1502: dy vite m� von� e veja gjendej plot�sisht n� skamje dhe meret n� ngarkim nga i biri Albreht.

Ekzistojn� dy portrete t� babait t� Dyrerit, nj� n� "Galleria degli Uffizi" dhe tjetri n� "National Gallery of London", ve� nj� vizatimi me maj� argjendi p�rgjith�sisht t� konsideruar autentik; nga e �ma mbetet nj� tablo n� Nyr�mberg dhe nj� vizatim me karbon�in n� 1514, kur gruaja ishte gjasht�dhjet� e tre vje�e.

N� punishten at�rore

Autoportret tremb�dhjet� vje�

I riu Dyrer frekuentoi p�r disa vite shkoll�n dhe, duke u shfaqur i pajisur me talent q� i vog�l, hyri si praktikant n� punishten e t� atit, si� kishte b�r� v�llai i madh Enders q� vazhdoi tradit�n artizanale t� argjendarit. N� at� periudh� Dyreri duhet t� jet� familjarizuar me teknikat e gdhendjes (in�izimit) t� metaleve, q� m� tej i shfryt�zoi p�r punimet e tij t� famshme me bulino dhe acquaforte. P�r m� tep�r i ati duhet ti ket� trasmetuar kultin p�r mjeshtrat e m�dhenj flamand, si Jan van Eyck dhe Rogier van der Weyden.

D�shmia e par� e talentit t� tij t� jasht�zakonsh�m �sht� Autoportreti tremb�dhjet� vje�ar i vitit 1484, nj� vizatim me maj� argjendi konservuar n� muzeun Albertina t� Vjen�s. Kjo vep�r, q� qe realizuar para pasqyr�s kur Dyreri ishte vet�m tremb�dhjet� vje�, nuk �sht� sigurisht pa gabime, edhe se teknika e v�shtir� nuk i lejonte korrigjime. Megjithat�, ky portretizim rinor �sht� konsideruar autoportreti i par� i artit evropian q� paraqitet si autonom, dmth. si vep�r m� vete.

Ky autoportret, q� ishte paraprir� nga tentativa vizatuese p�r t� cilat ka d�shmi t� sigurta, p�r m� tep�r tregon tashm� drejtimin esencial t� prodhimtaris� pasuese t� Dyrerit: aktiviteti portretizues. �sht� nj� fakt akoma shum� pak i mar parasysh: jo vet�m Dyreri ka pikturuar, vizatuar dhe gdhendur portrete t� shumta deri n� vitet e fundit t� jet�s s� tij, por q� nga fillimi i dhjet� vje�arit t� dyt� t� shekullit t� XVI edhe kuadrot e tija fetare shfaqin n� p�rmasa gjithmon� n� rritje nj� karakter portretisti.

N� punishten e Wolgemut-it

N� mosh�n gjasht�mb�dhjet� vje�are, kur sapo kishte kryer formimin fillestar, i deklaroi t� atit se do t� parap�lqente t� b�hej nj� piktor. Por meq� nuk qe e mundur ta b�nte praktik�n te Colmar-i i larg�t, pran� Martin Schongauer-it i njohur dhe vler�suar n� gjith� Evrop�n si piktor dhe in�izor n� bak�r, i ati e vendosi te punishtja dy hapa nga sht�pia, pran� Michael Wolgemut, piktori dhe ksilografisti m� i madh aktiv n� ato vite n� Nuremberg. Wolgemut ishte vazhduesi i Hans Peydenwurff-it (p�rve� trash�gimit t� punishtes, ishte martuar edhe me t� ven� e tij), stili i t� cilit, i filtruar, la gjurm� edhe n� prodhimtarin� rinore t� D�rerit. Mjeshtra t� tjer� q� pat�n ndikim mbi artistin e ri qen� Martin Schongauer, misteriozi Mjeshtri i Librit t� sht�pis�, ndoshta holandez, autor i nj� serie t� famshme n� puntasecca.

N� punishten e Wolgemutit, aktive p�r shoq�rin� e pasur vendore dhe qytetet e tjera t� Gjermanis�, kopjoheshin stampat e mjeshtrave renan� dhe in�izionet e atyre italian�, krijoheshin altar� t� skalitur dhe pikturuar dhe praktikohej n� shkall� t� gjer� ksilografia, mbi t� gjitha p�r t� ilustruar tekstet e shtypura, q� at�her� shum� t� k�rkuar.

Nga kjo periudh� D�reri ruajti nj� kujtim t� mir�; m� shum� se nj�zet vjet m� von�, n� 1516, pikturoi nj� portret t� m�suesit t� tij, tre vite para vdekjes s� tij, ku dallohet respekti dhe simpatia e vjet�r p�rkundrejt figur�s s� tij njer�zore.

Zhvendosjet e para

Portreti i Albreht Dyrerit t� Vjet�r, (rr. 1490)

N� pran�ver�n e vitit 1490, i riu Dyrer nisi t� udh�tonte n�p�r bot� p�r t� thelluar njohurit� e tij. Vepra e par� piktorike e konservuar e artistit t� ri (ndoshta �sht� edhe punimi i tij p�r provimin final t� formimit profesional) jan� dy piktura n� tablo me portretet e prind�rve, t� nisur ndoshta para se t� nisej. Portreti i Albreht Dyrerit t� Vjet�r sot gjendet n� Galleria degli Uffizi, nd�rsa ai i Barbara Holper u zbulua n� vitin 1979 n� Nyr�mberg.

�Kur p�rfundova formimin artistik, babai im m� b�ri t� udh�toja. Mungova kat�r vite, derisa babai im m� thirri. U nisa pas Pashk�s s� vitit 1490 dhe u ktheva n� sht�pi m� 1494, pas Epifanis�. Udh�timi i gjat� i nd�rmarr nga i riu e �oi n� fillim n� veri, p�rtej K�lnit, me gjasa deri n� Haarlem. Nuk mundi t� shtyhej deri n� Gand dhe n� Bruges, qendrat m� t� r�nd�sishme t� piktur�s flamande, pasi kudo mbret�ronin luftra dhe kryengritje. Nga ana tjet�r q�ndrimi i D�rerit n� k�t� rajon vehet re vet�m n� veprat e vona, n� t� cilat pasqyrohet me raste ikonografia e piktur�s vendore, n� ve�anti ajo e Geertgen tot Sint Jans dhe Dieric Bouts.

P�rgjat� udh�timit mendohet se i riu duhej t� punonte p�r tu mbajtur, dhe �sht� e mundur q� t� jet� shtyr� t� vizitonte ato qendra ku ishte m� e leht� t� gjeje angazhim n� fushat ku kishte familjaritet. Etapat e para duhet megjithat� t� ken� qen� qytetet renanse, ku ekzistonte nj� shtypshkronj� ektive me librat me ilustrime ksilografike.

Nga aty, pas rreth nj� viti e gjys�m, u zhvendos drejt jugut, n� k�rkim t� Martin Schongauer-it, nga i cili do t� d�shironte t� m�sonte finesat e teknik�s s� in�izionit n� bak�rr. Por kur Dyreri arriti n� Colmar, gjat� vitit 1492, mjeshtri i vler�suar tashm� kishte vdekur prej nj� viti. V�llezrit e t� vdekurit, piktori Ludwig dhe argjendar�t Kaspar dhe Paul Schongauer, e prit�n miq�sisht dhe me k�shill�n e tyre piktori i ri u drejtua p�r n� Bazel, ku jetonte nj� tjet�r v�lla i tyre, argjendari Georg Schoungauer, Periudh�s s� udh�timeve i p�rket me gjasa piktura e vog�l Krishti n� vuajtje.

Ballina p�r Letrat e sh�n Jeronimit, 1492

N� Bazel

N� Bazel punoi p�r nj� koh� si ilustrator, p�r librashtyp�sit erudit t� kalibrit t� Bergmann von Olpe dhe Johann Amerbach, i prezantuar n� mjediset botuese me gjasa me rekomandimin e kumbarit t� tij, Anton Koberger, q� n� Nyr�mberg drejtonte shtypshkronj�n dhe sht�pin� botuese m� t� madhe n� Evrop�.

Midis shum� ksilografive q� vizatoi n� at� periudh�, nj� punim i par� prove qe frontespizio p�r botimin e Letrave t� sh�n Jeronimit t� dala m� 8 gusht 1492 me tipografin� e Nikolaus Kessler (blloku orgjinal, i firmosur nga artisti, gjendet akoma edhe sot n� Bazel). Vepra, me holl�si t� shumta, ka nj� p�rvijim t� dalluesh�m t� sip�rfaqeve fam� tipove t� ndryshme t� vij�zimit.

Me t� marr besimin e librashtyp�sve vendor, punoi p�r ilustrimin e dy veprave me p�rmbajtje moralizuese, at�her� shum� t� vler�suara, Anija e t� marr�ve, e humanistit Sebastian Brant, t� shfaqur n� vitin 1493, dhe Kalor�si i Turnit. Vazhdoi nj� seri tjet�r in�izionesh p�r ilustrimin e Komedive t� Terenci-t (m� pas e pa shtypur, por blloqet e t� cil�s jan� pak a shum� t� plota n� muzeun e Bazelit), ku artisti tregon tashm� nj� origjinalitet, nj� sakt�si dhe efikasitet narrativ n� skenat q� e vendosnin n� nj� nivel vendosm�risht m� t� lart� se artist�t e tjer� aktiv n� treg.

Edhe Autoportreti me lule Eryngiumi, i konservuar n� Paris dhe i datuar n� 1493, qe nisur me siguri gjat� q�ndrimit n� Bazel. N� imazh, fillimisht t� pikturuar n� pergamen�, artisti i ri paraqitet me veshje t� mod�s, n� ngjyr� ardezie, me t� cil�n krijon kontrontast me bordin e kuq t� hapur t� berret�s. Lulja simbolike e Eryngium-it, nj� lloj gj�mba�i, q� ai e mban n� dor�n e djatht�, s� bashku me n�nshkrimin e vendosur n� pjes�n e sip�rme t� piktur�s "My sach die gat als es oben schtat" ("Gj�rat e mia ecin si� �sht� vendosur lart"), duke shfaqur besimin e tij te Krishti.

N� Strasburg

Af�r fundit t� vitit 1493 artisti u nis p�r n� Strasburg, qend�r e r�nd�sishme treg�tare dhe botuese. K�tu rregulloi nj� ksilografi p�r frontespizio-n e botimit t� veprave filozofike t� Jean Gerson-it, ku shkrimtari �sht� paraqitur si nj� pelegrin q�, duke u ndihmuar me nj� bastun dhe i shoq�ruar nga nj� kone (qen� me p�rmasa t� vogla), pregatitet t� kap�rcej� nj� peizazh t� larmish�m, n� sfond nj� lugin� e gjer�. Pasuria e kompozimit dhe harmonia e p�rgjithshme e vepr�s, megjith�se gdhend�si q� b�ri modelin nuk e realizoi plot�sisht vizatimin e artistit, tregojn� maturimin e shpejt� t� stilit t� artistit, tashm� i nisur drejt realizimit t� kryeveprave t� veta. N� Strasburg ndoshta realizoi Vdekjen e sh�n Domenikut, p�r nj� konvent fem�ror n� Colmar.

Sht�pia e Dyrerit n� Nyr�mberg

Rikthimi n� Nyr�mberg (1494)

Gjat� Pashk�ve t� vitit 1494 i ati e thirri Dyrerin n� Nyr�mberg, p�r ta martuar, n� fest�n e Pentekost�s, me Agnes Frey-n, gruaja q� i kishte paracaktuar, bija e nj� bak�r-punuesi t� lidhur me t� fuqishmit e qytetit. Martesa u b� m� 7 korrik 1494 dhe t� sapo-martuarit shkuan t� jetonin n� sht�pin� e Albrehtit. Diferencat e theksuara kulturore si dhe temperamenti nuk e b�n� martes�n t� lumtur. Gruaja shpresonte ndoshta t� �onte nj� jet� t� rehatshme n� qytetin e vet� pran� nj� artizani, nd�rsa Dyreri kishte aspirata t� tjera, t� lidhura me udh�time dhe perspektiva gjithmon� t� reja. N� nj� periudh� af�r martes�s datohet vizatimi q� artisti e n�nshkroi n� cep "mein Agnes", Agnesa ime, ku duket nusja e re n� poz� t� menduar, ndoshta pak mendjemadhe, q� n� portretet e ardhshme trasformohet n� pamjen e nj� borgjezeje t� k�naqur, me sfumatur� "leht�sisht keqdash�se". �ifti nuk pati f�mij�, si� ndodh edhe me dy v�llez�rit e Dyrerit, prandaj familja u zhduk me gjenerat�n e tyre. Willibald Pirckheimer, miku i artistit, arriti deri aty sa t� akuzonte froht�sin� e t� shoqes si shkakun e vdekjes s� parakohshme t� artistit.

