Jump to content

Pakistani

Përpunoni lidhje
Checked
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Pakistan)
Republika Islame e Pakistanit
اسلامی جمہوریہ پاكستان (Urdu)
Islāmī Jumhūriyah Pākistān[1]
Parimi: Īmān, Ittihād, Nazam
ایمان، اتحاد، نظم
"Besim, Bashkim, Disipinë"[2]
Himni: Qaumī Tarānah
قَومی ترانہ
"THimni Kombëtar"
Toka e kontrolluar nga Pakistani e shfaqur me jeshile të errët; toka e pretenduar por e pa kontrolluar e treguar me gjelbër të hapur
Toka e kontrolluar nga Pakistani e shfaqur me jeshile të errët; toka e pretenduar por e pa kontrolluar e treguar me gjelbër të hapur
KryeqytetiIslamabad
Qyteti më i madhKarachi
Gjuhët zyrtare
Gjuhët e njohura kombëtareUrdu[3]
Gjuhët e njohura rajonaleGjuhët provinciale
Gjuhët e tjerëMbi 77 gjuhë[4]
Grupet etnike
(2017[a])
Besimi
NofkaPakistanezë
Qeveria
Lloji i qeverisjesRepublika parlamentare federale islame
Arif Alvi
Shehbaz Sharif
Sadiq Sanjrani
Raja Pervaiz Ashraf
Umar Ata Bandial
KuvendiParlamenti
• Dhoma e sipërme
Senati
• Dhoma e ulët
Asambleja Kombëtare
Pavarësia 
nga Mbretëria e Bashkuar
• Deklarata
23 mars 1940
14 gusht 1947
23 mars 1956
26 mars 1971
14 August 1973
Sipërfaqja
• Gjithsej
881,913 km2 (340,509 sq mi)[b][9] (33-të)
• Ujë (%)
2.86
Popullsia
• Përllogaritje 2022
242,923,845[10] (5th)
• Dendësia
244.4/km2 (633.0/sq mi) (56th)
Ekonomia
PBB (PFB)Përllogaritje 2022 
• Gjithsej
Increase $1.512 trillion[11] (23-të)
• Për kokë banori
Increase $6,662[11] (168th)
PBB (zyrtare)Përllogaritje 2022 
• Gjithsej
Increase $376.493 billion[12] (42-të)
• Për kokë banori
Increase $1,658[11] (177th)
MonedhaRupee pakistaneze (₨) (PKR)
Të dhëna të tjera
Gini (2018)Positive decrease 31.6[13]
i mesëm
IZHNJ (2022)Increase 0.544[14]
i ulët · 161st
Zona kohoreUTC+05:00 (PKT)
Daylight saving time is not observed
Ana e drejtimit të makinësmajtas[15]
Prefiksi telefonik+92
Kodi ISO 3166PK
Kodi i internetit TLD

Pakistani (Urdu پَاکِسْتَان), zyrtarisht Republika Islame e Pakistanit (اِسْلامی جَمْہُورِیَہ پَاکِسْتَان) është një shtet në Azinë Jugore, me prirje terroriste. Është vendi i pestë më i populluar në botë, me një popullsi prej gati 243 milionë banorësh, dhe ka popullsinë e dytë më të madhe muslimane në botë, menjëherë pas Indonezisë.[16] Islamabad është kryeqyteti i vendit, ndërsa Karaçi është qyteti më i madh dhe qendra financiare e tij, e ndjekur nga Lahore dhe Faisalabad. Pakistani është vendi i 33-të më i madh në botë për nga sipërfaqja dhe i dyti më i madhi në Azinë Jugore, që përfshin 881,913 kilometra katrorë. Ajo ka një vijë bregdetare prej 1,046 kilometrash përgjatë Detit Arabik dhe Gjirit të Omanit në jug, dhe kufizohet me Indinë në lindje, Afganistanin në perëndim, Iranin në jugperëndim dhe Kinën në verilindje. Ajo ndahet ngushtë nga Taxhikistani nga Korridori Wakhan i Afganistanit në veri, dhe gjithashtu ndan një kufi detar me Omanin.

Pakistani është vendi i disa kulturave të lashta, duke përfshirë vendin neolitik 8,500-vjeçar të Mehrgarh në Baloçistan,[17] qytetërimi i Luginës së Indus të Epokës së Bronzit, më i shtrirë nga qytetërimet e Afro-Eurazisë,[18][19] dhe qytetërimi i lashtë Gandhara.[20] Rajonet që përbëjnë shtetin modern të Pakistanit ishin mbretëria e perandorive dhe dinastive të shumta, duke përfshirë Akaemenide, Maurya, Kushan, Gupta;[21] Kalifati Emevi në rajonet e tij jugore, Samma, Hindu Shahis, Shah Miris, Ghaznavidët, Sulltanati Delhi, Mogul�t,[22] dhe s� fundmi, Raj Britanik nga viti 1858 deri m� 1947.

Historia

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Kombi qe sot eshte Pakistan ishte pjes� e Indis� deri m� 14 gusht, 1947.

Ithtar�t e hershme qe i dhan pavarsine kombit mysliman filluan t� shfaqen n� koh�n e koloniale britanike. N� mesin e tyre ishte shkrimtar dhe filozof "Allama Muhammad Iqbal, i cili argumentoi se nj� komb i ve�ant� p�r mysliman�t ishte e domosdoshme n� nj� n�n-kontinentin ndryshe dominuar nga hinduve. Shkaku gjeti nj� udh�zues n� Muhammad Ali Jinnah, i cili u b� i njohur si babai i kombit dhe arriti t� bind� britanik�t p�r t� ndar� rajonin n� dy pjes�: Pakistan, nj� shumic� muslimane, dhe Indi, nj� shumic� hindu.

