Notación musical

Partitura de Frederic Chopin

A notaci�n musical � un sistema de signos para escribir m�sica. � longo do tempo e das diferentes culturas desenvolv�ronse diferentes sistemas de notaci�n musical. O sistema de m�is uso actualmente xurdiu dun proceso que se desenvolveu na cultura occidental. O uso sistem�tico da notaci�n musical posibilita a conservaci�n dun amplo repertorio musical ao tempo que evita que o m�sico te�a que aprender as pezas de memoria, liber�ndoo da parte m�is mec�nica da s�a tarefa, co que se pode concentrar na creaci�n de estruturas m�is complexas.

O elemento b�sico de calquera sistema de notaci�n musical � a nota, que representa un �nico son e as s�as caracter�sticas b�sicas: duraci�n e altura. Os sistemas de notaci�n tam�n permiten representar moitas outras caracter�sticas, tales como variaci�ns de intensidade, expresi�n ou t�cnicas de execuci�n instrumental.

Notaci�n patr�n

Empr�gase unha pauta de cinco li�as, chamada pentagrama. O conxunto da pauta e os demais s�mbolos musicais, representando unha peza musical, denom�nase partitura.

Representaci�n das duraci�ns

Tempo e comp�s - regulan cantas unidades de tempo deben existir en cada comp�s. Os compases est�n delimitados na partitura por li�as verticais e determinan a estrutura r�tmica da m�sica. O comp�s escollido est� directamente asociado ao x�nero musical. Un valse por exemplo ten o ritmo 3/4 e o rock tipicamente usa o comp�s 4/4.

Nunha fracci�n de comp�s, o denominador indica en cantas partes se ten que dividir unha semibreve para obter unha unidade de tempo (na notaci�n actual a redonda � a maior duraci�n posible e por iso todas as duraci�ns est�n tomadas en referencia a ela). O numerador define cantas unidades de tempo ten o comp�s. No exemplo de abaixo aparece un tempo de "catro por catro", � dicir, a unidade de tempo ten unha duraci�n de 1/4 de semibreve e o comp�s ten 4 unidades de tempo. Neste caso, unha redonda ocupar�a todo o comp�s.

Figuras musicais ou r�tmicas - valores simb�licos que representan o tempo de duraci�n das notas musicais. Son tam�n chamados valores positivos. Os s�mbolos das figuras �sanse para representar a duraci�n a ser executada. As notas m�stranse na figura de abaixo, por orde decrecente de duraci�n. Son: redonda, branca, negra, corchea, semicorchea, fusa e semifusa.

Antigamente exist�a tam�n a breve, como o dobre da duraci�n da semibreve, a longa, como o dobre da duraci�n da breve e a m�xima, como o dobre da duraci�n da longa, mais esas notas xa non se adoitan usar na notaci�n actual. Cada nota ten a metade de duraci�n que a anterior. Se pretend�ramos representar unha nota dun tempo e medio (por exemplo, o tempo dunha negra sumado co dunha corchea) faise uso dun punto, chamado punti�o, seguido da nota.

A duraci�n real (medida en segundos) dunha nota depende da fórmula do compás e do andamento utilizado. Iso significa que a mesma nota pode ser executada con duración diferente en pezas diferentes ou incluso dentro da mesma música, como nunha mudanza de andamento.

Redonda Branca Negra Corchea Semicorchea Fusa Semifusa

Notas musicais

Pausas - representan o silencio, isto é, o tempo no que non se produce ningún son, sendo chamados valores negativos. As pausas subdivídense ao igual que as notas en niveis de duración. Cada pausa dura o mesmo tempo relativo que a súa nota correspondente, ou sexa, a pausa máis longa corresponde exactamente á duración dunha redonda. A correspondencia faise na seguinte orde:

Pausas

Representación das alturas

Clave - clave de sol, clave de fa, clave de dó. Traspoñen toda a representación musical a unha que se adecúe mellor ao instrumento que se vai reproducir. Por exemplo, as voces graves usan xeralmente a clave de fa, en tanto que as máis agudas usan a clave de sol. Adóitase dicir que a clave de fa comeza onde remata a de sol. A clave é, pois, quen define que nota ocupará cada liña ou espazo no pentagrama.

Varias claves

Alturas - a altura de cada nota represéntase coa súa posición na pauta en referencia á nota definida na clave utilizada, como se amosa abaixo:

Alteracións, dislocacións ou accidentes de ton: a díese, o bemol, a dobre díese e o dobre bemol. Represéntanse sempre antes do símbolo da nota modificando a súa altura e despois do nome das notas, cifras e tonalidades. Unha díese disloca a nota medio ton arriba (na escala), unha dobre díese disloca o son un ton cara a arriba, un bemol disloca a nota medio ton abaixo e o dobre bemol disloca o son un ton para abaixo. Por exemplo, pódese dicir que un "fa díese" (fa#) é a mesma nota que un "sol bemol" (sol♭).