Mulliri, akuarel, 1489

N� muajt e ver�s s� vitit 1494 ai p�rshkoi dhe vizatoi rrethinat e qytetit t� tij t� lindjes. Rezultati k�tyre sh�titjeve jan� nj� sasi pikturash n� akuarel, medis t� cilave Mulliri (Trotszich Mull). Akuareli tregon nj� peizazh n� per�ndim t� Nyr�mbergut, me lumin e vog�l Pegnitz, q� rrjedh p�rmes qytetit. Vizatuesi ishte n� k�mb� n� bregun verior dhe shikon drejt jugut, p�rtej Pegnitz-it, ku horizonti kufizohet me majat e maleve pran� Schwabachut. Pem�t n� plan t� par� n� t� majt� i p�rkasin parkut Hallerwiesen. Sht�pit� me trar� t� thurur n� t� dy an�t e lumit, t� vizatuara me sakt�si t� skajshme, p�rb�nin b�rtham�n e "lagjes industriale", pasi strehonin punishte ku punohej metali duke p�rdorur Pegnitz-in si burim energjie. K�shtu, p�r shembull, n� sht�pit� n� plan t� par� djathtas p�rpunohej metali me ndihm�n e energjis� hidrike, nj� proces q� ishte zhvilluar n� Nuremberg rreth vitit 1450, q� e kishte kthyer n� qendr�n e punimit t� metalit Gjermani: gjith� kjo mund t� ishte realizuar n� hekur ose n� bak�r, nga agiet n� maj� t� instrumenteve t� sakta t� vler�suara n� gjith� Evrop�n, deri te armaturat, topat dhe monumentet n� bronx, prodhoheshin k�tu.

Ky akuarel �sht� nj� nga imazhet e para t� artit evropian t�r�sisht p�rkushtuar peizazhit, por vendoset n� nj� dimension akoma mesjetar: n� fakt, nd�rtimet e ve�anta dhe grupet e pem�ve nuk jan� vizatuar n� perspektiv�, por nj�ra mbi tjetr�n. Nga ligjet e perspektiv�s i riu Dyrer, n� at� koh�, nuk kishte d�gjuar akoma t� flitej.

Ndoshta n� t� nj�jt�n periudh�, Dyrer nd�rmori provat e para si in�izor n� bak�r. Disa vite m� von� do t� krijonte moton: "Nj� piktor i mir�, brenda, �sht� plot me figura". Kjo tepri idesh p�r imazhet p�rb�ri me gjasa motivin q� iu afrua grafik�s: vet�m te ajo, n� fakt, ai mund ti jepte form� fantazive t� veta pa u penguar nga d�shirat e porosit�sve. Dhe, nga �asti q� ky prodhim i lir� nga kufizimet, p�rfaq�soi p�r t� edhe nj� sukses financiar, e dobishmja u bashkua me t� p�lqyeshmen.

Oborri i k�shtjell�s s� Innsbruck-ut (1494), akuarel, Vjen�, Albertina

Udh�timi i par� n� Itali (1494-1495)

Me gjasa n� Bazel, n� rrethin e humanist�ve dhe botuesve, i riu Dyrer, inteligjent dhe i etur p�r t� m�suar, kishte d�gjuar t� flitej p�r her� t� par� p�r bot�n intelektuale italiane dhe p�r at� klim� kulturore n� t� cil�n, q� pothuaj prej nj� shekulli, zbuloimi i bot�s antike kishte ndikuar n� m�nyr� p�rcaktuese, qoft� let�rsin�, ashtu edhe artin. Shum� vite m� von�, Dyrer do t� p�rkthente me termin gjerman "Wiedererwachung" konceptin e "Rilindjes" i krijuar nga Fran�esko Petrarka n� koh�n e tij. Kjo konfermon se ai ishte plot�sisht i nd�rgjegjsh�m p�r r�nd�sin� e atij procesi historik.

N� fundin e ver�s s� vitit 1494, n� Nyr�mberg shp�rtheu nj� nga ato epidemi t� zakonshme p�r epok�n, q� p�rgjith�sisht konsideroheshin murtaj�. Sistemi m� i mir� i mbrojtjes kund�r infektimit, m� i sigurti midis atyre t� k�shilluara nga mjek�t, ishte t� braktisje rajonin e goditur. Dyreri shfryt�zoi rastin p�r t� shkuar n� njohje t� "artit t� ri" n� tok�n e tij t� origjin�s, duke mos u shqet�suar shum� p�r l�nien vet�m t� gruas n� sht�pi. U nis p�r n� Venecia, duke ndjekur me gjasa udh�timin e nj� treg�tari nga Nyr�mbergu.

Udh�timi i realizuar n� Italin� veriore mund t� ndiqet me nj� far� sakt�sie duke ndjekur peizazhet n� akuarel q� e dokumentojn�. N�p�rmjet Tirolit dhe Provinc�s autonome t� Trentinos. N� Innsbruck, p�r shembull, realizoi nj� akuarel q� paraqiste oborrin e nj� k�shtjelle, rezidenca e preferuar e perandorit Maksimiliani I. Nga dy pamjet sot t� konservuara n� Vjen�, m� e r�nd�sishmja �sht� ajo me qellin e ngjyrosur q� t� magjeps p�r riprodhimin e sakt� t� detajeve t� nd�rtimeve p�rreth oborrit, por q� shfaq akoma gabime n� perspektiv�.

Por udh�timi i par� n� Itali �sht� mb�shtjell� n� pjes�n m� t� madhe nga misteri. Mendohet se D�reri vizitoi edhe Padova-n, Mantova-n dhe ndoshta edhe Pavia-n, ku miku Pirckheimer frekuentonte universitetin. N� fillim t� shekullit t� XX disa studiues arrit�n edhe t� dyshonin n�se ky udh�tim ishte kryer ndonj�her�, nj� hipotez� provokuese q� nuk �sht� ndjekur.

Vdekja e Orfeut, 1494, pen� dhe argjend n� pergamen�, Hamburg, Kunsthalle

N� Venecia, Dyreri do t� donte t� m�sonte parimet e metod�s s� kompozimit prospetik. Por duket se e t�rheqin shum� m� tep�r gj�ra t� tjera, si p�r shembull veshjet e grave veneciane, aq t� pazakonta p�r t� (t� shfaqur n� vizatimet e vitit 1495), apo subjekti i panjohur p�r t� i Gaforres s� detit ose Aragosta, portretizuar n� vizatimet sot t� ruajtura p�rkat�sisht n� Rotterdam dhe n� Berlin. N� fush�n artistike, e t�rhiqnin veprat e piktor�ve bashk�koh�s q� paraqisnin tema mitologjike, si kuadri i humbur i Andrea Mantegna-s me Vdekjen e Orfeut (i humbur), p�r t� cil�n Dyreri vizatoi me kujdes t� skajsh�m nj� kopje t� datuar m� 1494 dhe t� sigluar me g�rmat e tij "A" dhe "D". P�r m� tep�r kopjoi stampat e Z�nk�s detare dhe t� Bakanalit me silenin, t� kopjuara besnik�risht nga origjinalet e Mantegna-s duke z�vend�suar linjat paralele t� p�rvijimit me nj� p�rvijim t� kryq�zuar, t� dal� nga shembulli i Martin Schongauer-it, dhe me linja lakore dhe sinuoze q� i japin subjekteve nj� vibrim mungues te origjinal�t.

Duhej t� ket� q�ndruar p�r m� tep�r i magjepsur nga tepria e veprave t� artit, nga gjall�ria dhe kozmopolitanizmi i qytetit lagunor dhe me gjasa zbuloi konsiderat�n e lart� t� cil�n g�zonin n� Itali artist�t. Por mjaft e pamundur q� artisti i panjohur Dyrer, q� mbijetonte duke shitur stampa an�tar�ve t� komunitetit gjerman t� qytetit, t� ket� hyr� n� kontakt t� drejtp�rdrejt� me mjeshtrat e m�dhenj at�her� t� pranish�m n� qytet dhe n� rrethinat e tij, si Bellin�t (Jacopo Bellini, Gentile Bellini dhe Giovanni Bellini), Mantegna ose Vittore Carpaccio.

Nj� tem� q� t�rhoqi interesin e artistit t� ri qe koncepti i ri i trupit njer�zor i p�rpunuar n� Itali. Q� n� vitin 1493 artisti, n� fakt kishte prodhuar nj� vizatim plazhor (nudua e par� e drejtp�rdrejt� e artit gjerman) dhe n� Venecie mund�te t� thellonte, fal� boll�kut t� modeleve t� disponueshme, raportet midis figurave, nudo ose t� veshura, me hap�sir�n n� t� cil�n l�vizin. Me siguri duhet t� ket� qen� kureshtar p�r paraqitjen prospektike, por nj� interes i drejtp�rdrejt mbi k�t� dokument �sht� dokumentuar vet�m n� udh�timin e dyt�.

Kur piktori i ri verior q�ndroi i magjepsur nga piktura veneciane, n� ve�anti ajo e Gentile Bellini-t dhe Giovanni Bellini-t, duket nga vizatimet e k�saj periudhe dhe nga kuadrot e pikturuar pas rikthimit n� atdhe. Por pasqyrimet e para t� k�tij takimi mund t� dallohen q� n� akuarel�t q� lind�n gjat� udh�timit t� kthimit.

Pamje e Arco-s, (1495)

Rikthimi (1495)

K�t� her� Dyreri me gjasa udh�toi vet�m, duke marr parasysh devijimet e shumta t� nd�rmarra. K�shtu udh�timi i tij e �oi, n� pran�ver�n e vitit 1495, mbi t� gjitha n� liqenin e Gard�s, dhe af�r Arco-s. Akuareli q� paraqet k�shtjell�n e Arcos-s q� lart�sohet me fortifikimet e tij tregon nj� raport t�r�sisht t� ri me hap�sir�n dhe ngjyrat: nga grija n� blu e mjegulluar e ullinjve lart�sohet n� kontrast grija e kaft� e shk�mbinjve, dhe kjo jehon� kromatike rimeret n� zonat e s� gjelbr�s s� hapur dhe n� �atit� e kuqe. B�het fjal� p�r nj� p�rvijim befasues i vlerave atmosferike, q� shfaq p�rparimin e jasht�zakonsh�m artistik q� Dyreri kishte realizuar n� pak muaj t� shkuar n� Venecia.

Pran� Trentos, Dyreri hyri p�rs�ri n� territorin gjerman. N� akuarelin q� tregon qytetin peshkopal nga ana veriore ai nuk mjaftohet m� me paraqitjen e t� dh�nave topografike. Kompozimi sugjeron thell�sin� hap�sinore, me qytetin e p�rshkruar nga Adixhja q� shtrihet gati n� t� gjith� gjer�sin� e kuadrit, edhe me vargmalet q� shkojn� duke u tretur n� mjegull.

Pas nj� ekskursioni n� Val di Cembra dhe n� krahin�n e Segonzano-s, Dyreri e vazhdoi udh�timin e tij drejt veriut pa nd�rprerje t� r�nd�sishme. Dokument i k�saj faze t� udh�timit �sht� Mulliri me uj� n� mal n� Berlin. Nd�rsa gjith� akuarel�t e tjer� paraqesin komplekse arkitektonike n� larg�si, kjo flet� katrore prej vet�m 13 centimetrash del nga v�zhgimi nga af�r i nj� pjerr�sie me gure t� p�rmbytur nga uji q� nga kanalet prej druri zbret n� rrot�n e mullirit dhe k�rkohet nj� rrug� midis gureve, p�r tu bashkuar n� fund n� nj� basen ranor n� plan t� par�.

Edhe pamja e qytez�s s� Chiusa sull'Isarco, e trasferuar n� in�izionin n� bak�r, Nemesi (ose Fati i madh), duhet t� ishte nj� sh�nim udh�timi n� akuarel. Si� v�n� n� dukje akuarelet e Dyrerit k�t� shembull nuk ishin ideuar si vepra arti t� pavarura: ishin materiale studimi p�r tu p�rpunuar dhe futur n� piktura dhe in�izione.

Familja e Shenjt� me pilives�, 1495, in�izion n� bak�r, Berlin, Staatliche Museen

In�izor n� Nyr�mberg

N� pran�ver�n e vitit 1495 Dyreri rikthehej n� Nyr�mberg, ku krijoi nj� punishte t� vet�n, n� t� cil�n rinisi aktivitetin e tij ksilografik dhe kalkografik. K�to teknika ishin ve�an�risht t� leverdisshme edhe p�r arsye ekonomike: jo t� lodhshme n� faz�n krijuese ishin relativisht t� lehta p�r tu treg�tuar n�se njihej shija e publikut. Nga ana tjet�r, piktura jepte marzhe m� t� vogla fitimi, kishte kosto t� m�dha p�r blerjen e ngjyrave dhe ishte akoma e lidhur ngusht�sisht me d�shirat e porosit�sve, me nj� liri shum� t� ngushtuar t� artistit, t� pakt�n mbi subjektin. Artisti, k�shtu iu dedikua t�r�sisht grafik�s, akoma m� par� se t� vinin porosi p�r piktura, dhe n� k�t� periudh� krijoi nj� s�r� in�izionesh q� jan� midis m� t� r�nd�sishm�ve t� gjith� prodhimtaris� s� tij. P�r m� tep�r merrej gati gjithmon� personalisht me gdhendjet: n� Bazel dhe n� Strasburg kishin qen� mbi t� gjitha artizan t� specializuar q� pregatisnin modelet nga vizatimet e tij, me p�rjashtim t� Sh�n Jeronimit dhe pak t� tjer�ve, p�r t� cilat donte t� tregonte aft�sin� e tij sip�rore. N� vazhdim, n� kulm t� suksesit, u kthye n� p�rdorimin e specialist�ve, por nd�rkoh� tashm� kishte dal� nj� gjenerat� in�izor�sh aq t� aft� sa t� mund t� mateshin me stilin e tij.