Nga 14 gushti 1947 deri n� vitin 1971, kombi u formua nga West Pakistani dhe Pakistani Lindor, n� thelb Avadavat, territoret e t� cilit jan�, megjithat�, t� ndara nga Bengal indian. N� vitin 1971, East Pakistan u rebelua dhe, me ndihm�n e trupave indiane u b� shtet i pavarur e Bangladeshit, edhe pse India nuk dha shtetin e tij t� Bengal p�r t� ribashkuar me t� Bangladeshit.

Q� nga pavar�sia, Pakistani po ashtu ka qen� gjithmon� n� mosmarr�veshje me Indin� mbi territorin e Kashmirit, solli "prik�" nga e tij sovran Hindu Bashkimit indian n� koh�n e ndarjes s� sub-kontinentit, pavar�sisht mbizot�rimit t� qart� t� muslimanit popullsia e cila teorikisht duhet t� kishte paraqitur aderimin n� Pakistan n� rajon.

N� nd�rkoh� (1956) u shpall republik� dhe do t� pavlefshme t� Windsors n� personin e Elizabeth II.

Menj�her� pas pavar�sis�, India dhe Pakistani shkoi n� luft� me nj�ri-tjetrin, pas pushtimit t� Jammu dhe Kashmir si "elemente fisnore" n� Pakistan. luft�ra t� tjera u luftuan n� vitin 1965 dhe 1971 n� at� territor. Pavar�sisht nga betejat e shumta, statusi i Kashmirit mbetet n� harres�: mosmarr�veshja ka komplikuar marr�dh�niet mes Pakistanit dhe Indis�. Pakistani ka pasur edhe nj� mosmarr�veshje - relativisht t� fjetur q� nga Lufta e Ftoht� p�rfundoi me t�rheqjen e trupave sovjetike - me Afganistanin, n� Durand Line.

historia politike Pakistani �sht� i ndar� n� periudha t� alternuara diktatur�s ushtarake dhe qeveris� demokratike parlamentare. Statusi sundimi i p�rfundoi n� vitin 1956 me formimin e nj� Kushtetute dhe shpalljes s� Pakistanit si nj� republik� islame; Por ushtria mori kontrollin n� vitin 1958 dhe t� mbajtur pushtetin p�r m� shum� se 10 vjet. Rregulli civil u kthye p�r t'u zgjedhur pas Luft�s s� indo-pakistaneze e vitit 1971, por n� fund t� viteve t� shtat�dhjeta, me ekzekutimin e Zulfiqar Ali Bhutto, i cili ishte d�nuar p�r vrasjen e nj� kund�rshtar politik, n� nj� vendim t� marr� nga Gjykata Pakistani Supreme e cila �sht� jasht�zakonisht bujare p�r t� thirrur "t� diskutueshme".

N� vitet tet�dhjet�, Pakistan marr� ndihm� t� konsiderueshme nga Shtetet e Bashkuara dhe mori n� miliona refugjat� afgan�, ve�an�risht pashtun�t, t� cil�t u larguan p�r shkak t� pushtimit sovjetik. Fluksi i kaq shum� refugjat� ka pasur nj� ndikim t� madh n� Pakistan. Diktatura e P�rgjithshme Muhammad Zia-ul-Haq pa nj� zgjerim t� ligjit islam, si dhe nj� fluks t� arm�ve dhe drog�s nga Afganistani. N� vitin 1988 gjenerali vdiq n� nj� aksident ajror dhe Pakistani u kthye q� t� ket� nj� qeveri t� zgjedhur n� m�nyr� demokratike, me zgjedhjen e Benazir Bhuto.

Nga viti 1988 deri 1998 Pakistan ka pasur nj� qeveri civile, e udh�hequr qoft� nga Benazir Bhuto dhe Nawaz Sharif, t� cil�t ishin t� dy t� zgjedhur dy her� dhe depozituar me akuzat e zakonshme t� korrupsionit. Rritja ekonomike ra nga fundi i k�saj periudhe, clipped nga politikat e gabuara ekonomike t� lidhura me patronazhit politik dhe korrupsion. Faktor� t� tjer� q� kufizojn� ishin kriza financiare aziatike dhe sanksionet ekonomike t� vendosura n� Pakistan, pas prov�s s� par� b�rthamore n� vitin 1998. K�to teste ndodhi menj�her� pas se India ka testuar arm�t b�rthamore, duke rritur frik�n p�r nj� gar� t� arm�ve b�rthamore n� "Azia Jugore. Nj� vit m� pas, konflikti Kargil n� Kashmir k�rc�nuar se do t� p�rshkall�zohet n� nj� luft� n� shkall� t� gjer�.

N� zgjedhjet e vitit 1997 solli p�rs�ri Nawaz Sharif si kryeminist�r, partia e tij ka marr� nj� shumic� t� madhe t� votave, duke marr� vende t� mjaftueshme n� parlament p�r t� ndryshuar kushtetut�n p�r t� eliminuar kontrolle formale se kufizuar fuqin� e Kryeministrit. Sfidat institucionale sjell� autoritetin p�r Sharif nga Shefi i Drejt�sis� Sajjad Ali Shah dhe t� parin ushtarake Jehangir KAramat ishin rintuzzate, n� rastin e par� me nj� pushtim t� Gjykat�s s� Lart� nga ana e aktivist�ve partiak.

rritje autoritarizmit dhe korrupsionit t� hyra Qeveria e Sharif �oi n� nj� kryengritje t� madhe popullore q� kulmoi n� vitin 1999 n� grushtit ushtarak t� P�rgjithsh�m t� Shtetit Pervez Musharraf, i cili mori titullin e shefit ekzekutiv dhe t� em�ruar nj� K�shill t� Siguris� Komb�tare ajo p�rb�het nga tet� an�tar� si nj� organ qeveris�s. Musharraf von� centralizuar n� duart e tij edhe presidenc�n e vendit duke zgjeruar mandatin deri n� vitin 2007 me nj� referendum t� mbajtur n� prill 2002.

