Tiroal (dielsteat)
Tiroal Tirol | |
---|---|
Flagge | Wapen |
Lokaasje | |
Geografy | |
Soarte gebiet | dielsteat (Bundesland) |
L�n | Eastenryk |
Haadst�d | Innsbruck |
Oerflak | 12.648,37 km� |
Befolking | |
Ynwennertal | 757.634 (2020) |
Befolkingstichtens | 60 / km� |
B�tenlanners | 16,4% (2020) |
Amtlike taal | D�tsk |
Polityk | |
Landeshauptmann | G�nther Platter (�VP) |
Regearjende partijen | �VP en Gr�ne |
Ferdieling sitten yn dielsteatsparlemint (Landtag, 36 sitten) |
�VP: 17 SP�: 6 FP�: 5 Gr�ne: 4 NEOS: 2 FRITZ 2 |
L�ste ferkiezings | 25 febrewaris 2018 |
Folgjende ferkiezings | 2023 |
Sitten yn Federale Ried | 5 |
Oar | |
Stifting | 1945 |
Folksliet | Zu Mantua in Banden |
ISO 3166-2 | AT-7 |
Tiids�ne | UTC +1 |
Simmertiid | UTC +2 |
Webside | www.tirol.gv |
Tiroal (D�tsk: Tirol) is in dielsteat fan de federale republyk Eastenryk. De haadst�d fan it Eastenrykske Tiroal is Innsbruck, dat tagelyk de grutste st�d fan de dielsteat is.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Eartiids bewennen Reti�rs en Illyri�rs it hjoeddeiske Tiroal. D�rnei hearsken de Romeinen, de Bajuwaren en de Longobarden oer de kontrijen. Lang bleau it grutste diel fan Tiroal �nderdiel fan it hartochdom Beieren, oant it yn 1363 oan de Habsburgers foel. De Habsburgers hiene net de measte ynteresse yn it gebiet, sadat it in beskieden foarm fan autonomy en syn eigenens beh�lde koe.
De reformaasje sloech ynearsten ek yn Tiroal goed oan. Under de oanhing wiene ek de radikaal-reformatoaryske werdopers, lykas de �t it Pustertal (it yn it tsjintwurdige Itaalje lizzende Val Pusteria) stammende Jakob Hutter, dy't yn 1528 de Hutteriten-beweging stifte. Fanwegen de ferfolgings moasten hja flechtje, ynearsten nei Moraavje en letter nei Noard-Amearika, d�r't noch jimmeroan it neiteam in Tiroalsk dialekt prate. Ek Tiroal waard yn 1525 belusten by de D�tske Boerenkrigen. De opst�n yn Tiroal stie �nder lieding fan Michael Gaismair, mar waard al gaueftich delslein. D�rnei helle keizer Ferdinand I de jezu�eten nei Tiroal, dy't in begjin makken mei in s�ksesfolle kontrareformaasje.
Yn de Earste Wr�ldkriich wie Itaalje polityk neutraal, mar lang om let keas it l�n de kant fan de alliearre kr�ften. Itaalje makke oanspraak op de wetterskieding tusken de Middell�nske See en de Swarte See as de noardlike grins fan it l�n, ek al lei de Italjaansk-D�tske taalgrins in stik s�dliker. Yn ruil foar it Italjaanske oerrinnen nei de alliearre kant �nthieten de alliearren Itaalje S�d-Tiroal. Yn it Fredesferdrach fan Saint Germain fan 1919 waarden de alliearre tasizzings oan Itaalje f�stlein. Itaalje twong de D�tsktalige befolking fan Tiroal d�rnei te feritaljaanskjen en der �ntstie ferset �nder befolking foar in autonoom of selsstannich Tiroal of oansluting by it D�tske Ryk.
Nei de machtsoername troch de faksisten yn Itaalje en de Nasjonaalsosjalisten yn D�tsl�n en de Anschluss fan Eastenryk waard de kleau tusken it noarden en s�den fan Tiroal noch djipper. Hitler en Mussolini leine de grins by Brenner f�st, w�rby't foar Tiroal in ferh�zing fan D�tsktalige ynwenners regele waard, dy't lykwols troch de kriich mar foar in part �tfierd waard. Ek nei de Twadde Wr�ldkriich bleau Tiroal ferdield, de grinzen fan it fredesferdrach fan 1919 bleaune oant de dei fan hjoed �nferoare. It krewearjen nei de Twadde Wr�ldkriich om yn alle gefallen de D�tsktalige befolking wer te ferienigjen mei Eastenryksk Tiroal mislearre. Nei jierrenlange Eastenrykske ynset slagge it al de kulturele en taalrochten fan de D�tsktalige S�d-Tiroalske befolking yn de Italjaanske wetjouwing f�st te lizzen.