Midis t� parave �sht� Familja e shenjt� me pilives�, me insektin e paraqitur posht djathtas, q� megjith� emrin tradicional duket m� shum� nj� flutur. Lidhja e thell� midis figurave dhe peizazhit n� sfond ishte elementi q� q� nga fillimi i b�ri t� famshme punimet grafike t� Dyrerit p�rtej kufijve gjerman. Nga ana tjet�r, loja e rrudhave t� shumta t� veshjes s� Marias tregon se sa arti i tij i referohej akoma tradit�s gjermane t� gotikut t� von�, nd�rsa nga eksperienca e q�ndrimit italian nuk ka akoma gjurm�. Duke ndjekur shembullin e Schongauer-it, q� kishte zgjedhur si model, Dyreri sigloi flet�n n� cepin e posht�m me nj� version t� par� t� monogram�s s� tij m� von� t� b�r� t� famshme, k�tu e realizuar me g�rma q� duken gotike.

Prodhimtaria e tij in�izore n� bak�r mbahet n� nj� koh� t� par� brenda kufijve t� ngusht�; T� gdhendura n� formatin e mes�m disa paraqitje shenjt�sh dhe n� format t� vog�l disa figura nga populli. Nd�rsa si vizatues p�r ksilografin�, Dyreri nisi menj�her� t� ndiqte rrug� t� reja, por rezultati nuk duket se e k�naqi nga k�ndv�shtrimi i teknik�s s� in�izionit, k�shtu q� nga at�her� p�rdori formatin m� t� madh t� nj� gjys�m flete stampe ("ganze Bogen"), ku stamponte blloqe ksilografike prej 38 � 30 cm.

Seria e Apokalipseve

Kat�r kalor�sit e Apokalipsit

N� vitin 1496 realizoi in�izionin e Larjes s� burrave. N� vazhdim nisi t� mendonte p�r projekte m� ambicioze. Jo m� von� se nj� vit nga rikthimi nga Venecia, nisi vizatimet pregatit�se p�r sip�rmarrjen e tij m� t� madhe: pes�mb�dhjet� ksilografit� p�r Apokalipsin e Gjonit, q� u shfaq�n n� vitin 1498 n� dy botime, nj� n� latinisht dhe tjetri n� gjermanisht. Me stamp�n u mor vet� D�reri, duke p�rdorur karaktere t� v�na n� gatishm�ri nga kumbari i tij Anton Koberger. Madje mund t� hamend�sohet se qe vet� Kobergeri q� i frym�zoi k�t� nism�, pasi D�reri p�rdori si referim ilustrimet e Bibl�ss� n�nt� gjermane, t� shtypur p�r her� t� par� n� K�ln n� vitin 1482, t� publikuara m� pas nga Kobergeri n� 1483.

Vepra qe inovative n�n shum� aspekte. Ishte libri i par� q� projektohej dhe publikohej me nism�n personale t� nj� artisti, q� vizatoi ilustrimet, gdhendi ksilografit� dhe qe edhe redaktor. P�r m� tep�r tipologjia me ilustrimet n� faqe t� plot�, nga mbrapa, t� ndjekura nga teksti p�rkundrejt p�rfaq�sonin nj� lloj verioni t� dyfisht�, me fjal� dhe me imazhe t� t� nj�jtit tregim, pa qen� e nevojshme q� lexuesi duhej t� krahasonte �do ilustrim me pasazhin p�rkat�s.

Por Dyreri, n� vend t� ksilografive n� format horizontal, zgjodhi nj� format madh�shtor vertikal dhe u shk�put nga stili i modelit biblik, q� paraqiste figura t� shumta me p�rmasa t� vogla. Figurat e kompozimeve t� tij jan� pak dhe t� m�dha. T� t�ra realizoi pes�mb�dhjet� ksilografi, nga t� cilat e para ilustron Martirizimin e sh�n Gjonit dhe t� tjerat episode t� ndryshme t� Apokalipsit.

Kurr para k�saj here vizionet e sh�n Gjonit nuk ishin paraqitur n� m�nyr� m� dramatike se n� k�to ksilografi, ve�an�risht t� konceptuara me nj� kontrast t� fort� bardh� e zi. Fakti �sht� se ai i trup�zonte figurat me nj� sistem gradual vij�zash paralele, q� ishte prej koh�sh n� in�izionet prej bakri. Me shpejt�si befasuese Apokalipsi (dhe me t� emri i Albreht Dyrerit) u p�rhap n� gjith� vendet e Evrop�s dhe i siguroi autorit suksesin e par� t� jasht�zakonsh�m.

Bartja e kryqit (1498-1499), ksilografi nga Pasioni i Madh

Pasioni i Madh

Rreth vitit 1497, nd�rsa akoma punonte p�r Apokalipsin, Dyreri konceptoi projektin e nj� serie t� dyt� n� t� nj�jtin format. B�hej fjal� p�r nj� tem� q� ai p�rpunonte prej koh�sh, t� cil�n e p�rpunoi deri n� vitet e fundit t� jet�s s� tij: Pasion i Krishtit. Vepra pati nj� impakt m� pak sensacional se Apokalipsi, qoft� p�r projektin, pa aspektin fantastik, ashtu edhe se p�rfundimi ndodhi me vones�, me fletat e para q� nd�rkoh� qarkullonin si stampa t� izoluara.

N� nj� faz� t� par� p�rfundoi shtat� fleta t� ciklit, midis t� cilave Trasportimi i kryqit �sht� kompozimi m� i maturuar. Imazhi i kortezhit q� l� qytetin dhe Shp�timtarit q� rr�zohet n�n pesh�n e kryqit, i bashkon dy motivet e dala nga i�izionet n� bak�r t� Martin Schongauer-it, format e gotikut t� von� t� t� cilit theksohen nga Dyreri; por nj�koh�sisht, nd�rtimi i anatomis� s� trupit muskuloz t� lancikenekut (lloj mercenari i koh�s) n� t� djatht� i �sht� referuar imazheve t� artit italian q� D�reri kishte njohur n� Venecie. Format e ndryshme t� k�tyre dy bot�ve jan� riprodhuar k�tu n� nj� stil personal q� nuk l� t� p�rceptosh ndonj� fraktur�.

Dyreri do ta p�rfundonte k�t� Pasion t� madh vet�m n� vitin 1510 me nj� frontespis (ballin�) dhe kat�r skena t� tjera dhe do ti publikonte n� form�n e nj� libri me shtimin e nj� teksti latinisht. Nj� tjet�r d�shmi e stilit t� ri t� futur n� ksilografi �sht� Familja e shenjt� me tre lepuj.

Takimi me Frederikun e Ditur

Portret i Oswolt Krel-it (1499)

Midis dat�s 14 prill dhe 18 prill t� vitit 1496 p�rfaq�suesi i Saksonis�, Frederiku i Ditur vizitoi Nyr�mbergun, duke u mahnitur nga talenti i t� riut Dyrer, t� cilit i porositi tre vepra: nj� portret, t� realizuar me teknik�n e shpejt� t� temper�s, dhe dy poliptik�sh p�r t� mobiluar kish�n q� po nd�rtohej n� k�shtjell�n e Wittenbergut, rezidenca e tij: Altari i Dresdenit dhe Poliptiku i Shtat� Dhimbjeve. Artisti dhe porosit�si nis�n nj� raport q� zgjati p�rgjat� viteve, edhe pse Frederiku shpesh n� vend t� D�rer parap�lqente bashk�koh�sin Lucas Cranach i Vjetri, q� u b� piktori i oborrit dhe mori edhe nj� titull fisnik�rie.

Vepra m� impenjative �sht� Poliptiku i Shtat� Dhimbjeve, i kompozuar n� nj� Virgj�resh� n� adhurim n� qend�r dhe shtat� tablo me Dhimbjet e Marias rreth e rrotull. N�se pjesa q�ndrore u pikturua personalisht nga D�reri, ndarjet an�sore duhet t� jen� realizuar nga nj� asistent n� baz� t� vizatimit t� mjeshtrit. M� tej i porositi edhe nj� p�lhur� me Herkulin q� vret shpend�t Stimfalid, ku v�rehen ndikime t� Antonio del Pollaiolo, i njohur mbi t� gjitha n�p�rmjet stampave.

Porosit� e princit i hap�n rrug�n karrier�s piktorike t� D�rerit, q� nisi t� pikturonte portrete t� ndryshme p�r aristokracin� nurembergase: pikturoi n� vitin 1497 portretin e dyfisht� t� motrave F�rleger (F�rlegerin me flok�t e mbledhur dhe F�rlegerin me flok�t e l�shuar), pastaj n� vitin 1499 dy diptik�t p�r familjen Tucher dhe Portretin e Oswolt Krelit. N� k�to vepra duket nj�far� indiference e artistit kundrejt subjektit, me p�rjashtim t� t� fundit, n� nga punimet m� intensive dhe t� famshme t� artistit.

Autoportret me dorashka (1498)

Fundi i shekullit t� XV

P�rbind�sh detar

N� 1498, i nj�jti vit q� u publikua Apokalipsi, Dyreri realizoi Autoportretin me dorashka, tashm� n� Museo del Prado t� Madridit. P�rkundrejt autoportretit t� m�parsh�m t� Luvrit, Dyreri shfaqet tashm� si nj� zot�ri i rafinuar, eleganca e t� cilit pasqyron nj� vet�dije t� re t� p�rkat�sis� n� nj� "aristokraci t� mendimit", si artist�t humanist� q� kishte par� n� Venecie.

Midis veprave t� para t� grupit t� akuareleve t� realizuara nga Dyreri n� vitet pasuese t� rikthimit nga Italia �sht� Ishulli n� k�net� me kaset� (sot n� Lond�r), q� tregon nj� nga ato stenda t� vogla n� for�m kulle q� ngriheshin n� Gjermani q� n� shekullin e XIV, ai objekt i akuarelit gjendej n� per�ndim t� mureve t� qytetit t� Nyr�mbergut, n� nj� k�net� t� lidhur me lumin Pegnitz. Rreth vitit 1497, Dyreri e futi imazhin e nd�rtes�s kull� n� sfondin e in�izionit Virgj�resha me majmunin. �sht� befasuese sakt�sia me t� cil�n arriti t� trasportonte n� bardh� e zin� e grafik�s sfumaturat kromatike t� akuarelit. Si dhe, �sht� interesante t� v�resh se, nd�rsa Dyreri p�r imazhin e Virgj�resh�s me f�mij�n mori si referim disa modele italiane, pjesa piktoreske e nd�rtimit t� vog�l n� sfond, i pazakont� p�r sy italian, e shtyti artistin si Giulio Campagnola ose Cristoforo Robetta t� kopjonte n� in�izionet e tyre sht�pin� n� k�net�: nj� shembull tipik i nxitijeve reciproke artistike.

N� ato vite, Dyreri p�rdori n� raste t� tjera studimet e veta n� akuarel n� kompozimet n� in�izion. P�r shembull futi P�rbind�shin detar, n� bregun posht� shk�mbit, nj� pamje e pjes�s veriore t� k�shtjell�s perandorake t� Nyr�mbergut (q� tashm� nuk ekziston m�). Subjekti i stamp�s �sht� kontrovers: nuk dihet n�se p�rfaq�son tem�n e nj� sage gjermanike apo p�rkundrazi, b�het fjal� p�r historin� e Anna Perenna-s t� marr nga Fasti e Pub�l Ovid Nasonit.

Mulliri n� lum (1496-1498), akuarel

N� k�t� pik�, peizazhet n� akuarel nuk p�rb�jn� m� p�r D�rerin regjistrimin ekskluziv t� kujdessh�m t� nj� situate topografike; e interesojn� n� fakt gjithmon� e m� shum� loja e ngjyrave dhe variazionet e k�tyre t� fundit me ndryshimin e drit�s. Nj� nga flet�t m� t� r�nd�sishme n� k�t� kuptim �sht� akuareli K�neta n� nj� pyll (konservuar n� Lond�r), ku sip�rfaqja e basenit t� vog�l me uj� duket i zi n� t� kalt�r dhe shfaq nj� p�rputhje kromatike me ret� e err�ta, midis t� cilave drita e diellit q� per�ndon shk�lqen n� tone t� verdha dhe portokalli dhe ngjyros n� nj� t� gjelb�r t� shk�lqyer bim�t n� breg t� k�net�s.