N� vitin 2004, Musharraf ka filluar nj� seri hapash p�r t� kthyer kombin p�r at� q� disa demokracia formale, ka premtuar t� jap� dor�heqjen si shef i ushtris� deri n� fund t� vitit 2004. Me gjith� angazhimin e saj formale, 14 tetor, 2004 Pakistani Parlamenti ajo miratoi nj� ligj q� lejonte Musharraf p�r t� mbajtur dy zyra, "p�r t� vazhduar luft�n kund�r terrorizmit dhe p�r t� mbrojtur integritetin territorial t� Pakistanit." Musharraf n� fund dha dor�heqjen si shef i forcave t� armatosura vet�m pasi Gjykata Supreme e ka v�rtetuar rizgjedhjen e tij si President i Republik�s s� 7 tetor 2007.

Nd�rsa reformat e tij ekonomike kan� sjell� disa p�rfitime, programi i reformave social duket se jan� takuar disa rezistenc�. Fuqia Musharraf �sht� e k�rc�nuar nga fondamentalist�t islam�, t� cilat jan� forcuar pas sulmeve t� 11 shtatorit 2001 dhe jan� ve�an�risht i irrituar nga aleanca e ngusht� politik dhe ushtarak t� Musharraf me Shtetet e Bashkuara. Ironikisht kjo aleanc� �sht� krijuar vet�m pas sulmit n� kullat binjake, kur amerikan�t k�rkuan mb�shtetje kund�r Afganistanit.

N� vitin 2005 nj� t�rmet me magnitud� 7.6 tronditi rajonin e Kashmirit, duke shkaktuar m� shum� se 30.000 viktima, nga t� cilat shumica e tyre f�mij�.

N� fund t� vitit 2007, Pakistani ka qen� sken� e trazirave t� ashpra p�r shkak t� situat�s s� paq�ndrueshme politike. M� 27 dhjetor 2007, lideri i partis� opozitare Benazir Bhutto u vra n� nj� sulm pas nj� miting n� qytetin e Ravalpindi.

M� 18 gusht 2008, duke ndjekur akuzat p�r shkelje t� kushtetut�s dhe hapjen e m�vonsh�m t� nj� procedure t� faj�simit, Musharraf njoftoi dor�heqjen e tij duke deklaruar pafaj�sin� e tij. Pas dor�heqjes s� tij si President i funksioneve Republik�s ata kan� qen� t� nd�rmarra nga Presidenti i Senatit Mohammedmian Soomro n� p�rputhje me kushtetut�n e Pakistanit. 6 September, 2008 Asif Ali Zardari, ish-burri i Benazir Bhutto, u zgjodh President i ri.

N� vitin 2013, Musharraf kthehet n� Pakistan, por �sht� arrestuar; n� zgjedhjet e ardhshme, pavar�sisht dhun�s s� taliban�ve; Mbizot�ron Nawaz Sharif b�het kryeminist�r p�r her� t� tret�

Politika

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Politika e brendshme

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Zyrtarisht nj� republik� federale, dhe demokratike intermittently, Pakistani ka pasur nj� histori t� gjat� t� diktaturave ushtarake, duke p�rfshir� General Ayub Khan n� vitet gjasht�dhjet�, gjeneral Zia-ul-Haq n� vitet tet�dhjet�, dhe gjeneral Pervez Musharraf n� vitin 1999. Ajo zgjedhjet e p�rgjithshme jan� mbajtur n� tetor t� vitit 2002. m� 22 maj 2004, Ministror Action Group Commonwealth ka ripranuar n� Commonwealth Pakistan, duke njohur zyrtarisht progresin e saj n� kthimin n� demokraci.

Partit� politike

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Dy partit� e m�dha n� Pakistan jan� Pakistan Peoples Party (Partia Pakistanit Popullore (PPP)) e ish-kryeministrit Benazir Bhuto dhe Pakistan Lig�s Muslimane (Q) (Pakistan League Muslim (Q) (PML-Q)), presidenti Pervez Musharraf. N� mesin e partive t� tjera t� r�nd�sishme politike t� p�rfshijn� muslimani League Pakistan (N) (PML-N) e ish-kryeministrit Nawaz Sharif, L�vizja Muttahida Qaumi (Muttahida L�vizjes Qaumi) (MQM) e ish-emigrant�ve nga India n� vitin 1947 dhe Partia komb�tare Awami (Awami komb�tare Party) t� Pashto. Muttahida Majlis-e-Amal (K�shilli United i Veprimit), nj� koalicion i partive fetare t� krijuara n� kund�rshtim me Qeverin� dhe zgjedhjen e tij p�r t� mb�shtetur Shtetet e Bashkuara n� luft�n kund�r terrorizmit.

Historia e fundit politike

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

N� tetor t� vitit 1999, gjenerali Pervez Musharraf p�rmbysi qeverin� civile pasi ka th�n� se kryeministri Nawaz Sharif kishte rr�mbyer nj� fluturim komercial n� t� cil�n Musharraf po udh�tonte, duke u p�rpjekur p�r t� parandaluar ulje e tij n� Kara�i. Musharraf mori kompetenca ekzekutive. Zgjedhjet lokale u mbajt�n n� vitin 2000; Musharraf shpalli veten president n� vitin 2001.

Pervez Musharraf.

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Nj� referendum komb�tar t� mbajtur n� prill 2002 ka miratuar em�rimin e Musharafit si president, por votimi u pengua nga akuzat e mashtrimit, dhe opozita ka kontestuar fuqish�m legjitimitetin e presidenc�s Musharraf deri n� fitoren e tij n� Kolegjin Zgjedhor t� Pakistanit n� janar 2004 .

