Dente
| Dente | |
|---|---|
 | |
| Dentes | |
 | |
| Vista posterior dos dentes desde o interior da boca | |
| Dorlands/Elsevier | Tooth |
O dente[1] � un �rgano anat�mico duro, encravado nos alv�olos dos �sos maxilares a trav�s dun tipo especial de articulaci�n denominada gonfosis e na que interve�en diferentes estruturas, a saber: cemento dentario e �so alveolar, ambos unidos polo ligamento periodontal.
Os dentes interve�en na dixesti�n � cortar, moer e tritura-los alimentos s�lidos (dixesti�n mec�nica). Ademais participa, xunto con outros elementos da boca, na comunicaci�n oral.
Os dentes poden ser iguais entre si (homodontes) ou diferentes segundo a s�a funci�n espec�fica (heterodontes). Neste segundo caso, ordenados dende o centro ata os extremos, son os dentes incisivos que cortan, os caninos que desgarran, os premolares que trituran e os molares que moen.
Partes do dente
[editar | editar a fonte]
O periodonto � a unidade composta polos tecidos que rodean o dente, que corresponden � �so alveolar, � ligamento periodontal e � enxiva. O dente propiamente dito componse de tres compo�entes mineralizados: o esmalte, a dentina e o cemento, m�is unha porci�n central de tecido conectivo xelatinoso suave, a polpa dentaria.
Orixe
[editar | editar a fonte]As�mese que os dentes evolucionaron dos dent�culos do ectodermo que se dobraron e se integraron na boca, ou ben de dentes endod�rmicos farinxeos (primeiramente formados na farinxe de vertebrados sen mand�bula). Ademais existe outra teor�a que estable que a crista neural regulada por xenes, e o ectomes�nquima derivado da crista neural son claves na xeraci�n dos dentes (con calquera epitelio, xa sexa o ectodermo ou o endodermo). [2][3]
Os xenes que controlan o desenvolvemento dos dentes nos mam�feros son homol�goas a aqueles que participan no desenvolvemento das escamas dos peixes. [4]Un estudo dunha placa dental dun f�sil extinto do peixe Romundina stellina mostrou que os dentes e as escamas est�n compostas dos mesmos tecidos, tam�n encontrado nos dentes dos mam�feros, o que respalda a teor�a de que os dentes evolucionaron como unha modificaci�n das escamas. [5]
Mam�feros
[editar | editar a fonte]Os dentes enc�ntranse entre as caracter�sticas m�is distintivas ( e duradeiras) dos mam�feros. Os paleont�logos utilizan os dentes para identificar as especies f�siles e determinar as s�as relaci�ns. A forma dos dentes dos animais est� relacionada coa s�a dieta. Por exemplo, a materia das plantas � dif�cil de dixerir, por iso os herb�voros te�en moitos molares para mastigar e moer. Os carn�voros, por outra parte, te�en os dentes caninos para matar a s�a presa e desgarrar a carne.
Os mam�feros, en xeral, son difiodontes, que significa que te�en dous xogos de dentes. Nos humanos, o primeiro xogo (os dentes de leite) normalmente aparece en torno aos seis meses de idade, a�nda que hai beb�s que nacen con un ou m�is dentes visibles, co�ecidos como dentes neonatais. A erupci�n dos dentes en torno aos seis meses pode ser dolorosa. Os canguros, elefantes e manat�es te�en un comportamento anormal entre os mam�feros xa que son polifiodontes.
Porco formigueiro
[editar | editar a fonte]Nos porcos formigueiros, os dentes carecen de esmalte e presentan moitos t�bulos pulpares, de a� o nome da orde Tubulidentata.
