Marte (planeta)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
- Iste articlo ye sobre a planeta Marte, ta atros usos d'iste termin se veiga Marte.
Marte | ||
---|---|---|
Caracteristicas orbitals
| ||
Radio meyo: | 227.936.640 km | |
Excentricidat: | 0,09341233 | |
Periodo orbital (sideral): |
686,98 días | |
Periodo orbital (sinodico): |
779,95 días | |
Inclinación: | 1,85061° | |
Velocidat orbital meya: | 24,1309 km/s | |
Satelites: | 2[1] | |
Caracteristicas fisicas
| ||
Diametro equatorial: | 6.794,4 km | |
Superficie: | 144.798.500 km² | |
Masa: | 6.4185×10²³ kg | |
Densidat meya: | 3,94 g/cm³ | |
Gravedat superficial: | 3,71 m/s² | |
Velocidat d'escape: | 5,02 km/s | |
Periodo de rotación: | 24,6229 horas | |
Inclinación axial: | 25,19° | |
Albedo: | 0,15 | |
Temperatura superficial: | ||
• Minima: | 133K | |
• Maxima: | 293K | |
• Meyana: | 210K | |
Caracteristicas atmosfericas
| ||
Presión: | 0,7-0,9 kPa | |
Dioxido de carbonio | 95,32% | |
Nitrocheno | 2,7% | |
Argón | 1,6% | |
Oxicheno | 0,13% | |
Monoxido de carbonio | 0,07% | |
Vapor d'augua | 0,03% | |
Neón | Cantidaz chicotas | |
Criptón | Cantidaz chicotas | |
Xenón | Cantidaz chicotas | |
Ozón | Cantidaz chicotas | |
Metano | Cantidaz chicotas |
Marte (en aragonés medieval, Mars), tamién conoixita como a Planeta Roya, ye a cuatrena planeta d'o Sistema Solar.[2] Fa parte d'o grupo de planetas teluricas, de naturaleza rocosa, como a Tierra, y ye a primera d'as planetas exteriors a la orbita terrestre. Ye, talment, a planeta mas pareixita a la Tierra.
Tycho Brahe midió con muita precisión o movimiento de Marte en o cielo. Os datos respectives a o movimiento retrogrado aparent (lazos) premitioron a Kepler de trobar a naturaleza eliptica d'a suya orbita y determinar as leis d'o movimiento planetario conoixitas como leis de Kepler.
Fa parte d'o grupo de planetas superiors o exteriors, asinas clamatas porque nunca no pasan entre o Sol y a Tierra, ni se veyen ni en o crexient ni en mingua. A suyas fases son poco sinyalatas, feito que ye fácil de contrimostrar cheometricament. Considerando o trianglo Sol-Tierra-Marte (STM), l'anglo de fase lo forman o Sol y a Tierra vistos dende Marte. Plega en a suya valura maxima en as cuadraturas cuan o trianglo STM ye rectanglo en a Tierra. Ta Marte, iste anglo de fase no ye nunca mayor que 42º, y o suyo aspecto de disco cheposo se pareix a o que presenta a Luna 3.5 diyas antes u dimpués d'o plenilunio. Ista fase, que puede estar vista con un telescopio d'aficionato, no la podío veyer Galileo, qui nomás suposó a suya existencia.
Clima
[editar | modificar o codigo]As estacions de Marte son similars a la Tierra a causa d'o semellant inclinación d'eixe en as planetas. Sindembargo los periodos d'as estacions en Marte son aproximadament dos vegadas aquels d'a Tierra perque d'a mayor distancia enta o Sol. As temperaturas marcianas en a suya superficie vareyan dende os -143 °C en l'hibierno en os polos dica 35 °C en o suyo estiu ecuatorial. Marte tiene las tronadas de polvo mas grans en tot o Sistema Solar, aconseguindo velocidaz de dencima de 160 km/h. Istes pueden variar dende una tronada sobre una aria chicota, enta tronadas chigants que portiada la planeta entera.
Caracteristicas superficials
[editar | modificar o codigo]Planas
[editar | modificar o codigo]- Vastitas Borealis.
- Terra Sirenum.
Montanyas
[editar | modificar o codigo]- Elysium Monts, con 13 km d'altaria.
- Olympus Monts,con 22 km d'altaria ye a montanya mas alta de tot o sistema solar.
- Pavonis Monts, con 18 km d'altaria.
Vals
[editar | modificar o codigo]- Valles Marineris, con 4.000 km de longaria y 7 km de fondaria.
Craters
[editar | modificar o codigo]- Hellas Planitia.
Lunas
[editar | modificar o codigo]Marte tien dos chicotas lunas u satelites naturals. Estioron descubiertos en 1877 per Asaph Hall y son clamatos Phobos (aproximadament 22 km en diametro) y Deimos (aproximadament 12 km en diametro), os cuals orbitan prou cercanos a la planeta. Creye que son asteroides capturaus.
Vida en Marte
[editar | modificar o codigo]A posibilidat de vida en Marte ye un tema de gran intr�s en l'astrobioloch�a a causa d'a suya proximidat y similituz con a Tierra. Dica a calendata, no s'han trobau prebas de vida pasada u present en Marte. A evidencia acumulada muestra que entre l'antigo periodo de tiempo Noachian, l'ambient d'a superficie de Marte teneba augua liquida y podi� haber estau habitable pa microorganismos.