N� vitin 2002 ata u mbajt�n zgjedhjet parlamentare komb�tare, me Zafarullah Khan Jamali t� Lig�s s� Pakistanit mysliman (PML) i cili fitoi postin e Kryeministrit. Pas m� shum� se nj� vit e betejave politike n� t� dy dhomat, Musharraf n�nshkroi nj� kompromis me disa nga kund�rshtar�t e tij parlamentare, duke marr� shumic�n e dy t� tretave t� nevojshme p�r ndryshimin e Kushtetut�s e Pakistanit n� dhjetor 2003; grushti i tij i vitit 1999 shteti u legalizua n� m�nyr� retroaktive, dhe ai u dha mund�sin� p�r t� mbetet president n�se plot�sohen disa kushte. Nj� Kolegji Zgjedhor - e cila p�rb�hej nga Asambleja Komb�tare, Senatit dhe kuvendet krahinore - jepet Musharraf nj� vot�besim [12] m� 1 janar 2004, duke legjitimuar presidenc�n e tij deri n� vitin 2007.

Kryeministri Jamali dha dor�heqjen m� 26 qershor 2004. Kreu i PLL Chaudhry Shujaat Hussain u b� minist�r i p�rkohsh�m kryeminist�r, dhe u pasua nga Ministri i Financave dhe ish-n�npresidentit Citibank Shaukat Aziz, i cili u b� Kryeminist�r m� 28 gusht, 2004. Pavar�sisht angazhimin e saj formal t� jap� dor�heqjen si shef i forcave t� armatosura, 14 tetor, 2004, parlamenti i Pakistanit miratoi nj� ligj q� lejon Presidenti Musharraf p�r t� mbajtur dy zyra ", p�r t� vazhduar luft�n kund�r terrorizmit dhe p�r t� mbrojtur integritetin territorial t� t� Pakistan. "

M� 27 dhjetor 2007, lideri i partis� opozitare Benazir Bhutto u vra n� nj� sulm pas nj� miting n� qytetin e Ravalpindi. Bombarduesi para se t� goditur qaf�n e tij, pastaj gjoks dhe pastaj hodhi veten n� er�, duke vrar� nj�zet njer�z, m� shum� se ish-ministri pakistanez kryeministrit. M� 18 gusht Musharraf ka dh�n� dor�heqjen pas nism�s s� shumic�s parlamentare p�r t� v�n� at� p�r t� faj�simit p�r shkelje t� kushtetut�s. Pas dor�heqjes s� Musharafit, funksionet e Presidentit t� Republik�s jan� marr� nga Kryetari i Senatit Mohammedmian Soomro. 6 September, 2008, ai u zgjodh si President i ri i Republik�s s� Pakistanit Asif Ali Zardari, vejani i Benazir Bhuto.

Gjeografia

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]
Artikulli kryesor: Gjeografia e Pakistanit

Gjeografia dhe klima e Pakistanit jan� jasht�zakonisht t� ndryshme, dhe vendi �sht� sht�pia e nj� shum�llojshm�rie t� gjer� t� kafsh�ve t� egra.[23] Pakistani mbulon nj� sip�rfaqe prej 881,913 km2, af�rsisht e barabart� me sip�rfaqet tok�sore t� kombinuara t� Franc�s dhe Mbret�ris� s� Bashkuar. �sht� vendi i 33-t� m� i madh p�r nga sip�rfaqja e p�rgjithshme, megjith�se kjo renditje ndryshon n� var�si t� m�nyr�s se si num�rohet territori i diskutuesh�m i Kashmirit. Pakistani ka nj� vij� bregdetare 1,046 km p�rgjat� Detit Arabik dhe Gjirit t� Omanit n� jug[24] dhe kufij tok�sor� gjithsej prej 6,774 km: 2,430 km me Afganistanin, 523 km me Kin�n, 2,912 km me Indin� dhe 909 km me Iranin.[25] Ajo ndan nj� kufi detar me Omanin,[26] dhe ndahet nga Taxhikistani nga Korridori Wakhan.[27] Pakistani z� nj� vend t� r�nd�sish�m gjeopolitikisht n� udh�kryqin e Azis� Jugore, Lindjes s� Mesme dhe Azis� Qendrore.[28]

Klima ndryshon nga tropikale n� t� but�, me kushte t� thata n� jug bregdetar. Ka nj� sezon musonesh me p�rmbytje t� shpeshta p�r shkak t� reshjeve t� dendura dhe nj� sezon t� that� me reshje duksh�m m� t� vogla ose aspak. Ka kat�r stin� t� dallueshme n� Pakistan: nj� dim�r i fresk�t dhe i that� nga dhjetori deri n� shkurt; nj� pranver� e nxeht� dhe e that� nga marsi deri n� maj; sezoni i shirave t� ver�s, ose periudha e musonit jugper�ndimor, nga qershori deri n� shtator; dhe periudha e musonit n� t�rheqje t� tetorit dhe n�ntorit.[29] Reshjet ndryshojn� shum� nga viti n� vit, dhe modelet e p�rmbytjeve alternative dhe that�sir�s jan� t� zakonshme.[30]

Ekonomia

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Pakistani n� fillim t� formimit si shtet ka hasur n� shum� v�shtir�si ekonomike. Ndarja e tij prej Indis� jo vet�m q� �sht� shprehur n� shp�rnguljen masive t� popullsis� n� t� dy an�t,por kufijt� e kan� ndar� nj� organizim t� dikursh�m unik nacional ekonomik. Me k�t� ndarje Pakistani ka fituar 20% t� popullsis� , por i kan� takuar vet�m 10% t� objekteve industriale e fare pak pasuri natyrore dhe instalime elektroenergjetike. Shteti ka qen� i goditur, sepse kufiri shtet�ror midis Pakistanit dhe Indis� ka ndar� rajonet me l�nd�n e par� t� pambukut, t� orizit dhe t� kallamit t� sheqerit prej qendrave industriale t� p�rpunimit. Pjesa m� e madhe e popullsis� s� shp�rngulur myslimane prej Indis� n� Pakistan ka qen� agrare, e cila n� rrethana t� dend�sis� s� madhe e agrare ia ka v�shtir�suar pozit�n fshatarit. P�rkundrazi, popullsis� idiane, e cila �sht� shp�rngulur prej Pakistanit n� Indi, ka qen� e nj� strukture tjet�r: tregtar�, ekspert�t dhe pun�tor� t� kualifikuar, q� n� ekonomin� e shtetit nuk ka qen� barr� e r�nd�.