Caninos
[editar | editar a fonte]Nos cans, os dentes te�en menos probabilidades de presentar carie cos dos humanos debido ao alto pH da saliva do can, que evita que o esmalte se desmineralice[6]. Os dentes caninos presentan puntos en forma de c�spide que se utilizan para desgarrar e agarrar os alimentos. [7]
Cet�ceos
[editar | editar a fonte]Coma no caso dos dentes dos humanos, os dentes das baleas presentan protuberancias similares aos p�lipos localizados na superficie da ra�z do dente. Estes p�lipos est�n feitos de cemento en ambas especies, pero no caso dos dentes humanos, as protuberancias al�xanse no exterior da ra�z, mentres que nas baleas o n�dulo at�panse dentro da c�mara pulpar. Mentres que as ra�ces dos dentes humanos est�n compostas por cemento na superficie exterior, as baleas presentan o cemento en toda a superficie do dentre cunha capa moi pequena de esmalte na punta. Esta pequena capa de esmalte s� se ve nas baleas m�is vellas onde o cemento se desgastou para mostrar o esmalte subxacente.[8]
A balea dentada � unha suborde de cet�ceos que se caracteriza por ter dentes. Os dentes difiren considerablemente entre as especies. Poden ser numerosos, con alg�ns golfi�os con m�is de 100 dentes na mand�bula. Por outro lado, os narvais te�en un cairo xigante parecido a un unicornio que c�nten mill�ns de v�as sensoriais e que se utiliza para detectar a presenza de alimento, a navegaci�n e o apareamento. � o dente con maior complexidade neurol�xica dos co�ecidos. As baleas picudas son case desdentadas, e s� se encontran dentes estra�os nos machos. Estes dentes poden usarse para alimentarse, pero tam�n para demostrar agresividade e exhibicionismo.
Primates
[editar | editar a fonte]Nos humanos ( e na maior�a de primates) existen normalmente 20 dentes primarios (dentes de leite), e m�is tarde desenvolven 32 dentes permanentes. Catro deses 32 dentes seran molares terciarios ou moas do xu�zo, a�nda que non est�n presentes en todos os adultos, ou ben poden ser extirpados quirurxicamente ao longo da vida. [9]
Dentro dos dentes de leite, dez deles atópanse xeralmente no maxilar, é dicir, na mandíbula superior. Os outros dez dentes atópanse na mandíbula, é dicir, na mandíbula inferior. Entre os dentes permanentes, 16 encóntranse no maxilar e os outros 16 na mandíbula. A maioría dos dentes teñen características distintivas únicas.
A dentición e os dentes na cultura popular galega
[editar | editar a fonte]Na Gudiña cren que, cando caen os dentes de leite, deben ser botados ó lume porque se non se fai así e cadra que os come unha galiña non nacerán outros dentes no seu sitio [10].
Refraneiro
[editar | editar a fonte]- Amóstrame os dentes, e direiche o que comeche.
- Antes son os meus dentes que os meus parentes.
- Cando penses meter o dente en seguro, atoparas co duro.
- Cando tiven dentes non tiven pan; e agora que teño pan non teño dentes.
- Máis quero ter pros meus dentes que pros meus parentes.
- Malia ó dente que come a semente.
- O dente do neno que vén temperau, logo trai un novo irmau.
- O dente i o amigo, sofrilo co seu door e co seu vicio.
- Onde teño os dentes alí teño as mentes.
- Quen ten mal dente, ten mal parente
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para dente.
- ↑ Nasoori, Alireza (2020). "Tusks, the extra-oral teeth". Archives of Oral Biology. 117: 104835. doi:10.1016/j.archoralbio.2020.104835. PMID 32668361
- ↑ Jheon, Andrew H (2012). "From molecules to mastication: the development and evolution of teeth". Wiley Interdiscip Rev Dev Biol.
- ↑ Sharpe, P. T. (2001). "Fish scale development: Hair today, teeth and scales yesterday?". Current Biology. 11 (18): R751–R752. doi:10.1016/S0960-9822(01)00438-9. PMID 11566120. S2CID 18868124.
- ↑ Jennifer Viegas (June 24, 2015). "First-known teeth belonged to fierce fish". ABC Science. Retrieved June 28, 2015.
- ↑ Hale, FA (2009). "Dental caries in the dog". Can. Vet. J. 50 (12): 1301–4. PMC 2777300. PMID 20190984.
- ↑ "Types of Teeth, Dental Anatomy & Tooth Anatomy | Colgate®". www.colgate.com.
- ↑ "Common Characteristics Of Whale Teeth". Archived from the original on 4 September 2011. Retrieved 18 July 2014.
- ↑ "Everything you need to know about teeth". NHS Scotland. Retrieved 5 May 2020.
- ↑ Marilena Prieto (1951): "Notas folklóricas de la Sierra Seca (La Gudiña-Orense)", en Douro Litoral, 4ª série, III-IV, 149.
| Control de autoridades |
|
|---|