Si existe vida en Marte, se podr�a trobar en o subsuelo, luent d'as duras condicions actuals d'a superficie. A vida actual en Marte, u as suyas biofirmas, podr�a ocurrir a kilometros por baixo d'a superficie, u en puntos calients cheotermals subterranios, u podr�a ocurrir nom�s a pocos metros debaixo d'a superficie. A capa de permafrost de Marte ye a solament un par de centimetros por baixo d'a superficie, y as muerras saladas pueden estar liquidas bels centimetros por baixo d'ixo, pero no guaire abaixo. L'augua ye am�n d'o suyo punto d'ebullici�n mesmo en os puntos mas profundos d'a cuenca de Hellas, por o que no puede remanir liquida por muito tiempo en a superficie de Marte en o suyo estau actual, fueras de dimpu�s d'una liberaci�n d'augua subterrania de sopet�n.
En chunio de 2018, a NASA anunci� a detecci�n de variacions estacionals d'os livels de metano en Marte. O metano podr�a estar produciu por microorganismos u por meyos cheolochicos. L'orbitador europeu ExoMars Trace Gas Orbiter prencipi� a mapear o metano atmosferico en abril de 2018, y o rover ExoMars 2022 Rosalind Franklin foratar� y analisar� muestras d'o subsuelo, mientres que o rover Perseverance d'a NASA Mars 2020 almagacenar� en docenas de muestras de perforaci�n pa o suyo posible transporte a os laboratorios d'a Tierra en finals d'o decenio de 2020 u 2030.
Exploraci�n
[editar | modificar o codigo]Dende 1962 Marte ha estau visitau per numbrosas naus espacials. Marte tiene fama d'estar un obchectivo dificil d'exploraci�n espacial; nom�s 25 d'as 55 misions dica 2019, u lo 45.5%, han estau completament exitosas, con atras tres parcialment exitosas y parcialment fallidas. Manimenos, d'as decis�is misions dende 2001, doce d'ellas han teniu exito y ueito d'ellas encara son operativas.
Anyada | Sonda espacial | Pa�s | Notas |
---|---|---|---|
1962 | Mars 1 | URSS | |
1964 | Mariner 4 | Estaus Unius | Primer sobrevuelo con exito. |
1969 | Mariner 6 | Estaus Unius | Sobrevuelo. |
1971 | Mars 2 | URSS | Primera nau en orbita de Marte. |
1971 | Mars 3 | URSS | Primera aterrizada con exito en Marte. Se perdi� lo contacto dimpu�s de 14 segundos. |
1975 | Viking 1 | Estaus Unius | |
1975 | Viking 2 | Estaus Unius | |
1988 | Phobos 1 | URSS | |
1988 | Phobos 2 | URSS | |
1996 | Mars Global Surveyor | Estaus Unius | Orbit� siet anyadas. |
1996 | Mars Pathfinder | Estaus Unius | |
2001 | Mars Odyssey | Estaus Unius | |
2003 | Mars Express | ESA | |
2003 | Spirit | Estaus Unius | |
2003 | Opportunity | Estaus Unius | |
2011 | Curiosity | Estaus Unius | |
2013 | Mars Orbiter Mission | India | |
2013 | MAVEN | Estaus Unius | |
2016 | ExoMars Trace Gas Orbiter | ESA | |
2018 | InSight | Estaus Unius |
En 2019, bi ha siet sondas espacials estudiando Marte: Mars Odyssey, Mars Express, Mars Reconnaissance Orbiter, Curiosity, MAVEN, Mars Orbiter Mission y ExoMars Trace Gas Orbiter.
Marte en a cultura
[editar | modificar o codigo]Os viaches u os vesitans de planetas foranos ye un tema recurrent en a filmograf�a, literatura y videochuegos de ciencia ficci�n, a mas a mas, Marte ye a planeta d'a on deriva a parola marciano, o nombre com�n ta os vesitants d'atras planetas. Bi ha bels cintas con iste planeta como tema central y os suyos suposatos habitants.
Talment la obra literaria mas conoixida s�a The War of the Worlds, per lo impacto que produci� en a suya difusi�n radiofonica. En esta novela uns supuestos habitants de Marte encietan una invasi�n d'a planeta Tierra. Tami�n ti�n atras adaptacions como Jeff Wayne's Musical Version of The War of the Worlds adaptaci�n musical d'a novela, y as cintas The War of the Worlds dirichida por Byron Haskin en 1953 y The War of the Worlds dirichida por Steven Spielberg en 2005.
Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (en) "Mars" en a pachina web d'a NASA
- ↑ (en) Joseph A. Angelo Jr. Encyclopedia of Space and Astronomy, Facts on File, 2006, ISBN 978-0-8160-5330-8, p.376
Solar |
|
---|---|
Planetas · Nanas | Sol · Mercurio · Venus · Tierra · Marte · Ceres · Chupiter · Saturno · Urano · Neptuno · Orcus · Plutón · Haumea · Quaoar · Makemake · Gonggong · Eris · Sedna |