Demografia

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]
Artikulli kryesor: Demografia e Pakistanit

Pakistani kishte nj� popullsi prej 213,222,917, sipas rezultateve p�rfundimtare t� Regjistrimit t� 2017 t� Pakistanit.[31][32][33] Kjo shif�r p�rfshin kat�r provincat e Pakistanit, Territorin e Kryeqytetit t� Islamabadit, Azad Kashmirin dhe Gilgit-Baltistanin. Pakistani �sht� vendi i pest� m� i populluar n� bot�.[34]

Midis viteve 1951 dhe 2017, popullsia e Pakistanit u zgjerua mbi gjasht�fish, duke shkuar nga 33.7 milion n� 207.7 milion. Vendi ka nj� norm� rritjeje relativisht t� lart�, ndon�se n� r�nie, t� mb�shtetur nga nivelet e larta t� lindjeve dhe normat e ul�ta t� vdekjeve. Nd�rmjet viteve 1998 dhe 2017, norma mesatare vjetore e rritjes s� popullsis� ishte +2,40%.

Ndryshimet dramatike sociale kan� �uar n� urbanizimin dhe shfaqjen e dy megaqyteteve: Kara�i dhe Lahore. Popullsia urbane e vendit u trefishua midis viteve 1981 dhe 2017 (nga 23.8 milion� n� 75.7 milion�), pasi shkalla e urbanizimit t� Pakistanit u rrit nga 28.2% n� 36.4%. Edhe me k�t�, shkalla e urbanizimit t� vendit mbetet nj� nga m� t� ul�tat n� bot�, dhe n� vitin 2017, mbi 130 milion� pakistanez� (q� p�rb�jn� gati 65% t� popullsis�) jetonin n� zonat rurale.

P�r shkak t� shkall�s s� lart� t� lindshm�ris�, e vler�suar n� 3.5 n� vitin 2022, Pakistani ka nj� nga popullsit� m� t� reja n� bot�. Regjistrimi i vitit 2017 regjistroi se 40.3% e popullsis� s� vendit ishte n�n mosh�n 15 vje�, nd�rsa vet�m 3.7% e pakistanez�ve ishin t� mosh�s 65 ose m� shum�.[35] Mosha mesatare e vendit ishte 19 vje�,[35] nd�rsa raporti i gjinive u regjistrua t� ishte 105 meshkuj p�r 100 femra.[31]

Feja

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]
Artikulli kryesor: Feja n� Pakistan
Fet� n� Pakistan (regjistrimi i vitit 2017)[36][37][38][39][40]
Religions Percent
Islami
 
 96.47%
Hinduizmi
 
 2.14%
Krishterimi n� Pakistan
 
 1.27%
T� tjer�/jofetar�
 
 0.11%

Feja shtet�rore n� Pakistan �sht� Islami.[41] Liria e fes� �sht� e garantuar nga Kushtetuta e Pakistanit, e cila u siguron t� gjith� qytetar�ve t� saj t� drejt�n p�r t� shpallur, praktikuar dhe p�rhapur fen� e tyre q� i n�nshtrohet ligjit, rendit publik dhe moralit.[42]

Shumica e pakistanez�ve jan� mysliman� (96,47%), t� ndjekur nga hindut� (2,14%) dhe t� krishter� (1,27%). Ka edhe njer�z n� Pakistan q� ndjekin fet� e tjera, t� tilla si Sikhizmi, Budizmi, Xhainizmi dhe pakica e Parsit (q� ndjekin Zoroastrianizmin). Populli Kalash ruan nj� identitet dhe fe unike brenda Pakistanit.[43]

P�rve� k�saj, disa pakistanez� gjithashtu nuk pohojn� asnj� besim (si� jan� ateist�t dhe agnostik�t) n� Pakistan. Sipas regjistrimit t� vitit 1998, njer�zit q� nuk deklaronin fen� e tyre p�rb�nin 0.5% t� popullsis�.

Kultura

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Shoq�ria civile n� Pakistan �sht� kryesisht hierarkike, duke theksuar etik�n kulturore lokale dhe vlerat tradicionale islame q� rregullojn� jet�n personale dhe politike. Nj�sia baz� e familjes �sht� familja e zgjeruar,[44] edhe pse p�r arsye socio-ekonomike ka pasur nj� tendenc� n� rritje drejt familjeve b�rtham�.[45] Veshja tradicionale p�r burrat dhe grat� �sht� Shalwar Kameez; pantallonat, xhinset dhe k�misha jan� gjithashtu t� njohura te meshkujt.[46] N� dekadat e fundit, klasa e mesme �sht� rritur n� rreth 35 milion� dhe klasa e lart� dhe e mesme n� rreth 17 milion�, dhe pushteti po zhvendoset nga pronar�t e tokave rurale n� elitat e urbanizuara.[47] Festat pakistaneze, duke p�rfshir� Fit�r Bajrami, Kurban Bajrami, Ramazani, Krishtlindjet, Pashk�t, Holi dhe Diwali, jan� kryesisht me prejardhje fetare.[44]

