Imperio Otomán
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Imperio Otomán Devlet-i Aliye-i Osmaniye دولتِ عَليه عُثمانيه | ||||
| ||||
| ||||
Lema nacional: دولت ابد مدت Devlet-i Ebed-müddet (O estau eterno) | ||||
Himno nacional: Himno nacional de l'Imperio Otomán | ||||
Capital | Istambul | |||
Idioma oficial | Turco otomán | |||
Relichión | Islam | |||
Gubierno | Monarquía | |||
Soldán • Osmán I • Mehmed VI |
1281–1326 1918–1922 | |||
Periodo historico | Historia | |||
• Fundación | 1299 | |||
• Desaparición | 1 de noviembre de 1922 | |||
Superficie • 1683 • 1856 |
5,200,000 km² 35,350,000 km² | |||
Chentilicio | Otomán/a[1] | |||
Moneda | Lira turca |
O Estau Otomán (en turco otomán دولتِ عَليه عُثمانيه, Devlet-i Aliye-i Osmaniye; en turco muderno Osmanlı Devleti), mas a sobén dito Imperio Otomán (en turco Osmanlı İmparatorluğu), estió un estau y una potencia imperial situada en a suya mayor parti arredol d'a ribera d'a Mar Mediterrania, y que existió en o periodo de tiempo entre 1299 y 1922. En l'inte de mas amplaria, o sieglo XVII, l'imperio incluiba tota a peninsula d'Anatolia, Orient Meyo, colonias en o norte d'Africa, a mayor parti d'os territorios situaus en a francha que va dende o sudeste d'Europa (Balcans, Grecia, Bulgaria, Rumanía) a o Caucas en o norte. En total teneba una superficie de bels 20 millons de kilometros cuadraus, encara que a mayor parti no yera baixo control dreito d'o gubierno central. As posesions de l'Imperio se trobaban entre Orient y Occident por lo que mientres os suyos seis sieglos d'historia as suyas relacions internacionals estioron influidas por este feito.
Orichen y formación
[editar | modificar o codigo]A migración entra l'ueste d'os turcomans levó a la fundación en 1055 d'o soldanato selchuquí d'Irán. Cuan os turcomans s'adrezoron ta Anatolia l'Imperio Bizantín reaccionó pero o selchuquí Alp Arslán los esclafó en Menzikert en 1071. Os vencedors yeran de dos tipos, turcomans que buscaban pasturas y gacis u guerrers d'a fe que levaban tiempo vivindo de saqueyar a muga con os cristianos. Tanto uns como os atros s'ixemenoron por Anatolia sin estar controlaus por selchuquís u bizantins. Se facioron os duenyos d'as zonas poco pobladas d'Anatolia central; bella población cristiana fuyó, atrás se convirtioron a o Islam y prenioron a luenga turquica.
A invasión mongola d'Orient Meyo en o sieglo XIII empentó nuevas poblacions turcomanas ta Anatolia. A zaguers d'o sieglo XIII o turcomán Osmán heredó un territorio en a muga con os bizantins, con posibilidaz de fer incursions de saqueyo y atrayó bel partidarios turcomans canalizando la belicosidat y ansia de botín. Os descendients d'Osmán creyoron l'Imperio Otomán, que sindembargo trobará a oposición d'os prencipaus creyaus por os turcomans en Anatolia y que quereban mantener a suya independencia.
Osmán estió un hombre con prestichio con poder en Frichia que dende 1326 va prenendo territorios d'Anatolia central y occidental.[2] En 1326 Osmán prenió a ciudat bizantina de Brusa que se convertió en a primera capital d'os otomans.
O fillo d'Osmán, dito Orhán I (1324-1360) aduy� a Chuan Cantacuceno a prener o poder de Costantinoble en 1345. Baixo Orh�n os otomans conquirioron a costa sud d'a mar de Marmara, ocupando o prencipau turcom�n de Karasi en 1345 y obtenendo acceso a o estreito d'os Dardanelos. Esto lis permite de desembarcar en 1354 en Europa y prener Gallipoli y Tracia oriental,[2] on encomenz� una inmigraci�n otomana, estando l'orichen d'os turcos rumel�s.
Creyaci�n d'un imperio
[editar | modificar o codigo]Dimpu�s de conquerir Ankara, asegurando as posicions otomanas en o centro d'Anatolia, Murat I (1360-1389) conquiri� Andrianoplin a l'Imperio Bizant�n, fendo-ne a suya nueva capital, y dimpu�s conquiri� o sud de Bulgaria. Dende 1363 os bizantins ya yeran eclipsaus por os otomans, estando-ne en a practica vasallos, pero os otomans no podeban prener Costantinoble porque o suyo exercito yera sobretot de caballer�a y incapable de setiar una ciudat fortificada d'esta mida.[3] En 1388 o prencipau de Caram�n atac� a os otomans en Anatolia, pero fue venciu con l'aduya de tropas bulgaras. Dimpu�s os otomans derrotoron a o prencipe serbio Lazaro en a batalla de Kosovo, on Murat mori�.
