Saltar ao contido

Linguas iranias

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Linguas iranias
Falado en: Taxiquist�n, Afganist�n, Paquist�n, Ir�n, Iraq, Turqu�a, Rusia, Acerbaix�n e a China
Rexi�ns: Asia central, Asia Occidental
Total de falantes: M�is de 150 000 000
Familia: Indoeuropea
 Indoiranias
  Linguas iranias
Escrita: Alfabeto cir�lico, latino e escrita perso-ar�biga
Status oficial
Lingua oficial de: S� 5 linguas son oficiais
Regulado por: Academia das Ciencias de Taxiquist�n, Academia das Ciencias do Afganist�n, Academia da Lingua e Literatura Persa, Instituto das Ciencias de Irist�n, Academia Kurda da Lingua
C�digos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
Mapa
Mapa das principais linguas iranias.
Status

As linguas iranias son parte dunha rama da familia indoeuropea de linguas. Xunto coas linguas indoarias e as linguas nuristanias, forman o grupo de linguas indoiranias, o cal � unha rama do grupo indoeuropeo. O av�stico e o persa antigo son as d�as linguas iranianas m�is antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (inclu�ndo o grego e ao hitita).

Hoxe, est�mase que hai de 150 a 200 mill�ns de falantes nativos das linguas iranias. O SIL no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por n�mero de artigos, as linguas m�is faladas son o persa (70 mill�ns, xuntando as tres formas co�ecidas: persa, taxico e dari), o kurdo e o paxto (25 mill�ns cada un) o baluchi (7 mill�ns), e as linguas mazandaran�, guilaqu�, talix� e o iriano (co�ecido como ossetio).

S� cinco linguas das preto das 87 variedades de linguas iranias son oficias: o persa, o dari, o taxico, o past�n e o iriano (co�ecido coma ossetio). No Taxiquist�n con car�cter de "cooficial" (o estado comprom�tese a garantir a ensinanza e a difusi�n) est� o iagnobiano, sen que o resto das linguas do Pamir gocen deste privilexio. En Irist�n do Norte (chamado Ossetia polos rusos) o digoriano goza de privilexios nos medios de comunicaci�n e na ensinanza, pero non conta cun estatuto de oficialidade. No Afganist�n, segundo garante a nova Constituci�n Afg�, as linguas maioritarias de cada rexi�n ou distrito poder�n ter car�cter de oficial nesas rexi�ns ou distritos.

As grandes linguas iranias e a s�a extensi�n xeogr�fica

[editar | editar a fonte]

As seguintes linguas iranias son faladas polo menos por un mill�n de persoas:

  • Grupo persa (nun senso m�is amplo)   55-70 mill�ns,(coma segunda lingua, preto de 110 mill�ns, Ir�n, Afganist�n, Taxiquist�n, Paquist�n, Uzbequist�n).
    • Persa occidental (Fars� ou simplemente persa)   35-40 mill�ns, coma segunda lingua por m�is de 50 mill�ns (Ir�n)
    • Persa oriental   20-30 mill�ns
      • Dari   15 mill�ns (Afganist�n)
        • Hazaragu�   2,5 mill�ns (Afganist�n 2,2 mill�ns, Ir�n 300.000)
        • Aimaq   650.000 (Afganist�n)
      • Taxico   4.5 mill�ns (Taxiquist�n)
        • Bughor�s   100.000 (Uzbequist�n: Bughar�, Ir�n, Israel)
  • Paxto   35 mill�ns (22,5 mill�ns en Paquist�n, 12 mill�ns en Afganist�n)
  • Baluchi   9 mill�ns (7,5 mill�ns en Paquist�n, 1,4 mill�ns en Ir�n, 200.000 en Afganist�n)
  • Kurdo ou curmanx�   10 mill�ns (Turqu�a, Norte de Iraq, Norte de Siria, Norte de Ir�n e Ghoras�n (oeste de Ir�n) e en partes de Armenia, Acerbaix�n e Xeorxia. Uns milleiros en Rusia.)
  • Lur�s   4,3 mill�ns (Ir�n, Grupo dialectal)
  • Soran�s (Chamado tam�n kurdo central)   7 mill�ns (Irak, Ir�n)
  • lingua kurda meridional   5 mill�ns (Ir�n)
  • Mazanderano   3 mill�ns (Ir�n, Costa do Caspio)
  • Guilaquiano   2,6 mill�ns (Ir�n, Costa do Caspio)
  • Zazaki (ou zaza)   3 mill�ns (Turqu�a)
  • Talexiano   1 mill�ns (Ir�n, Acerbaix�n, Grupo dialectal)


Linguas iranias importantes polo seu n�mero de falantes:

  • Oseto (chamado tam�n alano ou ironau)   600.000 (Irist�n do Sur (Xeorxia) e outras zonas de Xeorxia, Rep�blica do Norte de Irist�n-Alania (Rusia). Irist�n=Ossetia. Tr�tase m�is ben dun diasistema: lingua iriana e lingua digoriana, sendo a primeira a usada en todo o territorio.
  • Goran�s   500.000 (Iraq, Ir�n)
  • Azar� iraniano ou Tat� meridional   220.000 (Acerbaix�n, Ir�n)
  • Tat�   130.000 (Acerbaix�n, Rusia)
  • Wanetsi   100.000 (Paquist�n, Afganist�n)

Nome

[editar | editar a fonte]

O grupo de linguas `iranias� recibe ese nome porque as s�as principais linguas, inclu�ndo o persa, foron ou son faladas na zona da meseta iraniana dende fai tempo. Por�n, coma unha clasificaci�n ling��stica, o nome 'iranias' non implica ningunha relaci�n co pa�s de Ir�n, (para referirmos a algo ou algu�n pertencente a Ir�n �sase a palabra 'iraniano/-a/os/-as).

Agrupaci�n da familia de linguas iranias

[editar | editar a fonte]

Grupo oriental

Grupo occidental

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • [1] Arquivado 16 de abril de 2019 en Wayback Machine..Enciclopedia Iránica.
  • John Payne. "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.Pamir Languages.pdf[Ligazón morta]
  • Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.
  • Грамматический очерк осетинского языка. Числительные. С. 457, 458. (En ruso).
  • Abaev, V.I.: Gramática ossetia (en inglés)[2]
  • Основы иранского языкознания. Т. 3. Новоиранские языки. М. 1982. (en ruso)
  • Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 Center fo Applied Linguistics, Washington D.C., Department of Education, Washington D.C. [3]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Linguas_iranias&oldid=6646249»