Veshjet, artet dhe moda

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]
Artikulli kryesor: Veshje pakistaneze
Njer�zit me veshje tradicionale n� Pahari-Pothwari Neelum District in AJK

Shalwar Kameez �sht� veshja komb�tare e Pakistanit dhe vishet nga burrat dhe grat� n� t� kat�r provincat: Panxhab, Sindh, Balo�istan dhe Khyber Pakhtunkhwa dhe Azad Kashmir. �do krahin� ka stilin e vet t� Shalwar Kameez. Pakistanez�t veshin rroba n� nj� gam� ngjyrash dhe modelesh t� shk�lqyera dhe n� llojin e p�lhur�s (m�ndafshi, byrynxhyk, pambuk, etj.). P�rve� veshjes komb�tare, kostumet dhe kravatat e qepura sht�piake shpesh vishen nga burrat dhe jan� zakon n� zyra, shkolla dhe tubime shoq�rore.[48]

Industria e mod�s ka lul�zuar n� mjedisin n� ndryshim t� bot�s s� mod�s. Q� nga krijimi i Pakistanit, moda e tij ka evoluar n� faza t� ndryshme dhe ka zhvilluar nj� identitet unik. Sot, moda pakistaneze �sht� nj� kombinim i veshjes tradicionale dhe moderne dhe �sht� b�r� nj� shenj� e kultur�s pakistaneze. Pavar�sisht tendencave moderne, format rajonale dhe tradicionale t� veshjes kan� zhvilluar dometh�nien e tyre si nj� simbol i tradit�s vendase. Kjo mod� rajonale vazhdon t� evoluoj� n� forma m� moderne dhe m� t� pastra. K�shilli i Dizajnit t� Mod�s n� Pakistan me seli n� Lahore organizon Jav�n e Mod�s PFDC dhe K�shilli i Pakistanit t� Mod�s me qend�r n� Kara�i organizon Jav�n e Mod�s n� Pakistan. Java e par� e mod�s n� Pakistan u mbajt n� n�ntor 2009.[49]

Ushqim dhe pije

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]
Artikulli kryesor: Kuzhina pakistaneze
E vendosur n� bregun e Detit Arabik n� Kara�i, Port Grand �sht� nj� nga rrug�t m� t� m�dha ushqimore t� Azis�.[50]

Ushqim tradicional

[Redakto | Redakto n�p�rmjet kodit]

Kuzhina pakistaneze �sht� e ngjashme me at� t� rajoneve t� tjera t� Azis� Jugore, me disa prej saj q� kan� prejardhjen nga kuzhinat mbret�rore t� perandor�ve mogul t� shekullit t� 16-t�.[51] Shumica e k�tyre pjatave i kan� rr�nj�t n� kuzhin�n britanike, indiane, t� Azis� Qendrore dhe t� Lindjes s� Mesme.[52] Ndryshe nga kuzhina e Lindjes s� Mesme, gatimi pakistanez p�rdor sasi t� m�dha er�zash. Hudhra, xhenxhefili, shafrani i Indis�, speci djeg�s i kuq dhe [[garam masala}} p�rdoren n� shumic�n e pjatave, dhe gatimi n� sht�pi p�rfshin rregullisht kerri, roti, nj� buk� e holl� e b�r� nga gruri, �sht� nj� ushqim baz�, q� zakonisht sh�rbehet me kerri, mish, perime dhe thjerr�za. Orizi �sht� gjithashtu i zakonsh�m; sh�rbehet i thjesht�, i skuqur me er�za dhe n� pjata t� �mbla.[28][53]

Lassi �sht� nj� pije tradicionale n� rajonin e Panxhabit. �aji i zi me qum�sht dhe sheqer �sht� i popullarizuar n� t� gjith� Pakistanin dhe konsumohet �do dit� nga shumica e popullsis�.[46][54] Sohan halwa �sht� nj� pjat� e �mb�l popullore nga rajoni jugor i provinc�s Punjab dhe shijohet n� t� gjith� Pakistanin.[55]

Sh�nime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Burime të ndryshme japin shifra shumë të ndryshme. Vlerësimet bazohen sipas Regjistrimit të 2017 të Pakistanit.[5][6]
  2. ^ "Përfshin të dhëna për territoret pakistaneze të Kashmirit; Azad Kashmir (13,297 km2 or 5,134 sq mi) and Gilgit–Baltistan (72,520 km2 or 28,000 sq mi).[8] Përjashtimi i këtyre territoreve do të prodhonte një shifër sipërfaqe prej 796,095 km2 (307,374 sq mi)."