Luita contra Tamerl�n
[editar | modificar o codigo]Bayazet I interveniba en afers bizantins dende 1390, y aduy� a Chuan VII Paleologo a prener o poder. Entre 1391 y 1395 o despot de Morea Teodoro se declar� vasallo de Bayazet, y cuasi a o mesmo tiempo tami�n lo fa o gospodar de Bosnia. O prencipe d'Acaya solicit� l'aduya otomana, Vlaquia caye baixo dominio otom�n y o sold�n decide a suerte d'os zaguers reis serbios.[2]
Bayazet tami�n habi� se sozmeter a os prencipaus d'Anatolia coaligaus en contra d'�l. Dende 1390 Bayazet ocupa os emiratos u bayliks d'a costa Echea de Sarujan, Aydin, Mentesa y una parte d'Isfendiyar, en a costa d'a Mar Negra. Tami�n s'apoder� de Sivas.[2] Os turcomans, distribuitos tami�n fuera de l'aria d'acci�n d'os otomans, dende Anatolia Oriental dica Ir�n, por a suya forma nomada de vida, cuasi no lis afectaban as campanyas destructivas de Tamerl�n. D'este modo os turcomans d'Anatolia demandoron aduya a Tamerl�n, que envadi� o sudeste d'Anatolia, encara que dimpu�s se'n fue ta a India. O prestichio de Bayazet dimpu�s d'a victoria en Nicopolis trayi� ta l'Imperio Otom�n nuevas poblacions turcomanas. D'esta forma Bayazet decidi� sozmeter tota Anatolia: Caram�n en 1397 y os prencipaus d'o norte en 1398. Tamerl�n torn� y os prencipes turcomans desposeius s'unioron a o suyo exercito. Una batalla se produci� en Ankara o 27 de chulio en 1402, os turcomans que en primeras luitaban en o bando otom�n se pasoron a o bando de Tamerl�n y d'os opositors turcomans. Os otomans fuoron derrotaus, Tamerl�n restaur� os prencipaus turcomans y Caram�n fue ixamplada, adchudicando-li un papel preponderant.
Restauraci�n
[editar | modificar o codigo]Mehmed I consigui� tornar a fuerza a l'Imperio Otom�n y consolida a presencia otomana y turca en os Balcans. Encomienza a recuperaci�n d'os territorios perdius en Anatolia. En tiempos de Mehmed I y Murat II Caram�n se converti� en un estau tamp�n entre os otomans y mamelucos y una amenaza permanent ta l'Imperio Otom�n.
Murat II (1421-1451) aseti� Costantinoble mientres tres meses en ixas envueltas de Manuel II Paleologo, y dimpu�s saqueya o Peloponiso y asetia Tesalonica. Os griegos bizantins han de pagar un tributo pa no ser conquiestos de tot.
Mehmet II (1451-1481) remata con a entelequia de l'Imperio conquerindo Costantinoble o 29 de mayo de 1453. O 15 d'agosto de 1461 se rinde l'Imperio de Trapisonda, zaguer estau griego heredero de l'Imperio Romano d'Orient.
Apocheu
[editar | modificar o codigo]En l'apocheu de l'Imperio Otom�n gobernana Solim�n o Magnifico, dito tami�n en Europa "Gran Turco".
Decadencia
[editar | modificar o codigo]Selim II succedi� a Solim�n o Magnifico y encomenz� a decadencia. O Imperio Otom�n encomenz� a retacular en a derrota d'o Setio de Viena. O Imperio Otom�n desapareixi� dimpu�s d'a I Guerra Mundial cuan Mustafa Kemal Atat�rk proclam� a Republica de Turqu�a.
En o sieglo XIX l'Imperio Otom�n se iba restrinchindo u centrando politicament cada vegada mes a o territorio habitau por turcos. Un nacionalismo expansionista calcau de modelos europeus como o paneslavismo u o panchermanismo influyó a cualques turcos anatolicos y turquicos de l'Imperio Ruso, o panturquismo, pero os pueblos turquicos yeran tan ixemenaus y as diferencias entre ellos tan grans que o panturquismo no podeba levar-se a la practica. D'esta manera cuan o gubierno d'os chóvens turcos levó a l'Imperio Otomán a la derrota en a I guerra mundial, amaneixió en a persona de Mustafa Kemal un nacionalismo mes pragmatico centrau en os turcos que habitaban en Anatolia y os territorios que podesen controlar, (turcos y turquicos d'a Turquía Europea, de Trascaucasia, d'o Kurdistán, etc...). A guerra de 1922-1923 tenió como resultau o establimiento d'una republica laica y a millor definición d'o pueblo turco, encara que o kemalismo occidentalizó as costumbres d'os turcos y atros musulmans de Turquía, en una prebatina de modernización. Abolió o soldanato (desaparición oficial de l'Imperio Otomán) y o califato, secularizó a vida social, atorgó igualdat de dreitos a las mullers, introdució l'alfabeto latín y os apellius, limpió d'arabismos y persismos a luenga stándard (turco otomán), prohibió l'uso d'o velo en as mullers y imposó a vestimenta occidental en os hombres.
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 (es) José-Ramón Julià et al: Atlas de Historia Universal. Tomo I De los orígeners a las crisis del siglo XVII. Editorial Planeta.
- ↑ (es) Jean Sellier y André Sellier. Atlas de los pueblos de Oriente. Acento Editorial.
Bibliografía
[editar | modificar o codigo]- (es) Jean Sellier y André Sellier. Atlas de los pueblos de Oriente. Acento Editorial.