De dielsteat Tiroal bestiet �t de twa �fs�nderlike dielen Noard- en East-Tiroal. De Eastenrykske dielsteat Tiroal en it Italjaanske autonome Trentino-S�d-Tiroal wurkje tsjintwurdich gear as de Europeeske regio Tiroal.
Geografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Mei in oerflak fan 12.648,37 km� is Tiroal de op twa nei grutste dielsteat fan Eastenryk. De dielsteat grinzget oan de dielsteaten Karinsje, Vorarlberg en Salzburg en de buorlannen D�tsl�n, Switserl�n en Itaalje. Fan alle dielsteaten hat Tiroal mei 719 kilometer de langste b�tegrinzen fan it l�n en mei 12,44% it lytste oandiel yn it oerflak dat bewenne wurde kin.
De heechste berch (en tagelyk ek de heechste berch fan it l�n) is de Gro�glockner yn East-Tiroal. De Gro�glockner is 3.798 meter heech. De heechste berchrige is de Wildspitze yn Noard-Tiroal mei in hichte fan 3.768 meter. It leechste punt is 465 meter by it doarp Erl oan de Inn, fyftjin kilometer noardlik fan Kufstein net fier fan de grins mei it D�tske Beieren.
Befolking
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn Tiroal wurde fral s�d-beierske dialekten praat. Yn dielen fan Au�erfern yn it noardwesten wurde boppedat Alemaanske dialekten praat. De dialekten yn West-Tiroal hawwe ynfloeden fan Allemaanske en Swabyske dialekten.
Lykas yn de rest fan Eastenryk binne de measte ynwenners fan Tiroal katolyk. De dielsteat hat sels it heechste oandiel katoliken fan it l�n. D�rnjonken binne der protestantske, otterdokse en islamityske minderheden. Neffens in folkstelling fan 2001 wie likern�ch 5% s�nder leauwe. It oandiel katoliken en protestantsen is lykas yn de rest fan it l�n de l�ste dessinia �fnommen, wylst it oandiel moslims, otterdoksen en minsken s�nder leauwe d�dlik tanommen is.
Befolkings�ntwikkeling
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Jier | 1869 | 1890 | 1910 | 1934 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2011 | 2018 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ynwennertal | 236.426 | 249.984 | 304.713 | 349.098 | 427.465 | 462.899 | 544.483 | 586.633 | 631.410 | 710.048 | 751.140 |
St�den en gemeentes
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Tiroal is �nderferdield yn ien selsstannige st�d (Statutarstadt) en acht politike distrikten (Bezirke), dy't wer yn 279 polityk �fhinklike gemeentes binne �nderferdield.
St�den binne yn dikke letters oanj�n.
Rang | St�d- / markt- / gemeente | Ynwenners (01.01.2020) | Distrikt |
---|---|---|---|
1. | Innsbruck | 131.961 | Innsbruck |
2. | Kufstein | 19.527 | Kufstein |
3. | Telfs | 16.046 | Innsbruck-Land |
4. | Hall in Tirol | 14.153 | Innsbruck-Land |
5. | W�rgl | 14.059 | Kufstein |
6. | Schwaz | 13.791 | Schwaz |
7. | Lienz | 11.905 | Lienz |
8. | Imst | 10.765 | Imst |
9. | St. Johann in Tirol | 9.547 | Kitzb�hel |
10. | Rum | 9.271 | Innsbruck-Land |
11. | Kitzbühel | 8.225 | Kitzbühel |
12. | Zirl | 8.110 | Innsbruck-Land |
13. | Wattens | 8.010 | Innsbruck-Land |
14. | Landeck | 7.633 | Landeck |
15. | Absam | 7.311 | Innsbruck-Land |
16. | Jenbach | 7.230 | Schwaz |
17. | Völs | 6.938 | Innsbruck-Land |
18. | Reutte | 6.918 | Reutte |
19. | Axams | 6.048 | Innsbruck-Land |
20. | Kirchbichl | 5.858 | Kufstein |
21. | Ebbs | 5.645 | Kufstein |
22. | Hopfgarten im Brixental | 5.630 | Kitzbühel |
23. | Vomp | 5.235 | Schwaz |
24. | Kirchberg in Tiroal | 5.230 | Kitzbühel |
Keppeling om utens
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- (ned) Toeristyske side Tiroal
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Tiroal (dielsteat) fan Wikimedia Commons. |
Dielsteaten fan Eastenryk | ||
---|---|---|
Burgenland • Karinsje • Neder-Eastenryk • Opper-Eastenryk • Salzburg • Stiermarken • Tiroal • Vorarlberg • Wenen | ||
· · |