پرش به محتوا

گویش چالوسی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
کلارستاقی
زبان بومی درایران
استان مازندران
الفبای طبری
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹

گویش چالوسی یا گویش کلارستاقی یا طبری چالوسی یا مازندرانی چالوسی شاخه ای از گویش طبری رویانی از زبان طبری است که در نواحی غربی استان مازندران همچون شهرستان چالوس و شهر چالوس گویش می‌شود و با گویش‌های طبری کلاردشت، عباس‌آباد، نوشهر و نور نزدیکی دارد. زبان مازندرانی زبانی است که در استان مازندران و قسمت‌هایی از استان‌های گلستان، سمنان، تهران و البرز رایج است. مازندرانی استان مازندران به سه گویش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می‌گردد. گویش طبری چالوس (کلارستاقی) جز گویش غربی مازندرانی محسوب می‌شود. گویش مازندرانی غربی در محدوده میان چالوس و تنکابن گویش می‌شود.[۱] در کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی که به ویراستاری رودیگر اشمیت منتشر شده، گویش بومی مناطق از چالوس تا خود تنکابن (گویش منطقه کلارستاق) گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد[۲] فردوس آقاگل‌زاده دو گویش چالوس و کلاردشت را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می‌کند.[۳] در سال ۱۳۸۱ «واژه‌نامه بزرگ تبری» به ویراستاری «جهانگیر نصری اشرفی» منتشر شد که در بردارنده واژگانی از گویش‌های عباس‌آباد و آمل و بابل و بهشهر و علی‌آباد کتول و کردکوی و نوشهر و ساری و تنکابن و دیگر مناطق بود.[۴] در کتاب واژه‌نامه بزرگ تبری گویشی که در منطقه کلارستاق شامل چالوس و تنکابن شرقی (کلارستاق باستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم و لنگا و نواحی جلگه ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد) تکلم می‌شود گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد.[۵]

مقایسه ضمایر

[ویرایش]

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
فاعلی، ساری[۶] men te ve emâ šemâ vešun
مفعولی، ساری mere tere vere emâre šemâre vešunre
ملکی، ساری me te vene ame šeme vešune
فاعلی، چالوس[۷] men to ve amâ šomâ vešon
مفعولی، چالوس mene/mere tere vere amâre šomâre vešonre
ملکی، چالوس me te ve ame šeme vešone
فاعلی، کلاردشت men to un/on amâ šomâ ušon
مفعولی، کلاردشت mene tere une/vere amâre šomâre ušone
ملکی، کلاردشت me te une/ve ame šeme ušone
فاعلی، شهمیرزاد[۸] mo to/tu ü/o h-ama šamâ ošan
مفعولی، شهمیرزاد mar-a tar-a/ter ür-a hamira šamira ošanra
ملکی، شهمیرزاد me to/te e hami šami ošene
ملکی، تنکابنی mi ti vi ami šimi ušane
فاعلی، تنکابنی mo to vi amâ šomâ ušân
مفعولی، تنکابنی mere tere vere amere šemere ušâne

ساختار گویش کلارستاقی

[ویرایش]

شناسه (چالوس)

[ویرایش]

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۹] (نمونه زیر براساس گویش چالوس صرف شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: _buārd = رفت
  • بن ماضی استمراری: _še_ma = می‌رفت
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه پس از همخوان eme i e emi enni enne
شناسه پس از واکه me i mi nni nne
شناسه پس از واکه (ی) yame ya yami yanni yanne

۲. حال ساده:

حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه پس از همخوان eme ni ne emi enni enne
شناسه پس از واکه me ni ne mi nni nne

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: _buār = برود
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه پس از همخوان am i e im in an
شناسه پس از واکه m y ym yn n
شناسه پس از واکه (ی) yam yey ye yeym yeyn yan

صرف فعل (چالوس)

[ویرایش]