Akoma m� evidente �sht� bota ku drita trasformohet n� Mullinjt� n� lum, nj� akuarel n� format t� madh ruajtur n� Paris. Nd�rtesat e paraqitura jan� t� nj�jtat q� duken n� sfondin e Mullirin e Berlinit, vet�m q� Dyreri k�t� her� vendoset drejt�p�rdrejt� n� bregun e Pegnitzit. Drita e per�ndimit pas nj� stuhije u jep �ative t� nd�rtesave nj� ngjyr� gri n� argjend dhe t� kaf�t, dhe uj�rat e err�ta t� kalimit t� lagur q� kullon akoma nga shiu i stuhis� s� sapo pushuar. Kurora e blirit t� madh shk�lqen me nj� t� gjelb�r intensive dhe n� t� nj�jt�n koh� modelohet nga kontrasti midis zonave me drit� t� verdh� n� t� bardh� dhe gjurm�t e thella dhe gati t� zeza. Loja kromatike e diellit, n� agim apo n� per�ndim, kundrejt reve t� err�ta i kishte mahnitur piktor�t, n� jug dhe n� veri t� Alpeve, por efektet piktorike t� arritura nga Dyreri do t� gjendeshin vet�m n� piktur�n e shekullit t� XVII apo te Impresionizmi i shekullit t� XIX.

N� flet�n Lugina pran� Kalchreuth-it af�rsisht e vitit 1500, e koleksionit t� Berlinit, Dyreri arriti gati "impresionin" e akuarel�ve t� Paul C�zanne. Nj� vend t� ve�ant� midis peizazheve n� akuarel z� grupi i studimeve q� D�reri krijoi n� nj� gurore n� rrethinat e Nyr�mbergut. B�het fjal� kryesisht nxjerrje gur�sh t� ve�anta n� zon�n shk�mbore (si p�r shembull n� flet�n e Biblioteca Ambrosiana), por karakteri fragmentar i k�tyre flet�ve nuk l� asnj� dyshim se p�r artistin nuk ishin gj� tjet�r ve� se materiale studimi.

Altari Paumgartner

Altari Paumgartner (midis viteve 1500-1504)

Rreth vitit 1500 familja patrice e Paumgartner porositi Dyrerin p�r nj� altar me sportele p�r Katharinenkirche t� Nyr�mbergut. �sht� pala m� e madhe e altarit nga artisti (plot�sisht e ruajtur n� Alte Pinakothek t� Mynihut) dhe tregon n� pjes�n q�ndrore Adhurimin e F�mij�s dhe n� ato an�sore figurat monumentale t� sh�n Gjergjit dhe sh�n Eustakun. Sugjerimi i porosit�sve do t� kontribuonte n� m�nyr� p�rcaktuese n� krijimin e atij ekuilibri formal q� altari ka kur krah�t jan� t� hapur, duke qen� dy figurat e shenjt�ve t� pikturuara n� madh�si gati natyrale dhe jo t� proporcionuara me figurat e tablos� qendrore q� jan� n� shkall� m� t� reduktuar. P�rball� p�rshtypjes pozitive t� Altarit Paumgartner, mungesat n� kompozimin prospektik t� nd�rtesave n� tablon� qendrore bien m� pak n� sy. Ato, gjith�sesi, tregojn� se, n� vitet rreth 1500-�s, Dyreri njihte nga prespektiva vet�m rregullin baz�, sipas t� cilit gjith� linjat pingule me sip�rfaqen e kuadrit duket se bashkohen n� nj� pik� n� qend�r t� vet� kuadrit.

Dyreri n� k�t� rast mori p�rsip�r edhe detyr�n e v�shtir� t� hapjeve n� form� harku q� duken si dritare anash skenarit, q� fiton k�shtu pamjen e nj� rruge t� ngusht� qytetare. Me nj� vrull t� till�, ishte e pamundur t� evitoje disa gabime, por q� zhduken n� kompozimin e t�r�sor t� shk�lqyer, n� t� cilin jan� futur shtat� figura t� vogla t� donator�ve. Disa linja t� pjerr�ta paralele sondojn� planet: nga bastuni i Jozefit dhe tre figurat e vogla t� donatoreve, n� krye t� Jozefit �sth� ajo e Marias, deri te �atia e drurit dhe tablot�.

Sipas nj� tradite antike kokat e dy shenjt�ve te sportelet an�sor� portretizojn� v�llez�rit Stephan dhe Lukas Paumgartner. Me gjasa edhe p�ramasat jo t� balancuara t� figurave shpjegohet me d�shir�n q� t� njiheshin. N�se sh�nimet tradicionale jan� t� sakta, dy shenjt�t mund t� konsiderohen m� t� vjetrit t� portretizuar me figur� t� plot�.

Autoportreti me peli�e (1500)

Autoportreti me peli�e

N� vitin 1500 D�reri sapo kishte tejkaluar, sipas konceptit t� koh�s s� tij, pragun e mosh�s burr�rore. N�p�rmjet aktivitetit grafik kishte p�rvet�suar tashm� nj� fam� evropiane. In�izionet e tij n� bak�r do t� tejkalonin shpejt�, p�r sakt�si dhe kujdes n� realizim, ato t� Schongauerit. Me gjasa i nxitur nga miqt� e formimit humanist, ai kishte futur i pari paraqitje q� pasqyronin konceptet antikexhante t� filozofis� neoplatonike t� Marsilio Ficino dhe t� rrethit t� tij.

P�r m� tep�r, ai u p�rball� n� in�izionet e tij n� bak�r me dy probleme artistike me t� cilat u mereshin artist�t italian� prej rreth nj� shekulli: Proporcionaliteti i trupit njer�zor dhe prespektiva. Por nd�rsa D�reri shpejt qe n� gjendje t� paraqiste nj� trup mashkullor pran� idealit t� antik�ve, njohurit� e tija n� fush�n prospektike mbet�n t� pa plota edhe p�r shum� koh�.

Q� Dyreri ishte i vet�dijsh�m p�r rolin e vet� n� procesin e evoluimit t� artit e provon Autoportreti me peli�e i vitit 1500, i konservuar n� Mynih. N� t�, i fundit si subjekt i pavarur, adoptoi nj� pozicion ngurt�sisht ballor, sipas skem�s s� nd�rtimit t� p�rdorur n� Mesjet� p�r imazhin e Krishtit. N� k�t� kuptim ai i referohet fjal�ve t� krijimit n� Bes�lidhjen e Vjet�r, apo se Zoti e krijoi njeriun sipas sh�mb�lltyr�s s� tij. Kjo ide ishte p�rballur n� ve�anti nga neoplatonik�t fiorentin� pran� Ficino-s, dhe nuk i referohej vet�m aparenc�s s� jashtme, por e njohur edhe n� aft�sit� krijuese t� njeriut.

Prandaj Dyreri vendosi pran� portretit t� vet� nj� n�nshkrim, teksti i t� cilit, i p�rkthyer n� latinisht, thot�: "un� Albreht Dyrer nga Nyr�mbergu, n� mosh�n nj�zet e tet� vje�are, me ngjyra kam krijuar veten time sipas imazhit tim. Me q�llim k�tu �sth� zgjedhur termi "krijuar" n� vend t� "pikturuar", sikur do t� pritej n� rastin e nj� piktori. Autoportreti i vitit 1500 nuk lind nga ana tjet�r si nj� akt hamend�simi, por tregon konsiderat�n q� artist�t europian t� asaj kohe kishin p�r veten e tyre. Kjo, si p�r artist�t e m�dhenj italian, ashtu edhe p�r shembull ishte shprehur edhe Leonardo da Vin�i, por vet�m me fjal�, Albreht Dyrer e shprehu n�p�rmjet autoportretit.

Nemesis (rreth 1502)

Sakt�sisht e kund�rta e k�saj paraqitjeje t� vetes �sht� nj� vizatim me penel (konservuar n� Weimar) n� let�r t� pregatitur me nj� ngjyr� t� gjelb�r n� sfond, n� t� cil�n artisti u portretizua lakuriq me nj� realiz�m t� pam�shirsh�m. Kjo flet�, e realizuar midis viteve 1500 dhe 1505, provon madh�shtin e pamas� t� njeriut dhe artistit D�rer. Por duhet mar akti q� k�to dy d�shmi t� vet� v�zhgimit dhe vet�vler�simit, derisa Dyreri q�ndroi n� jet�, q� k�shtu pak t� njohura nga publiku i gjer� sa dhe shkrimet letrare t� Leonardos. Por kjo fiton nj� dometh�nie t� r�nd�sishme edhe n� nj� tjet�r kuptim, ai i studimit t� p�rmasave, q� n� vitet pas 1500-�s do t� jepnin rezultatet e para.

K�rkimi i perspektiv�s

P�r shkak t� Jacopo de' Barbarit, q� n� at� vit kishte shkuar t� q�ndronte n� Nyr�mberg si piktor i Maksimilianit t� I, as n� Venecie n� vitin 1494 as tani nuk kishte dashur ti tregonte Dyrerit parimin e kompozimit t� figurave njer�zore sipas kanonit t� p�rmasave, ky e provoi eksperimentalisht t� vendoste ato rregulla themelore q� i mohoheshin p�r ti njohur, t� mbrojtura si sekret i punishtes. Pika e vetme e referimit p�r t� ishin referimet e dob�ta t� p�rmasave t� trupit t� njeriut n� vepr�n e teoricienit t� vjet�r t� arkitektur�s Mark Vitruv Polioni. Dyreri zbatoi k�to referenca edhe n� nd�rtimin e trupit fem�ror. Rezultati qen� format e pap�lqyeshme t� per�ndesh�s Nemesis te in�izioni homonim. N� po at� periudh� b�n pjes� Sh�n Eustaku.

N� udh�timin e tij t� dyt� n� Venecie D�reri k�rkoi shpesh t� njihte rregullat e kompozimit n� perspektiv�, me nj� lloj v�shtir�sie. Arriti t� zhvendosej deri n� Bolonj� p�r t� takuar apostafat nj� person t� aft� ti trasmetonte artin e perspektiv�s, ndoshta Luca Pacioli.

M�kati origjinal (1504)

M�kati origjinal

Ndikimi q� arti i Jacopo de' Barbarit ushtroi megjithat� n� studimet mbi p�rmasat nga Dyreri mund t� dallohen n� vizatimin me pen� t� Apollo-s t� konservuar n� Lond�r, me frym�zimin e nj� in�izioni n� bak�r t� mjeshtrit venecian t� titulluar Apollo dhe Diana.

Por rezultati artistik m� i plot� i k�saj faze t� studimeve t� tij� mbi p�rmasat, Dyreri e shfaqi n� in�izionin n� bak�r t� Mekatit origjinal, t� datuar n� 1504. P�r figur�n e Adamit ai iu referua me gjasa (si p�r tashm� t� p�rmendurin Apollo t� vizatimit t� Londr�s) nj� riprodhimi t� Apollos s� Belvedere-s, statuj� e zbuluar pak vite m� par� n� nj� g�rmim pran� Rom�s. Midis kafsh�ve q� banonin n� parajs� bashk� me �iftin jan� lepuj, mace, nj� buall dhe nj� drer�, q� interpretohen si simbole t� kat�r temperamenteve njer�zor�; dhia e eg�r mbi shk�mb simbolizon syrin e Zotit q� nga lart shikon gjith��ka, dhe papagalli l�vdimin ndaj krijuesit.

Jeta e Virgj�resh�s

Akoma para p�rfundimit t� fragmentares Pasioni i madh, D�reri kishte filluar tashm� t� punonte p�r nj� projekt t� ri: serin� ksilografike t� Jet�s s� Virgj�resh�s, q� duhet t� ket� filluar pak pas vitit 1500; brenda vitit 1504 p�rfundoi gjasht�mb�dhjet� fletat dhe gjith� seria u p�rfundua vet�m n� vitet 1510-1511.

Paraqitja e Lindjes s� Virgj�resh�s �sht� ndoshta fleta m� e bukur e gjith� seris�. D�reri b�ri nj� p�rshkrim realist t� aktivitetit n� nj� dhom� lehonie t� Gjermanis� s� koh�s. Sh�n Ana, lehone, �sht� asistuar nga dy gra dhe prehet n� nj� shtrat luksoz, t� vendosur n� thell�sin� ekstreme t� dhom�s. Nd�rkaq, e sapo lindura pregatitet p�r banjon nga nj� tjet�r sh�rbyese. Grat� e tjera t� pranishme gjejn� prehje nga lodhjet e "freskimit t� pag�zimit", zakon i epok�s.