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Minahan, James (2009). The Complete Guide to National Symbols and Emblems [2 volumes] (në anglisht). ABC-CLIO. fq. 141. ISBN 978-0-313-34497-8.
  2. ^ "The State Emblem" (në anglisht). Ministry of Information and Broadcasting, Government of Pakistan. Arkivuar nga origjinali më 1 korrik 2007. Marrë më 18 dhjetor 2013.
  3. ^ "Article: 251 National language" (në anglisht). Marrë më 23 korrik 2018.
  4. ^ Ethnologue 2022.
  5. ^ "Pakistan's population is 207.68m, shows 2017 census result" (në anglisht). 19 maj 2021.
  6. ^ "TABLE 11 – POPULATION BY MOTHER TONGUE, SEX AND RURAL/ URBAN" (PDF). www.pbs.gov.pk (në anglisht). Pakistan Bureau of Statistics. 2021. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 prill 2022. Marrë më 12 maj 2022.
  7. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Article_2
  8. ^ "Pakistan statistics" (në anglisht). Geohive. Arkivuar nga origjinali më 6 prill 2013. Marrë më 20 prill 2013.
  9. ^ "Where is Pakistan?". worldatlas.com (në anglisht). 24 shkurt 2021.
  10. ^ "Pakistan" (në anglisht). The World Factbook. Marrë më 24 shtator 2022.
  11. ^ a b c "World Economic Outlook database: April 2022" (në anglisht). IMF. Marrë më 26 maj 2022.
  12. ^ Report for Selected Countries and Subjects
  13. ^ "Gini Index" (në anglisht). World Bank. Marrë më 12 gusht 2021.
  14. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (n� anglisht). Programi i Kombeve t� Bashkuara p�r Zhvillimin. 8 shtator 2022. Marr� m� 8 shtator 2022.
  15. ^ Loureiro, Miguel (28 korrik 2005). "Driving—the good, the bad and the ugly". Daily Times (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 10 janar 2012. Marrë më 6 shkurt 2014.
  16. ^ "Population by Country-CIA World Factbook" (në anglisht). The World Factbook. Marrë më 26 maj 2022.
  17. ^ Coningham, Robin; Young, Ruth (2015), The Archaeology of South Asia: From the Indus to Asoka, c. 6500 BCE – 200 CE (në anglisht), Cambridge University Press Quote: ""Mehrgarh remains one of the key sites in South Asia because it has provided the earliest known undisputed evidence for farming and pastoral communities in the region, and its plant and animal material provide clear evidence for the ongoing manipulation, and domestication, of certain species. Perhaps most importantly in a South Asian context, the role played by zebu makes this a distinctive, localised development, with a character completely different from other parts of the world. Finally, the longevity of the site, and its articulation with the neighbouring site of Nausharo (c. 2800—2000 BCE), provides a very clear continuity from South Asia's first farming villages to the emergence of its first cities (Jarrige, 1984)."
  18. ^ Wright 2009, ff. 1–2:Quote: "The Indus civilisation is one of three in the 'Ancient East' that, along with Mesopotamia and Pharaonic Egypt, was a cradle of early civilisation in the Old World (Childe, 1950). Mesopotamia and Egypt were longer lived, but coexisted with Indus civilisation during its florescence between 2600 and 1900 B.C. Of the three, the Indus was the most expansive, extending from today's northeast Afghanistan to Pakistan and India."
  19. ^ Allchin, Bridget; Allchin, Raymond (1982), The Rise of Civilization in India and Pakistan (në anglisht), Cambridge University Press, fq. 81131, ISBN 978-0-521-28550-6, During the second half of the fourth and early part of the third millennium B.C., a new development begins to become apparent in the greater Indus system, which we can now see to be a formative stage underlying the Mature Indus of the middle and late third millennium. This development seems to have involved the whole Indus system, and to a lesser extent the Indo-Iranian borderlands to its west, but largely left untouched the subcontinent east of the Indus system.
  20. ^ Badian, Ernst (1987), "Alexander at Peucelaotis", The Classical Quarterly (në anglisht), 37 (1): 117–128, doi:10.1017/S0009838800031712, JSTOR 639350, S2CID 246878679
  21. ^ Wynbrandt, James (2009). A Brief History of Pakistan (në anglisht). Infobase Publishing. ISBN 978-0-8160-6184-6.
  22. ^ Spuler, Bertold (1969). The Muslim World: a Historical Survey (në anglisht). Leiden, Netherlands: E.J. Brill. ISBN 90-04-02104-3.
  23. ^ "Land and People" (në anglisht). Ministry of Information, Broadcasting, and National Heritage. Arkivuar nga origjinali më 22 shkurt 2015. Marrë më 18 shkurt 2015.
  24. ^ Mughal, F. H. (30 prill 2020). "Time to develop resilience plan for Karachi against rising sea level". Dawn (në anglisht). Marrë më 9 nëntor 2022.
  25. ^ "Pakistan". World Factbook (në anglisht). CIA. Marrë më 13 shkurt 2008.
  26. ^ "Muscat Agreement on the Delimitation of the Maritime Boundary between the Sultanate of Oman and the Islamic Republic of Pakistan, 12 June 2000(1)" (PDF). United Nations (në anglisht). fq. 1. Marrë më 18 gusht 2011.
  27. ^ Edward Wong (27 tetor 2010). "In Icy Tip of Afghanistan, War Seems Remote". The New York Times (n� anglisht). Marr� m� 4 janar 2012.
  28. ^ a b Yasmeen Niaz Mohiuddin (2006). Pakistan: a global studies handbook (n� anglisht). ABC-CLIO. fq. 3, 317, 323–324. ISBN 978-1-85109-801-9.
  29. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura congress
  30. ^ "Pakistan Climate" (në anglisht). Encyclopedia of the Nations. 28 mars 2008. Marrë më 16 mars 2009.
  31. ^ a b "TABLE – 1 AREA, POPULATION BY SEX, SEX RATIO, POPULATION DENSITY, URBAN PROPORTION, HOUSEHOLD SIZE AND ANNUAL GROWTH RATE" (PDF). National.pdf (në anglisht). Pakistan Bureau of Statistics. 19 maj 2021. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 27 shtator 2021. Marrë më 17 tetor 2021.