در جدول زیر فعل رفتن (buārden) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۰]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده buārdeme buārdi buārde buārdemi buārdenni buārdenne
گذشته کامل buārde-biyame buārde_bi buārde_biya buārde-biyami buārde-biyanni buārde-biyanne
گذشته التزامی buārde-bum buārde-buy buārde-buye buārde-buym buārde-buyn buārde-bun
گذشته التزامی کامل buārde-bi-bum buārde-bi-buy buārde-bi-buye buārde-bi-buym buārde-bi-buyn buārde-bi-bun
گذشته استمراری še_ma_me še_ma_i še_ma še_ma_mi še_ma_nni še_ma_nne
گذشته استمراری نوع دوم šime ši šie šimi šini šine
گذشته در حال انجام dar-šemame dar-šemai dar-šema dar-šemami dar-šemanni dar-šemanne
حال ساده/آینده šeme šeni šene šemi šenni šenne
حال در حال انجام dar-šeme dar-šeni dar-šene dar-šemi dar-šenni dar-šenne
حال التزامی buāram buāri buāre buārim buārin buāran
حال التزامی xāyme buāram xāyni buāri xāyne buāre xāymi buārim xåynni buāri xāynne buāran

در جدول زیر فعل آمدن (bimān) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۱]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده bimāme bimāi bimā bimāmi bimānni bimānne
گذشته کامل bimā-biyame bimā_bi bimā_biya bimā-biyami bimā-biyanni bimā-biyanne
گذشته التزامی bimā-bum bimā-buy bimā-buye bimā-buym bimā-buyn bimā-bun
گذشته التزامی کامل bimā-bi-bum bimā-bi-buy bimā-bi-buye bima-bi-buym bimā-bi-buyn bimā-bi-bun
گذشته استمراری نوع اول e_ma_me e_ma_i e_ma e_ma_mi e_ma_nni e_ma_nne
گذشته استمراری نوع دوم emāme emāi emā emāmi emānni emānne
گذشته در حال انجام dar_emame dar_emai dar_ema dar_emami dar_emanni dar_emanne
حال ساده/آینده eme eni ene emi enni enne
حال در حال انجام dar_eme dar_eni dar_ene dar_emi dar_enni dar_enne
حال التزامی biyem biyey biye biyeym biyeyn biyen
آینده xāyme biyem xāyni biyey xāyne biye xāymi biyeym xāynni biyeyn xāynne biyen

در جدول زیر فعل کردن (hâkorden) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۲]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده hâkordeme hâkordi hâkorde hâkordemi hâkordeni hâkordene
گذشته کامل hâkorde-biyame hâkorde_bi hâkorde_biya hâkorde-biyami hâkorde-biyanni hâkorde-biyanne
گذشته التزامی hâkorde-bum hâkorde-buy hâkorde-buye hâkorde-buym hâkorde-buyn hâkorde-bun
گذشته التزامی کامل hâkorde-bi-bum hâkorde-bi-buy hâkorde-bi-buye hâkorde-bi-buym hâkorde-bi-buyn hâkorde-bi-bun
گذشته استمراری نوع اول ko-ma-me ko-ma-i ko-ma ko-ma-mi ko-ma-nni ko-ma-nne
گذشته استمراری نوع دوم kordeme kordi korde kordemi kordeni kordene
گذشته در حال انجام dare-komame dare-komai dare-koma dare-komami dare-komamnni dare-komanne
حال ساده/آینده kome koni kone komi konni konne
حال در حال انجام dare-kome dare-koni dare-kone dare-komi dare-konni dare-konne
حال التزامی hâkonem hâkoni hâkone hâkonim hâkonin hâkonen
حال التزامی xāyme hâkonem xāyni hâkoni xāyne hâkone xāymi hâkonim xāynni hâkonin xāynne hâkonen

منابع

[ویرایش]
  • گویش چالوس، فرزاد بختیاری مرکیه
  • راهنمای زبان‌های ایرانی، رودیگر اشمیت
  • زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی)، فردوس آقاگل‌زاده
  1. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15، ۱.
  2. اشمیت، رودیگر (١٣٨٢). راهنمای زبان‌های ایرانی. به کوشش ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی. تهران: انتشارات ققنوس. ص. صفحه ۴۹۰ جلد دوم. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۸۸-۰.
  3. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۷۲.
  4. The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)., (Prods Oktor Skjærvø), “IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation” Encyclopædia Iranica, online edition
  5. نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۲۷ و ۳۰ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
  6. گویش ساری (مازندرانی)، گیتی شکری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1374، ص 75
  7. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۱۹.
  8. راهنمای زبانهای ایرانی، رودریگر اشمیت، انتشارات ققنوس، سال 1388، جلد دوم، ص 504
  9. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱٠.
  10. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱٠.
  11. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱۱.
  12. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15 گویش کلارستاقی چالوس، ۱٠.