Studime dhe vizatime n� fillim t� shekullit

Lepuri (1502)

N� k�t� periudh� t� maturis� s� par�, Albreht Dyrer u nxit nga p�rkushtimi i p�rhapur p�r Marian n� kompozime t� reja dhe ndonj�her� befasuese, si p�r shembull ai i vizatimit me pen� dhe akuarel i vitit 1503, Virgj�resha e kafsh�ve. Figura e Marias me F�mij�n �sht� nj� evoluim i m�tejsh�m i Virgj�resh�s n� in�izionin e Virgj�resh�s me majmunin: edhe ajo �sth� ulur n� nj� ndenj�se mes barit; p�rreth saj jan� vizatuar bim� dhe kafsh� n� num�r t� madh; n� sfond n� t� djatht� �sht� paraqitur nj� lajm�rim nga engj�lli i barinjve, nd�rsa n� distanc� t� larg�t n� t� majt� po afrohet kortezhi i Mag�ve.

Krishti pra �sht� paraqitur si Zoti jo vet�m i njer�zve, por edhe i kafsh�ve dhe bim�ve. Dhelpra e lidhur n� nj� litar p�rfaq�son t� keqen, t� privuar nga liria e saj e veprimit. Me gjasa ky vizatim me pen� dhe akuarel ishte nj� punim pregatit�s p�r nj� vizatim ose nj� in�izion t� madh n� bak�r. Por ajo q� me t� v�rtet� t� godet n� k�t� flet� �sht� ikonografia, p�r t� cil�n nuk ekziston ndonj� referim. Nj� sasi e madhe studimesh dhe in�izionesh n� bak�r v�n� n� dukje interesin e q� Dyreri pati p�r imazhet e flor�s dhe faun�s.

Lepuri datohet n� vitin 1502, dhe Copa e madhe e tok�s mban dat�n, mezi t� dallueshme, t� vitit 1503. Dy fletat (q� i p�rkasin fondit t� muzeut t� Albertinas s� Vjen�s), q� Dyreri i b�ri n� akuarel dhe guaco, jan� midis prodhimeve m� t� larta t� artit europian mbi k�t� subjekt. Kurr kafsh� dhe bim� nuk u p�rfshin� n� qenien e tyre n� forma m� t� realizuara se n� k�to studime realiste t� natyr�s, edhe pse piktori nuk e teproi n� riprodhimin n� detaje. Pik�risht n� imazhin e lepurit v�rehet se, pran� pikave ku qimet jan� p�rvijuar me kujdes, ka t� tjera q� nuk japin asnj� efekt n� fush�n e ngjyr�s; si dhe p�r plisin, toka nga dalin bar�rat vet�m sa �sht� p�rvijuar.

Copa e madhe e tok�s (1503)

Nuk dihet se �far� dometh�nie kishin patur p�r vet� artistin vepra t� k�tij tipi; n� fakt, ndryshe nga peizazhet n� akuarel, ato pasqyrohen shum� rrall� n� kontekstet e tjera. Gjith�sesi, meq� D�reri i b�ri me kujdes t� skajsh�m disa studime t� natyr�s n� pergamen�, mund t� supozohet se u jepte atyre nj� vler� t� brendshme q� bazohej, n� mas t� nj�llojt�, qoft� n� realizmin e duksh�m ashtu dhe virtuozizmin e ekzekutimit teknik.

Nj� rol t� ve�ant� midis studimeve t� kafsh�ve mor�n edhe vizatimet me kuaj. Ato n� fakt dokumentojn� me qart�si t� skajshme se D�reri duhej t� njihte studimet e Leonardo da Vin�it mbi kuajt e stallave t� Galeazzo Sanseverino-s n� Milano. Sanseverino e vizitoi disa her� n� Nyremberg nj� nga miqt� m� t� af�rt t� Dyrerit, Willibald Pirckheimer, q� mund ti tregonte studimet e Leonardos (pregatitje per kalin e monumentit Sforza) �sht� e dukshme n� in�izionin n� bak�r t� Kalit t� vog�l t� vitit 1505, ku elementi leonardesk �sht� i dalluesh�m ve�an�risht n� kok�n e kafsh�s.

P�rkundrejt studimeve m� t� famshme t� kafsh�ve dhe bim�ve apo p�rkundrejt peizazheve n� akuarel, v�mendje shum� m� t� vog�l kan� gjetur studimet e kostumeve t� realizuara n� penel. Midis tyre vizatimi i Kalor�sit t� vitit 1498 (tashm� n� Vjen�), n� cepin e sip�rm t� t� cilit Dyreri vendosi k�to fjal�: �Kjo ishte armatura e koh�s n� Gjermani�. Gabimet n� vizatimin e kok�s dhe k�mb�ve t� para t� kalit, si dhe ngjyrat e limituara n� tonet blu dhe t� kaf�t, b�jn� t� hamend�sohet se letra qe konceptuar si nj� studim natyre. Vet�m n� vitin 1513 ky vizatim gjeti nj� p�rdorim t� ri, s� bashku me nj� studim peizazhi m� t� vjet�r, n� in�izionin e famsh�m Kalor�si, vdekja dhe djalli.

Nj� tjet�r studim kostumi, Dama e Nurembergut me veshje nus�rore (ose balloje) e vitit 1500, futet n� vitin 1503 nga D�reri n� in�izionin e par� n� bak�r t� datuar, titulluar M�sime t� Vdekjes. Helmeta q� figuron k�tu rimer nj� studim n� akuarel q� tregon nj� helmet� turneu t� kapur nga tre pika t� ndrsyshme. Pra ai b�ri t� bashkoheshin punime t� ndryshme pregatit�se, n� k�t� kompozim unitar, q� �sht� nj� alegori befasuese araldike.

Por jo gjithmon� Dyreri ka p�rdorur studimin e kostumeve, t� kafsh�ve ose bim�ve p�r t� krijuar punime grafike. Ksilografia n� flet� t� vetme e Shenjt�ve eremit Antoni dhe Pal ka asonanc� me disa studime t� tijat m� t� vjetra. K�shtu, p�r shembull, pylli t� kujton shum� m� tep�r K�net�n n� pyll sesa pem�t e skec�s s� kompozimit t� mbetur, dhe koka e kaprollit pasqyron nj� vizatim t� konservuar n� Kansas City.

Adhurimi i Mag�ve (1504)

Piktura n� vigjilje t� udh�timit

N� vitet e shekullit t� XVI q� paraprijn� udh�timin e dyt� n� Itali artisti realizoi disa vepra ku v�rehen gjithmon� e m� evidente lidhjet midis sugjestionet italiane dhe tradit�s gjermane, q� duhet ta shtynin n� k�rkimin e nj� thellimi m� madh n� udh�timin e ri. Vepra me siguri t� realizuar n� k�t� periudh� jan� Vajtimi mbi Krishtin Glim, me nj� grup kompakt figurash p�rreth trupit t� shtrir� t� Krishtit, tashm� i p�rmenduri Altari Paumgartner, Adhurimi i Mag�ve dhe Altari Jabach, pjes�risht i humbur.

Adhurimi i Mag�ve

N� numrin e kufizuar t� pikturave q� realizoi n� vitet e para t� shekullit t� XVI, m� i jashtzakonshmi �sht� Adhurimi i Mag�ve t� vitit 1504, t� porositur nga Frederiku i Ditur dhe i ruajtur n� Galleria degli Uffizi n� Firence.

Kompozimi duket i thjesht�, dhe lidhja midis arkitektur�s s� rr�nojave dhe peizazhit �sht� e vazhduar. Nga k�ndv�shtrimi kromatik, kuadri �sht� karakterizuar nga terna n� ngjyr� t� kuqe, t� gjelb�r dhe ardezi. Me gjasa artisti nuk i projektoi harqet me gjys�m-rreth t� plot�, karakteristik� arkitektonike mbizot�ruese n� kuad�r, n� lidhje me nd�rtimin dhe perspektiv�n qendrore (q� �sht� e dallueshme n� shkall�n anash n� t� djatht�), por m� tep�r i nd�rtoi pjes�risht dhe vet�m n� nj� moment t� dyt� i futi n� kompozim. N� kuad�r futen pastaj studimet e natyr�s s� flutur�s dhe t� drerit fluturues, simbole t� shp�timit t� njeriut e arritur p�rmes sakrific�s s� Krishtit.

Ishin vite epidemish t� shpeshta (vet� D�reri u s�mur�) dhe Frederiku i Saksonis�, koleksionoi relike dhe me gjasa hipokondrik, po zgjeronte numrin e shenjt�ve t� paraqitur n� kish�n e tij. Me gjasa qe n� k�t� p�riudh� q� Dyreri k�rkoi t� shtonte shenjt�t an�sor p�r Altarin e Dresdenit.

Udh�timi i dyt� n� Itali

Portreti i venezianes s� re (1515)

N� pran�ver�n ose fillimin e vjesht�s s� vitit 1505, D�reri nd�rpreu pun�n dhe u vu p�rs�ri n� udh�tim drejt Italis�, me gjasa me rastin p�r t� ikur nga epidemia q� kishte goditur qytetin. Ai d�shironte p�r m� tep�r t� kompletonte njohurit� e veta mbi prespektiv�n dhe t� rigjente nj� mjedis kulturor t� pasur dhe stimulues m� shum� se sa Nyrembergu. N�se p�r udh�timin e par� t� dh�nat jan� t� pakta, p�r t� dytin jan� t� mir�dokumentuara, fal� mbi t� gjitha dhjet� letrave q� i adresoi mikut Willibald Pirckheimer, shpesh t� pasura me holl�si q� p�rshkruajn� aspiratat dhe gjendjet e tija shpirt�rore, ndonj�her� t� trazuara. Do t� kishte dashur t� sillte me vete v�llain Hans, por n�na e moshuar dhe shqet�suar nuk e lejoi.

Duke ndjekur t� nj�jt�n rrug� t� radh�s s� shkuar mori rrug�n e jugut, i drejtuar p�r n� Venecie, duke b�r� nj� q�ndrim t� par� n� Augsburg, atdheu i familjes Fugger, q� do ta ftonte n� qytetin lagunar. Q� n� at� rast mori nj� propozim p�r t� pikturuar nj� pal� p�r kish�n e komunitetit gjerman t� Venecias, Kisha e Sh�n Bartolomeut, p�r tu p�rfunduar n� mes t� majit t� vitit 1506. Kaloi pastaj n�p�r Tirol, shtigjet alpine dhe lugin�n e Adiges.

Dyreri kur t� arrinte n� Itali, k�t� her� nuk ishte m� ai artisti i ri i panjohur i dhjet� viteve m� par�, por nj� artist i njohur dhe vler�suar n� gjith� Evrop�n, mbi t� gjitha fal� in�izioneve t� tija, kaq shum� t� admiruara dhe shpesh t� kopjuara. P�r t� paguar udh�timin dhe nevojat e tjera t� q�ndrimit kishte sjell� me vete disa piktura q� mbante p�r ti shitur, midis t� cilave me gjasa Madona e Bagnacavallo-s. P�r m� tep�r besonte t� punonte me artin e vet�.

Me t� arritur n� Venecia u zhyt n� mjedisin kozmopolit t� qytetit, bleu veshje t� reja elegante, t� p�rshkruara n� letra, dhe frekuentoi personazhe t� ditur, vler�sues t� artit dhe muzikant�, si nj� fisnik i v�rtet�. P�rshkroi se si ndonj�her� ishte aq i k�rkuar nga miqt� sa duhej t� fshihej p�r t� gjetur pak prehje: me siguri figura e tij e gjat� dhe elegante nuk duhet t� kalonte pa u v�rejtur.

Nxiste edhe antipati, mbi t� gjitha te koleg�t italian� q�, si� ai vet� shkroi n� letrat e tija, "imitojn� veprat e mia n� kisha kudo ku ishte e mundur, pastaj e kritikonin dhe thonin se nuk �sht� realizuar sipas manier�s antike, dhe p�r k�t� nuk do t� shkonte mir�". Ai p�rmend emrin e vet�m dy artist�ve vendor�: Jacopo de' Barbari dhe Giovanni Bellini. Ky i fundit, n� mosh� t� madhe, konsiderohej nga D�reri akoma si m� i miri n� qarkullim dhe kishte marr nga ai mir�dashje dhe vler�sim, duke shkuar ta gjente duke i shprehur deri edhe d�shir�n p�r t� bler� ndonj� punim t� tijin, i gatsh�m edhe ta paguante mir�; nj� her� tjet�r Bellini e kishte lavd�ruar gjermanin publikisht.

Festa e Ruzares (1506)

Jacopo de' Barbari, i quajtur "Meister Jakob", ishte i mbrojtur nga nyrembergasi i pranish�m n� Venecia, Anton Kolb; drejt k�tij kolegu Dyreri pati fjal� me nj� sarkaz�m t� leht�, kur shkroi se n� Itali ishin shum� artist�t e zot� si ai.

Festa e Ruzares dhe vepra t� tjera veneciane

Q�ndrimi i dyt� n� qytetin lagunar zgjati gati nj� vit e gjys�m. Gati menj�her� para se t� vihej n� pun� p�r pal�n e madhe t� altarit, pikturoi Portretin e venecianes s� re. Megjith�se kuadri, q� mban dat�n 1505 dhe q� sot gjendet n� Vjen�, nuk �sht� p�rfunduar plot�sisht nga ai, mund t� konsiderohet portreti fem�ror m� mahnit�s midis atyre t� dor�s s� tij. Dyreri p�rgatiti k�t� pal� me kujdesin maksimal.