  32. ^ "STATISTICAL YEAROOK 2020" (PDF). Statistical Yearbook 2020.pdf (në anglisht). AJ&K BUREAU OF STATISTICS PLANNING & DEVELOPMENT DEPARTMENT. 5 janar 2021. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 17 tetor 2021. Marrë më 17 tetor 2021.
  33. ^ "GILGIT-BALTISTAN at a GLANCE 2020" (PDF). Gilgit Baltistan at a Glance New Design.cdr (në anglisht). Government of Gilgit-Baltistan Planning & Development Department Statistical & Research Cell (SRC). 20 janar 2021. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 17 tetor 2021. Marrë më 17 tetor 2021.
  34. ^ "World Population Prospects 2019". World Population Prospects – Population Division – United Nations (në anglisht). United Nations. qershor 2019. Marrë më 8 maj 2022.
  35. ^ a b "TABLE 4 – POPULATION BY SINGLE YEAR AGE, SEX AND RURAL/URBAN" (PDF). Table 04n.pdf (në anglisht). Pakistan Bureau of Statistics. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 24 dhjetor 2021. Marrë më 9 maj 2022.
  36. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura 2017 Census
  37. ^ "Religions in Pakistan" (në anglisht). CIA World Factbook. Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2007. Marrë më 9 korrik 2013.
  38. ^ Curtis, Lisa; Mullick, Haider (4 May 2009). "Reviving Pakistan's Pluralist Traditions to Fight Extremism". The Heritage Foundation. Retrieved 31 July 2011
    - a b c "Religions: Islam 96.0%, other (includes Christian and Hindu, 2% Ahmadiyyah ) 3.6%". CIA. The World Factbook on Pakistan. 2010. Retrieved 28 August 2010.
    - Rohan Bedi, "Have Pakistanis Forgotten Their Sufi Traditions?", International Centre for Political Violence and Terrorism Research at Nanyang Technological University, Singapore, April 2006
  39. ^ "Hindu Population (PK)". Këshilli Hindu i Pakistanit (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 15 mars 2018. Marrë më 14 mars 2018.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Adresë e papërshtatshme (lidhja)
  40. ^ "Christian Persecution in Pakistan" (në anglisht). Open Doors USA. Arkivuar nga origjinali më 23 dhjetor 2022. Marrë më 5 maj 2023.
  41. ^ "Constitution of Pakistan". Story of Pakistan (në anglisht). Nazaria-e-Pakistan, Part IV. qershor 2003. Arkivuar nga origjinali më 2 tetor 2013. Marrë më 6 tetor 2020.
    - "Religions in Pakistan | PEW-GRF". www.globalreligiousfutures.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 23 janar 2014. Marrë më 14 korrik 2021.
    - Refugees, United Nations High Commissioner for. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Pakistan : Christians". Refworld (në anglisht). Marrë më 14 korrik 2021.
    - "Headcount finalised sans third-party audit". The Express Tribune (në anglisht). 26 maj 2018. Marrë më 14 korrik 2021.
  42. ^ "The Constitution of Pakistan, Part II: Chapter 1: Fundamental Rights" (në anglisht). Pakistani.org. Marrë më 22 gusht 2018.
  43. ^ "Pakistan's Forgotten Pagans Get Their Due". Radio Free Europe/Radio Liberty (në anglisht). 19 prill 2017.
  44. ^ a b "Pakistan- Language, Religion, Culture, Customs and Etiquette" (në anglisht). Kwint Essential. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2009. Marrë më 17 mars 2009.
  45. ^ Anwar Alam (2008). "Factors and Consequences of Nuclearization of Family at Hayatabad Phase-II, Peshawar" (PDF). Sarhad J. Agric. (në anglisht). 24 (3). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 11 prill 2019. Marrë më 21 prill 2012.
  46. ^ a b Sarina Singh; Lindsay Brow; Paul Clammer; Rodney Cocks; John Mock (2008). Pakistan & the Karakoram Highway (në anglisht). Lonely Planet. fq. 60, 128, 376. ISBN 978-1-74104-542-0.
  47. ^ Irfan Husain (17 prill 2010). "The rise of Mehran man". Dawn (në anglisht). Pakistan News. Arkivuar nga origjinali më 25 nëntor 2010. Marrë më 25 korrik 2010.
  48. ^ Stephanie Koerner; Ian Russell (2010). Unquiet Pasts: Risk Society, Lived Cultural Heritage, Re-designing Reflexivity (në anglisht). Ashgate Publishing, Ltd. fq. 382. ISBN 978-0-7546-7548-8.
  49. ^ Michele Langevine Leiby (25 prill 2012). "In Pakistan, fashion weeks thrive beyond the style capitals of the world". Washington Post (në anglisht). Marrë më 20 prill 2013.
  50. ^ "Port Grand – 2021 Tours & Tickets | All You Need to Know Before You Go (with Photos) – Karachi, Pakistan". Tripadvisor (në anglisht).
  51. ^ Goodwin, William (2002). Pakistan (në anglisht). Lucent Books. fq. 79. ISBN 978-1-59018-218-5. Pakistani food is similar to that of northern India, with a splash of Middle Eastern influence derived from other Muslim cultures over the centuries.
  52. ^ Lee, Jonathan H.X.; Nadeau, Kathleen M. (2011). Encyclopedia of Asian American Folklore and Folklife (në anglisht). ABC-CLIO. fq. 973. ISBN 978-0-313-35066-5. Pakistani cuisine—a fusion of Central Asian, Middle Eastern, Persian, and Indian traditions—is known for being spicy and for its aromatic and flavorful richness.
  53. ^ Kathleen W. Deady (2001). Countries of the world :Pakistan (në anglisht). Capstone Press. fq. 13–15. ISBN 978-0-7368-0815-6.
    - American Geriatrics Society. Ethnogeriatrics Committee (2006). Doorway thoughts: cross-cultural health care for older adults (në anglisht). Jones & Bartlett Learning. fq. 119–120. ISBN 978-0-7637-4355-0.
  54. ^ Tarla Dalal (2007). Punjabi Khana (në anglisht). Sanjay & Co. fq. 8. ISBN 978-81-89491-54-3.
  55. ^ "Sohan Halwa a gift of saints' city" (në anglisht). Dawn.com. 16 dhjetor 2013. Marrë më 28 shkurt 2014.

Bibliografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
 Commons: Pakistani – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pakistani&oldid=2695485"