Unha vez que unha díese ou bemol foi aplicado a unha nota, todas as notas da mesma altura manterán a alteración até a fin do compás. No compás seguinte, todos os accidentes perden o seu efecto, polo que en caso de necesitalos haberá que colocalos outra vez. Se desexamos anular o efecto dun accidente aplicado inmediatamente antes dunha clave de tonalidade, debemos usar un becuadro, que devolve � nota o seu ton natural. No exemplo visto arriba podemos notar que a terceira nota do primeiro comp�s tam�n � d�ese, pois o accidente aplicado � nota anterior segue v�lido e s� � anulado polo becuadro que fai que a cuarta nota sexa novamente un La normal. O segundo comp�s � similar, coa diferenza de que o accidente aplicado � un bemol. No terceiro comp�s, un sol, un la dobre bemol e un fa dobre d�ese. A�nda que te�an nome diferente e ocupen distintas posici�ns na clave, os accidentes aplicados fan que as tres notas sexan exactamente iguais.

Clave ou tonalidade, que non � m�is que a asociaci�n de d�eses ou bemois representados xunto � clave, indicando a escala na que a m�sica ser� expresada. As d�eses ou bemois aplicados na clave duran toda a peza ou at� que unha nova clave sexa definida (modulaci�n). Por exemplo, unha representaci�n sen d�eses ou bemois, ser� a escala de d� maior. Na figura vemos a clave de tonalidade dunha escala de la maior. Nesta escala todas as notas fa, d� e sol deben ser d�eses, por iso lle aplicamos os accidentes na clave.

Expresi�n

Artigo principal: Expresi�n (m�sica).

Certos s�mbolos e textos ind�canlle ao int�rprete a forma de executar a partitura, inclu�ndo as variaci�ns de volume (din�mica) e tempo (cin�tica), as� como a maneira correcta de articular as notas e separalas en frases (articulaci�n e acentuaci�n).

Din�mica musical

A intensidade das notas pode variar ao longo dunha m�sica. Iso ch�mase din�mica. A intensidade ind�case baixo o pentagrama con siglas que ve�en de expresi�ns en italiano.

• pp - pian�ssimo. Exec�tase con intensidade moi baixa.
• p - piano. Exec�tase con intensidade baixa.
• mp - mezzo piano. Exec�tase con intensidade moderada.
• mf - mezzo forte. Exec�tase con intensidade moderadamente forte.
• f - forte. Exec�tase con intensidade forte.
• ff - fortissimo. Exec�tase con intensidade moi forte.

Excepcionalmente empr�ganse outros s�mbolos derivados dos anteriores:

• ppppppp - quasi sine toccare. A intensidade � tan baixa como lle permita ao m�sico interpretar o instrumento. En notaci�n co��cese un caso, o Concerto para violonchelo de Ligeti, que comeza con esta din�mica.
• ppppp - molto pianississimo. � moi mi�da a intensidade.
• pppp e ppp - pianississimo. O primeiro ad�itase chamar molto pianissimo.
• ffff e fff - fortississimo. O segundo ad�itase chamar molto fortissimo.
• fffff - molto fortississimo. A intensidade � moi forte, como o seu nome indica.
• fffffff - quasi comme un inferno. Indica interpretar o instrumento ao nivel m�is alto posible. En notaci�n particular, s� se co�ece un caso, que � o da Sinfon�a da Sorpresa de Haydn.

S�mbolos de variaci�n de volume ou intensidade: crescendo e diminuendo, en forma de sinais de maior (>) e menor (<) para suxerir o aumento ou diminuci�n de volume, respectivamente. Estas deben comezar onde se inicia a alteraci�n e estirarse at� a zona onde a alteraci�n se vai cesar. O volume debe permanecer no novo nivel at� que unha nova indicaci�n sexa dada. A variaci�n tam�n pode ser brusca, con que s� unha nova indicaci�n (p, ff etc.) sexa dada.

Solo de trompa da Sinfon�a n�mero 5 de Tchaikovsky..
Esta partitura presenta varias marcas de din�mica.

Cin�tica musical

Os andamentos, que indican a velocidade de execuci�n, son os seguintes:

• Grave - � o andamento m�is lento de todos
• Largo - Moi lento, pero non tanto como o Grave
• Larghetto - Un pouco menos lento que o Largo
• Adagio - Moderadamente lento
• Andante - Moderado, nin r�pido nin lento
• Andantino - Semellante ao andante, pero un pouco m�is acelerado
• Allegretto - Moderadamente r�pido
• Allegro - Andamento lizgairo
• Vivace - Un pouco m�is acelerado que o Allegro
• Presto - Andamento moi r�pido
• Prestissimo - � o andamento m�is r�pido de todos

Alg�ns exemplos de combinaci�ns de andamento con expresi�ns:

• Allegro moderato - Moderadamente r�pido.
• Presto con fuoco - Extremadamente r�pido e con expresi�n intensa.
• Andante Cantabile - Velocidade moderada e entoando as notas.
• Adagio Melanc�lico - Lento e melanc�lico

Notaci�ns de variaci�n de tempo:

• rallentando - Indica que a execuci�n se debe volver gradualmente m�is lenta.
• accelerando - Indica que a execuci�n se debe volver cada vez m�is r�pida.
• A tempo ou Tempo primo - Volve ao andamento orixinal.
• Tempo rubato - Indica que o m�sico pode executar con pequenas variaci�ns de andamento baixo o seu criterio.