Midis studimeve t� ve�anta t� konservuara, Portreti i nj� arkitekti (tashm� n� Berlin, si pjesa m� e madhe e flet�ve t� realizuara n� Venecie) �sht� realizuar n� let�r blu me akuarel bardh� e zi, me teknik�n e vizatimit me penel q� kishte m�suar nga piktor�t e vendit. Midis punimeve parapregatit�se p�rb�n nj� p�rjashtim Studimi p�r mantelin e pap�s (konservuar n� Vjen�), nj� vizatim i thjesht� me penel n� let�r t� bardh� ku motivi i mantelit �sht� realizuar n� nj� ngjyr� t� but� okre dhe manushaqeje.

Por vepra m� e r�nd�sishme e q�ndrimit venecian �sht� pa dyshim Festa e Ruzares, d.m.th. pala e cila ishte diskutuar q� n� Augsburg p�r t� dekoruar kish�n e komunitetit gjerman i mbledhur rreth Fontego dei Tedeschi. Vepra nuk u realizua aq shpejt sa porosit�si Jacob Fugger ksihte pritur, por k�rkoi pes� muaj t� tjer�, duke u mbaruar n� fund t� shtatorit t� vitit 1506, kur artisti ia trasmetoi lajmin Pirckheimer-it. Para se t� mbarohej, doxhi dhe patriarku i Venecias, me fisnik�rin� qytetase, ishin mbledhur n� punishten e tij p�r t� par� piktur�n. Vite m� von�, n� nj� let�r drejtuar Senatit t� Nyrembergut n� 1524, piktori kujtonte se si n� at� rast doxhi i kishte propozuar t� b�hej piktori i Republik�s Serenissima, me nj� ofert� t� shk�lqyer financiare (200 dukate n� vit) por q� ai i refuzoi.

Krishti dymb�dhjet� vje�ar mes t� diturve (1506)

Duket se edhe shum� artist� vendor� shkuan t� shihnin vepr�n, midis t� cil�ve dekani i piktor�ve venecian�, Giovanni Bellini, q� n� m� shum� se nj� rast shfaqi vler�simin e tij p�r piktorin gjerman, p�r m� t� tep�r t� rikthyer nga ky i fundit.

Subjekti i piktur�s ishte i lidhur me komunitetin teuton t� Venecias, aktiv ekonomikisht n� Fontego dei Tedeschi dhe q� mblidhej n� V�llaz�rin� e Ruzares, e themeluar n� Strasburg n� vitin 1474 nga Jacob Sprenger, autori i Malleus Maleficarum. Ata kishin si q�llim promovimin e kultit t� Virgj�resh�s s� Ruzares. N� piktur� mjeshtri gjerman p�rvet�soi sugjestionet e artit venet t� koh�s, si maturia kompozitive e kompozimit piramidal me n� krye fronin e Marias, monumentaliteti i struktur�s dhe shk�lqimi kromatik, nd�rsa me shije tipikisht veriore �sht� p�rvijimi i kujdessh�m i detajeve dhe fizionomive, intesifikimi gjesual dhe varg�zimi dinamik midis figurave. Vepra n� fakt �sht� p�rkujtuese e monumentalitetit t� qet� t� Giovanni Bellini-t, me homazhin e qart� t� engj�llit muzikant t� pranish�m, p�r shembull, n� Pala e Sh�n Jobit (1487) ose te Pala e Sh�n Zaharias (1505).

N� Venecie Dyreri b�ri disa portrete personash t� shquar vendor�, qoft� mashkullor� ashtu edhe fem�ror�, dhe realizoi dy vepra t� tjera me subjekt fetar: Madona e �errit(zog i vog�l i quajtur edhe cinxur, cinxalmi etj), shum� i ngjash�m me Fest�n e Ruzares sa t� shfaqej si nj� detaj i saj, dhe Krishti dymb�dhjet� vje�ar midis t� diturve, q�, si� kujton firma mbi vepr�n, artisti e realizoi n� vet�m pes� dit� duke p�rdorur nj� shtres� t� holl� ngjyre me penelata fluide. Skema kompozuese �sht� fiksuar, me nj� seri personazhesh me gjys�m figure p�rreth krishtit f�mij� q� diskutojn� t� v�rtetat e fes�: b�het fjal� p�r nj� galeri t� mir�fillt� personazhesh, e ndikuar nga studimet e Leonardos mbi fizionomit�, ku shfaqet edhe nj� karikatur� e mir�fillt�.

Rikthimi (1507)

Ilustrim nga traktati mbi permasat

Në fund të qëndrimit të tij, në fillim të vitit 1507, artisti u vendos në Bolonjë, ku kërkoi dikë që ti mësonte "artin sekret të prespektivës". Para se ti shkruante Pirckheimer-it këto fjalë tekstuale: "O, wie wird mich nach der Sonne frieren! Hier bin ich ein Herr, daheim ein Schmarotzer." (Përkthim: "Oh, sa ftohtë do të jetë për mua, pas diellit! Këtu (në Venecie) jam një zotëri, në atdhe një parazit").

Përgjatë udhëtimit të kthimit në atdhe, bëri disa akuarele me peizazhe të ndryshme, si Kështjella alpine tani në Braunschweig – që ndoshta është ajo e Segonzano-s - Kështjella e Trento-s në British Museum, Pamja e Arco-s në Muzeun e Luvrit, dhe ajo e Innsbruck-ut në Oxford; përkundrejt këtyre peizazheve ato të kompozuara më parë në udhëtimin në Itali vërehet përvijimi më i lirshëm dhe liria më e madhe vëzhguese.

Traktati mbi përmasat

Adami dhe Eva (1507)

I kthyer në Nyremberg Dyreri, i shtyrë nga shembujt e Leon Battista Albertiit dhe Leonardos, deshi të vendoste e zeza mbi të bardhë, në një traktat, njohurit teorike të përvetësuara nga punimet artistike, në veçanti mbi përmasat e përkryera të trupit njerëzor. Duke j'u përkushtuar kështu studimeve që vetëm pjesërisht u botuan.

Sipas Dyrerit, në kundërshti me disa traktatist të pa saktësuar mirë italianë, që "flasin për gjëra që nuk janë në gjendje ti bëjnë", bukuria e trupit njerëzor bazohet në koncepte dhe llogaritje abstrakte, por ishin diçka që bazoheshin mbi të gjitha në llogaritjet empirike. Për këtë iu dedikua matjes së një numri të madh individësh, por pa arritur të gjente një model përfundimtar dhe ideal, ky i fundit duke qenë i ndryshueshëm sipas kohës dhe modës. "Çfarë është bukuria unë nuk e di... Nuk ekziston as një që është i tillë dhe nuk ka nevojë për përsosje të mëtejshme. Vetëm Zoti e ka këtë dituri dhe ata të cilëve ua shfaq, vetëm këta mund ta dinë".

Këto studime kulminuan, në vitin 1507, me krijimin e dy tablove të Adamit dhe Evës sot në Museo del Prado, ku bukuria ideale e subjekteve nuk buron nga rregullat klasike të përmasave të Mark Vitruv Polioni-t, por nga një qasje më empirike, që e çon në krijimin e figurave më të gjata, të hijshme dhe dinamike. Risia duket qartë duke krahasuar veprën me inçizionin e Mëkatit origjinal të disa viteve më parë, ku paraardhësit e njerëzve ishin të ngurtësuar nga një soliditet gjeometrik.

Adhurimi i Trinisë së Shenjtë (1511)

Pala altari

I kthyer nga Venecia mori porosi të reja për pala të mëdha altari. Frederiku i ditur i kërkoi një tablo të re, Martirizimin e dhjetëmijëve (e përfunduar në 1508), ku artisti, siç ishte bërë zakon në ato vite, u portretizua midis personazheve pranë nënshkrimit me firmën e tij dhe datën.

Një vepër e dytë qe tabloja qendrore e Altarit Heller, një triptik me sportele të lëvizshme e porositur nga tregëtari i Frankfurtit Jakob Heller, me skompartet anësore të pikturuara nga asistentët. Tabloja qendrore, u shkatërrua nga një zjarr në vitin 1729 dhe sot e njohur vetëm falë një kopjeje të vitit 1615, që tregon një shkrirje komplekse të ikonografive të Ngjitjes dhe Kurorëzimit të Virgjëreshës, që rimer një pikturë të Raffaello-s të parë në Italia, Pala degli Oddi.

Pala e tretë e altarit qe Adhurimi i Shumë të Shenjtës Trini, e realizuar për kishëzën e "Shtëpisë së Dymbëdhjetë Vëllezërve", një institucion bamirësie i Nyrembergut. Vepra tregon një vizion qiellor ku Zoti At, me kurorën perandorake, mban kryqin e të birit akoma të gjallë, ndërsa lart shfaqet pëllumbi i Shpirtit të Shenjtë një një re të ndritshme të rrethuar nga kerubinë: gjithë shenjtët dhe, më poshtë, komuniteti i krishter i drejtuar nga papa dhe perandori. Më poshtë akoma, në një peizazh shumë të gjerë, artisti portretizoi vetëveten, të izoluar. Përveç këtyre veprave të mëdha dhjetëvjeçari i dytë i pesëqintës shënoi një ndalesë në aktivitetin piktorik, në favor të një angazhimi gjithmonë e më të thellë në studimin e gjeometrisë dhe teorisë klasike.

Meisterstiche-t

Kjo periudhë për artistin është edhe ajo e inçizioneve më të famshme, falë zotërimit të plotë të teknikës së gdhendjes, që i lejoi të realizonte një seri kryeveprash në planin e teknikës se sa për ato me përqëndrim fantastik.

Viteve 1513-1514 në fakt i përkasin tre veprat alegorike Kalorësi, vdekja dhe djalli, Shën Jeronimi në qelë dhe Melankonia I. Tre inçizionet, të njohura si Meisterstiche-t, megjithëse të palidhura nga këndvështrimi kompozitiv, përfaqësojnë tre shembuj të ndryshëm të jetës, të lidhura përkatësisht me virtytet morale, intelektuale dhe teologjike.

• 
  Melankonia I.
• 
  Kalor�si, vdekja dhe djalli
• 
  Sh�n Jeronimi n� qel�

Portrete t� reja

Portreti i t� �m�s s� moshuar (1514)

N� 1514 i vdiq e �ma, pak muaj psi artisti kishte b�r� nj� portret me karbon�in me realiz�m dramatik, kur ajo ishte tashm� e s�mur� dhe fundi dukej i af�rt.

Dy vite m� von� pikturoi Portretin e Michael Wolgemut-it, mjeshtrit t� vjet�r, q� vdiq tre vite m� von�. Me at� rast D�reri rimori n� dor� flet�n p�r ti shtuar "ishte 82 vje� dhe ka jetuar deri n� vitin 1519, kur vdiq m�ngjesin e dit�s s� Sh�n Andreas, para se t� lind�te dielli".

N� sh�rbim t� Maksimilianit t� I

Portreti i perandorit Maksimiliani I (1519)

N� pran�ver�n e vitit 1512, Maksimiliani I i Habsburg�ve kishte ndaluar p�r m� shum� se dy muaj n� Nyremberg, ku kishte njohur Dyrerin. P�r t� lart�suar perandorin dhe familjen e tij aristokrate konceptoi nj� sip�rmarrje at�her� t� papar�, ajo e nj� perandori gjigand n� ksilografi, paraprij�se e mir�fillt� e posterave, e p�rb�r� nga 193 blloqe t� stampuar dhe t� bashkuar p�r t� formuar nj� Hark triumfues, me historit� e jet�s s� Maksimilianit t� I dhe paraardh�sve t� tij. Kjo k�rkoi, ve� kontributit t� Dyrerit, at� t� erudit�ve, arkitekt�ve dhe gdhend�sve. Kompozimi i jasht�zakonsh�m iu kompensua artitit me nj� dashamir�si vjetore prej qind fiorin�sh, q� duhet ti jepeshin nga bashkia e Nyrembergut. N� vitin 1515 vizatoi nj� ksilografi t� nj� Rinoceronti indian p�r t� cilin kishte d�gjuar t� flitej, q� u b� i njohur si Rinoceronti i Dyrerit.

P�rs�ri n� vitin 1518, gjat� q�ndrimit n� Augsburg, Dyreri u thirr nga sovrani p�r ta portretizuar. B�ri nj� vizatim me laps drejtp�rs�drejti, nga i cili do t� nxirte prortretin n� tablo, n� cep t� t� cilit sh�noi me nj�far� krenarie: "�sht� perandori Maksimilian q� un� Albrecht Dyreri e portretizova n� Augsburg, n� nj� krah� t� pallatit, brenda dhom�z�s s� tij t� vog�l, t� h�n�n m� 28 qershor 1518".

M� 12 janar 1519 vdekja e perandorit e kapi artistin n� befasi, duke ia theksuar dhimbjen n� nj� moment krize personale. Miku i tij Pirckheimer n� fakt shkroi n� nj� let�r adresuar nj� humanisti se "Dyreri �sht� keq", duke paralajm�ruar gjith� sikletin. Senati i Nyrembergut n� fakt kishte p�rfituar nga vdekja e sovranit p�r t� nd�rprer� pages�n vjetore, q� e detyroi artistin t� nisej p�r nj� udh�tim t� gjat� n� Vendet e Ul�ta p�r t� takuar pasuesin e tij, Karlin e V, dhe p�r t� mar konfirmimin e privilegjit.

P�rve� studimeve me natyr� ekonomike, artisti jetonte p�r m� tep�r n� nj� periudh� shqet�simesh me predikimet e Martin Luterit. Por n� doktrin�n e fratit agustinian arriti t� gjente nj� strehim nga trazimet e fillimit t� vitit 1520 duke shkruar nj� let�r bibliotekarit t� Frederikut t� Saksonis� ku i shprehte vullnetin p�r t� takuar Luterin p�r ti b�r� nj� portret, n� shenj� falenderimi dhe vler�simi, gj� q� nuk ndodhi ndonj�her�.

N� vitin 1519 nj� artist holandez, Jan van Scorel, e takoi n� Nyremberg Dyrerin, pasi qe nisur apostafat n� udh�tim, por e gjeti aq t� p�rfshir� nga ��shtjet fetare sa parap�lqeu t� hiqte dor� nga k�rkesat p�r m�sime dhe u rikthye.

Udh�timi n� Vendet e Ul�ta (1520-1521)

M� 12 korrik 1520 D�reri u pregatit p�r tu nisur p�r nj� udh�tim t� fundit nga udh�timet e tij t� m�dha, q� e mbajt�n larg nga sht�pia p�r nj� vit t� t�r�. N� ndryshim nga udh�timet e tjera mori me vete t� shoqen Agnes dhe nj� sh�rbyese si dhe mbajti nj� ditar ku sh�noi ngjarjet, p�rshtypjet dhe p�rfitimet. Por p�rgjat� gjith� udh�timit artisti nuk h�ngri kurr me t� shoqen, por m� shum� vet�m ose me ndonj� t� ftuar.

Sh�n Jeronimi n� studio (1521)

Ve� n�voj�s p�r t� takuar Karlin e V, udh�timi p�rfaq�sonte rastin e nj� sh�titjeje treg�tare, pasi b�nte t� mundur takimin e artist�ve, miqve dhe porosit�sve. Por n� rikthim sh�noi, edhe pse pa keqardhje, se duke b�r� llogarit� midis asaj q� kishte fituar dhe asaj q� kishte shpenzuar kishte dal� me humbje.

I nisur me nj� sasi t� madhe stampash dhe pikturash, q� mendonte ti shiste ose ti dhuronte, artisti b�ri nj� ndales� t� par� n� tok�n e Brambergut, ku peshkopi e priti me p�rzem�rsi. Pastaj lundroi p�r n� Mainz dhe K�ln; pastaj me pes� dit� udh�tim n�p�rmjet� tok�s arriti n� Antwerpen, ku u vendos pran� nj� far� Blankvelt-i q� ofronte edhe ushqimin. M� 23 tetor asistoi n� kuror�zimin e Karlit t� V dhe m� 12 n�ntor, "me v�shtir�si dhe sforcime t� m�dha", duke caktuar nj� takim me perandorin dhe rikonfirmimin e pages�s vjetore. Nd�rkoh� vizitoi shum� vende, duke takuar artist� dhe treg�tar� q� e konsideronin si nj� mjesht�r t� madh, duke e trajtuar me madh�shti dhe p�rzem�rsi. Midis t� tjer�ve njohu edhe Lucas van Leyden-in, dhe Joachim Patinir, q� e ftoi n� fest�n e tij t� martes�s dhe i k�rkoi ndihm�n e tij p�r disa vizatime.

Mundi p�r m� tep�r t� admironte kryeveprat e piktur�s flamande dhe u prit nga personaliteti t� shumta t� rangut. Midis gjith� k�tyre vet�m Margareth de Parma, governatoria e Vendeve t� Ul�ta, bija e Karlit t� V, e trajtoi me ftoht�si. Ajo refuzoi portretin e t� atit q� Dyreri kishte sjell� posa��risht me vete p�r t� dhe e p�rcolli pa i dh�n� asgj� megjith� dhuratat e shumta dhe t� �mueshme q� piktori i kishte l�n�. Sh�n Jeronimin n� studio, nj� kryevep�r e v�rtet�, ia dhuroi Rodrigo Fernandez d'Almada s� bashku me stampa t� shumta, me q�llimin p�r ta b�r� mik. Si� v�rehet n� disa raste, shpesh bujaria e k�naqte, n� k�mbim t� kryeveprave t� tij, me gj�ra me r�nd�si t� vog�l, si nj� zhguall breshke, nj� flat�r peshkaqeni, nj� vazo e vog�l me shurup cedri ose kapra.

P�rgjat� udh�timit vizatoi dhe pikturoi shpesh, duke sh�nuar gjithmon� n� ditar at� q� b�nte. Krijoi n� at� rast nj� album me vizatime me maj� argjendi dhe shum� flet� t� izoluara.

Gjat� q�ndrimit n� Vendet e Ul�ta, Dyreri deshi t� shkonte personalisht n� konten� e Zeland�s p�r t� par� skeletin e nj� balene t� mbetur n� r�r� aty. Nuk e gjeti, pasi deti e kishte mar me vete, megjithat� gjat� k�tij udh�timi artisti u godit nga nj� form� e r�nd� malarie q�, e kuruar keq, nuk e braktisi m�.

Vitet e fundit n� Nyr�mberg

Kat�r Apostujt (1526)

I kthyer n� qytetin e lindjes i lodhur dhe i s�mur�, iu p�rkushtua mbi t� gjitha prodhimtaris� s� in�izioneve dhe shkrimit t� traktateve gjeometrike dhe shkenc�s s� fortifikimeve.

Afrimi me doktrin�n protestante u pasqyrua edhe n� artin e tij, duke braktisur gati plot�sisht temat profane dhe portretet, duke parap�lqyer gjithmon� e m� shum� subjektet ungjillore, nd�rsa stili i tij b�hej gjithmon� e m� i ashp�r dhe energjik. Projekti p�r nj� bised� t� shkenjt�, nga i cili mbeten studime t� shumta t� mahnitshme, me gjasa i nisur pik�risht p�r kushtet e ndryshuara politike dhe klim�n tashm� armiq�sore p�rkundrejt imazheve t� shenjta, t� akuzuara se nxisnin idhujtarin�.

P�r tu mbrojtur ndoshta nga kjo akuz�, n� 1526, n� mes t� periudh�s luteriane, pikturoi dy tablot� me Kat�r Apostujt monumental, kampion t� v�rtet� t� virtytit kristian, q� ia dhuroi bashkis� s� qytetit t� vet�. B�het fjal� p�r d�shmin� e spiritualitetit t� maturuar me reform�n luterane dhe kulmi i k�rkimit t� tij piktorik i prirur t� k�rkonte bukurin� ekspresive dhe sakt�sin� e paraqitjes s� njeriut dhe paraqitjes n� prespektiv� t� hap�sir�s.

N� t� nj�jtin vit pikturoi portretet e fundit; t� Bernhart von Reesen-it, Jakob Muffel-it, Hieronymus Holzschuher-it dhe Johann Kleberger-it.

Portreti i Elspeth Tucher, 1499 (Kassel, Alte Meister)

I vitit 1525 �sht� nj� traktat mbi prespektiv�n n� kuad�r t� gjeometris� deskriptive dhe n� 1527 publikoi Traktatin mbi fortifikimet e qyteteve, k�shtjellave dhe vendbanimeve; n� 1528 dol�n pastaj kat�r libra mbi p�rmasat e trupit njer�zor.

Vdekja

D�reri, i s�mur� prej koh�sh, vdiq m� 6 prill 1528 n� sht�pin� e tij n� Nyremberg dhe u varros n� varrez�n e kish�s s� Sh�n Gjonit, ku prehet edhe sot. Dyreri u kishte mbetur besnik m�simeve t� Luterit, nd�rsa miku i tij Pirckheimer ishte kthyer n� katoliciz�m. Mbi lapidarin e mikut artist gdhendi epitafin latin: "Ajo q� qe e vdekshme nga Albreht Dyreri prehet n� k�t� varr".

Duke mos pasur f�mij�, i la n� trash�gimi t� shoqes sht�pin� dhe nj� shum� t� madhe n� t� holla: ishte nj� nga dhjet� qytetar�t m� t� pasur t� Nyrembergut.

K�rkimet

Martirizimi i dhjet�mij�ve, 1507 (Vjen�, Kunsthistorisches Museum)

Fama e Dyrerit i detyrohet edhe studimeve dhe k�rkimeve t� tija me karakter shkencor mbi t� gjitha n� fusha si Gjeometria, Prespektiva, Antropometria dhe Astronomia, kjo e fundit e d�shmuar nga nj� let�r qiellore e famshme me pol eliptik. Fort�sisht i ndikuar nga studimet e Leonardo da Vin�it, Dyreri konceptoi iden� e nj� traktati mbi piktur�n t� titulluar Underricht der Malerei me t� cilin synonte t� pajiste piktor�t e rinj� me gjith� nocionet q� ai kishte mundur t� p�rvet�sonte fal� p�rvoj�s s� k�rkimit, por nuk ia arriti dot synimit q� kishte paracaktuar n� fillim. Shkrimet e tija pat�n shum� r�nd�si p�r formimin e gjuh�s shkencore gjermane, dhe disa traktate mbi prespektivat dhe mbi p�rmasat shkencore t� trupit njer�zor rezultuan t� dobishme p�r formimin e piktor�ve t� rinj� t� epok�s.

Dyreri �sht� p�r m� tep�r autor i nj� punimi t� r�nd�sish�m mbi gjeometrin� n� kat�r libra t� titulluar "Kat�r libra mbi matjen" (Underweysung der Messung mit dem Zirckel und Richtscheyt or Instructions for Measuring with Compass and Ruler). N� vep�r piktori fokusohet n� gjeometrin� lineare. Nd�rtimet gjeometrike t� Dyrerit p�rfshijn� helika, spirale dhe kone. Ai mori frym�zim nga matematicieni i Greqis� s� Lasht� Apolloni i Pergas, ve� se nga libri i bashk�koh�sit dhe bashk�qytetarit t� tij Johannes Werner t� titulluar 'Libellus super viginti duobus elementis conicis' i vitit 1522.

N� em�r t� Dyrerit �sht� titulluar krateri D�rer mbi sip�rfaqen e M�rkurit.

Veprat kryesore

M� posht� po renditen gjith� veprat piktorike dhe nj� p�rzgjedhje vizatimesh dhe in�izionesh:

Rinia

• Autoportret tremb�dhjet� vje�, 1484, maj� argjendi n� let�r, 27,5�19,6 cm, Vjen�, Graphische Sammlung Albertina.
• Portreti i Albrecht D�rer i Vjetri, rreth 1490, vaj n� tablo, 47�39 cm, Firence, Galleria degli Uffizi.
• Portreti i Barbara Holper, rreth 1490, vaj n� tablo, 47�38 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• Autoportreti me lulen e Erygiumit, 1493, vaj n� pergamen� trasportuar n� tablo, 57�45 cm, Paris, Muzeu i Luvrit.
• Krishti n� dhimbje, rreth 1493, 30x19 cm, vaj n� tablo, Karlsruhe, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe.
• Familja e shenjt� me pilives�n, rreth 1495, in�izion, 24�18,6 cm, Berlin, Staatliche Museen.
• Banj� burrash, rreth 1496, ksilografi, Lond�r, British Museum.
• Sh�n Jeronimi n� pendim, rreth 1496, vaj n� tablo dardhe, 23�17 cm, Lond�r, National Gallery.
• Apokalipsi, rreth viteve 1496-1498, pes�mb�dhjet� ksilografi.
• Portreti i Frederikut t� Ditur, 1496, temper n� p�lhur�, 76�57 cm, Berlin, Gem�ldegalerie.
• Altari i Dresdenit, midis viteve 1496-1497 dhe 1503-1504, temper n� p�lhur�, 191�187 cm, Drezden, Gem�ldegalerie Alte Meister.
• Altari Paumgartner, rreth viteve 1496-1504, vaj n� tablo bliri, 155�126 cm (skomparti qendror) e 157�61 (secili skompart an�sor), Mynih, Alte Pinakothek.
• Portreti i Albrecht D�rer t� Vjetrit, 1497, vaj n� tablo, 51�41 cm, Lond�r, National Gallery.
• F�rlegerin me flok� t� mbledhur, 1497, vaj n� tablo, 56,5�42,5 cm, Berlin, Gem�ldegalerie
• F�rlegerin me flok� t� zgjidhur, 1497, vaj n� tablo, 56�43 cm, Frankfurt, St�delsches Kunstinstitut.
• Pasioni i Madh, 1497-1510, dymb�dhjet� ksilografi.
• Familja e Shenjt� me tre lepuj, 1498, ksilografi, 39,5�28,5 cm, Karlsruhe, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe

Pjekuria

• Autoportret me dorashka, 1498, vaj n� tablo, 52�41 cm, Madrid, Museo del Prado.
• Vajtim mbi Krishtin e Vdekur, rreth 1498, vaj n� tablo bredhi, 150�120 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• 'Madona Haller, rreth 1498, vaj n� tablo, 50�40 cm, Washington, National Gallery of Art.
• Portreti i Elspeth Tucher-it, 1499, vaj n� tablo bliri, 29�23 cm, Kassel, Staatliche Kunstsammlungen.
• Portreti i Hans Tucher-it, 1499, vaj n� tablo, 28�24 cm, Weimar, Schlossmuseum.
• Portreti i Felicitas Tucher-it, 1499, vaj n� tablo, 28�24 cm, Weimar, Schlossmuseum.
• Portreti i Oswolt Krelit, 1499, vaj n� tablo bliri, 50�39 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
  • Burra t� eg�r me stema, ana e Portretit t� Os�olt Krelit, 1499, 49�16 cm secila, Mynih, Alte Pinakothek.
• Autoportret me peli�e, 1500, vaj n� tablo, 67�49 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
• Herkuli vret shpend�t Stimfalid, 1500, temper n� p�lhur�, 87�110 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• Vajtimi i Krishtit Glim, rreth 1500, vaj n� tablo, 151�121 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
• Portreti i t� riut, rreth 1500, vaj n� tablo bliri, 28�26 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
• Poliptiku i Shtat� Dhimbjeve, rreth 1500, vaj n� tablo:
  • Mater Dolorosa, 109�43 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
  • Shtat� Dhimbjet e Marias, shtat� skomparte, 63�46 cm secila, Dresden, Gem�ldegalerie Alte Meister.
• Jeta e Virgj�resh�s, 1500-1511, serie me n�nt�mb�dhjet� ksilografi.
• Sh�n Eustaku, rreth 1502, in�izion, 33,2�23,2 cm.
• Nemesis, rreth 1502, in�izion, 35,5�25,9 cm.
• Lepuri, 1502, akuarel dhe guac� n� let�r, 25,1�22,6 cm, Vjen�, Graphische Sammlung Albertina.
• Plisi i madh, 1503, akuarel dhe guac� n� let�r, 41�32 cm, Vjen�, Graphische Sammlung Albertina.
• Virgj�resha e kafsh�ve, rrth 1503, vizatim me pen� n� let�r pjes�risht n� akuarel, 32�24 cm, Vjen�, Albertina.
• Altari Jabach, 1503-1504, vaj n� tablo bliri:
  • R�n�si i fyellit dhe ai i tamburit, 96�54 cm, K�ln, Wallraf-Richartz Museum.
  • Jobi dhe e shoqja, 94�51 cm, Frankfurt, St�delsches Kunstinstitut.
• Adhurimi i Mag�ve, 1504, vaj n� tablo, 99�113,5 cm, Firence, Galleria degli Uffizi.
• Virgj�resha e Bagnacavallo-s, para 1505-�s, vaj n� tablo, 48�36 cm, Traversetolo (n� Parma), Fondazione Magnani-Rocca.

Q�ndrimi i dyt� venecian

• Portret venecianeje t� re, 1505, vaj n� tablo vidhi, 33�25 cm, Vjen�, Kunsthistorisches Museum.
• Portret venecianeje, 1506 circa, vaj n� tablo plepi, 29�22 cm, Berlin, Gem�ldegalerie.
• Portreti i nj� venecianeje t� re, 1506, tablo n� vaj, 47�35 cm, Gjenova, Galleria di Palazzo Rosso.
• Portreti i Burkard von Speyer-it, 1506, tablo n� vaj, 32�27 cm, K�shtjella Windsor, Royal Collection.
• Festa e Rozarit, 1506, tablo plepi n� vja, 162�195 cm, Prag�, N�rodn� galerie.
• Krishti dymb�dhjet� vje� midis t� diturve, 1506, tablo plepi n� vaj, 65�80 cm, Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza.
• Virgj�resha e �errit, 1506, tablo dru plepi n� vaj, 91�76 cm, Berlin, Gem�ldegalerie.
• Portreti i vajz�s me berret� t� kuqe, 1507, temper n� pergamen� e vendosur n� tablo, 30�20 cm, Berlin, Gem�ldegalerie.

Faza e fundit

• Adami dhe Eva, 1507, tablo n� vaj, 209�80 cm secila, Madrid, Museo del Prado.
• Kursimtaria, rreth 1507, tablo n� vaj, 35�29 cm, Vjen�, Kunsthistorisches Museum.
• Altari Heller, 1507-1509, vep�r e humbur, e njohur vet�m nga nj� riprodhim i vitit 1615.
• Martirizimi i dhjet�mij�ve, 1508, tablo e trasferuar n� p�lhur�, 99�87 cm, Kunsthistorisches Museum, Vjen�.
• Duart n� lutje, 1508, laps dhe ndri�im biake n� let�r t� pregatitur t� kalt�r, 29�19,7 cm, Vjen�, Graphische Sammlung Albertina.
• Altari i qart�, 1508-1509, Frankfurt, Historisches Museum.
• Adhurimi i Trinis� s� Shenjt�, 1511, tablo dru plepi n� vaj, 135�123 cm, Vjen�, Kunsthistorisches Museum.
• Pasioni i vog�l, 1511, seri me 36 ksilografi.
• Portreti i perandorit Karli i Madh, 1511-1512, tablo n� vaj, 187,7�87 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• Portreti i perandorit Sigismund, 1512-1513, 188,3�87,5 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• Virgj�resha me f�mij�n e shtrir�, 1512, tablo n� dru bliri n� vaj, 49�37 cm, Vjen�, Kunsthistorisches Museum.
• Kalor�si, vdekja dhe djalli, 1513, in�izion
• Sh�n Jeronimi n� qel�, 1514, in�izion.
• Melankolia I, 1514, in�izion.
• Portreti i t� �m�s s� moshuar, 1514, karbon�in n� let�r, 42,1�30,3 cm, Berlin, Staatliche Museen.
• Rinoceronti, 1515, ksilografi.
• Harku triumfues, 1515-1517, 193 fleta ksilografie n� nj� imazh t� vet�m, 34,1�29,2 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• Virgj�resha e karafilit, 1516, ngjyrosje n� pergamen� e vendosur n� tablo, 39�29 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
• Portreti i Michael Wolgemut-it, 1516, tablo n� vaj n� dru bliri, 29�27 cm, Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum.
• Sh�nn Filipi apostull, 1516, olio su tavola, 45�38 cm, Firence, Galleria degli Uffizi.
• Sh�n Jakobi apostull, 1516, tablo n� vaj, 46�37 cm, Firence, Galleria degli Uffizi.
• Vet�vrasja e Lukrecias, 1518, tablo bliri n� vaj, 168�75 cm, Mynih, Alte Pinakothek.
• Virgj�resha n� lutje, 1518, tablo bliri n� vaj, 53�43 cm, Berlin, Gem�ldegalerie.
• Sh�n Ana Metterza, 1519, tablo e trasferuar n� p�lhur� temper dhe vaj, 60�50 cm, New York, Metropolitan Museum of Art.
• Portreti i perandorit Maksimiliani I, 1519, tablo blire n� vaj, 74�62 cm, Vjen�, Kunsthistorisches Museum.
• Portreti i Jakob Fugger i Pasuri, rreth 1520, p�lhur� n� temper e vendosur n� tablo, 68�53 cm, Augburg, Staatsgalerie.
• Sh�n Jeronimi n� studio, 1521, tablo n� vaj, 60�48 cm, Lisbon�, Museu Nacional de Arte Antiga.
• Portreti i Bernhart von Reesen, 1521, tablo lisi në vaj, 46×32 cm, Drezden, Gemäldegalerie Alte Meister.
• Unterweisung der Messung, 1525 (Nuremberg); Institutiones Geometricae, përkthyer në latinisht nga Joachim Camerarius, 1532 (Lutecia); I geometrici elementi di Alberto Durero 1537, përkthyer në italisht nga Cosimo Bartoli; botimi dygjuhësh (latinisht-italisht), me studimin hyrës dhe shënimet e Giovanni Maria Fara-s, Nino Aragno botues, 2008 Torino.
• Portreti i Johann Kleberger, 1526, tablo bliri në vaj, 37×37 cm, Vjenë, Kunsthistorisches Museum.
• Portreti i Hieronymus Holzschuher, 1526, tablo bliri në vaj, Berlin, Gemäldegalerie.
• Portreti i Jakob Muffel-it, 1526, tablo në vaj e trasferuar në pëlhurë, Berlin, Gemäldegalerie.
• Virgjëresha e dardhës, 1526, tablo në vanë, 43×32 cm, Firence, Galleria degli Uffizi.
• Katër Apostuj, 1526, vaj në tablo bliri, 215×76 cm çdo tablo, Mynih, Alte Pinakothek.

Bibliografia

• Albrecht Dürer (1594). Domenico Nicolini da Sabbio, Roberto Meietti (red.). Vier Bücher von menschlicher Proportion (në gjermanisht).
• Albrecht Dürer (1557). Vier Bücher von menschlicher Proportion (në gjermanisht). Charles Périer.
• Albrecht Dürer (1535). Unterricht zu Befestigung der Stett (në gjermanisht).
• Elio Antonelli; Enzio Chini; Riccadonna Graziano, red. (1997). Albrecht Dürer: Acquerelli del Trentino (1494- 1495) (në italisht). Trento: Edizioni U.C.T. ISBN 978-88-86246-38-5.
• Fedja Anzelewsky (1980). Dürer: His Art and Life (në anglisht). Chartwell Books. isbn1 1555211046, isbn2 9781555211042.
• Harbison, Craig (shtator 1976). "Dürer and the Reformation: The Problem of the Re-dating of the St. Philip Engraving". The Art Bulletin (në anglisht). 58 (3): 368–73.
• Christine Demele (2012). Dürers Nacktheit – Das Weimarer Selbstbildnis (në gjermanisht). Münster: Rhema Verlag. ISBN 978-3-86887-008-4.
• Campbell Hutchison, Jane (1990). Albrecht Dürer: A Biography (në anglisht). Princeton University Press. ISBN 0-691-00297-5.
• Edwin Panofsky (1955). The Life and Art of Albrecht Dürer (në anglisht). Princeton University Press. isbn1 978-06-91-00303-0, isbn2 0691003033.
• David, Landau; Parshall, Peter (1996). The Renaissance Print (në anglisht). Yale. ISBN 0-300-06883-2.
• A. Ottino della Chiesa (1968). L'opera completa di Albrecht Dürer (në italisht). Milano.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
• Price, David Hotchkiss (2003). Albrecht Dürer's Renaissance: Humanism, Reformation and the Art of Faith (në anglisht). Michigan. ISBN 978-0-472-11343-9.
• Peter Strieder (1992). Albrecht Dürer (në italisht). Milano. ISBN 978-0-89835-057-9.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
• Walter L. Strauss, red. (1973). The Complete Engravings, Etchings and Drypoints of Albrecht Durer (në anglisht). Dover Publications. ISBN 0-486-22851-7.
• Maurizio Calvesi; Albrecht Dürer (1993). La melanconia di Albrecht Dürer (në italisht). Torino: Giulio Einaudi. ISBN 978-88-06-12686-5.
• Willi Kurth, red. (1963). The Complete Woodcuts of Albrecht Dürer (në anglisht). Dover Publications. isbn-10 0-486-21097-9, isbn-13 978-0-486-21097-1.
• Costantino Porcu, red. (2004). Albrecht Dürer (në italisht). Milano: Rizzoli.
• Wolf, Norbert (2010). Albrecht D�rer (n� anglisht). Prestel. ISBN 978-3-7913-4426-3.
• Pierluigi De Vecchi dhe Elda Cerchiari (1999). I tempi dell'arte (n� italisht). V�ll. 2. Milano: Bompiani. ISBN 88-451-7212-0.
• Giovanni Maria Fara (2007). Albrecht D�rer - Originali, copie, derivazioni (n� italisht). Firence: Leo S. Olschki. ISBN 978-88-222-5641-6.
• Bartrum, Giulia (2002). Albrecht D�rer and his Legacy (n� anglisht). British Museum Press. ISBN 0-7141-2633-0.

Shiko edhe

• Arti i Rilindjes
• Giovanni Bellini
• Gjeometria deskriptive

Lidhje t� jashtme

• Albrecht D�rer (1594). Di Alberto Durero ... Della simmetria dei corpi humani, libri quattro (n� italisht). P�rkthyer nga Giovanni Paolo Gallucci. Venecia: Roberto Meietti.
• Albrecht D�rer (1525). Underweysung der messung, mit den zirckel un richtscheyt, in Linien ebnen unnd gantzen corporen (n� gjermanisht)..