Rafael

Este artigo trata sobre sobre o artista italiano. Para outras p�xinas con t�tulos hom�nimos v�xase: Rafael (hom�nimos).

Rafael

(d�cada de 1500)
Biograf�a
Nacemento	(it) Raffaello Sanzio 6 de abril de 1483 Urbino (Ducado de Urbino)
Morte	6 de abril de 1520 (37 anos) Roma (Estados Pontificios)
Causa da morte	insuficiencia card�aca
Lugar de sepultura	Pante�n de Roma Tomb of Raphael (en)
Grupo étnico	Pobo italiano
Relixión	Igrexa católica
Actividade
Lugar de traballo	Roma (1508–1520) Florencia (1504–1508) Siena (1503–1504) Perugia (1501–1502) Urbino
Ocupación	pintor, deseñador, pintor ao fresco, pintor de cámara, debuxante arquitectónico, arquitecto, debuxante, escultor, artista visual
Xénero artístico	Pintura de historia, Retrato pictórico, retrato, alegoría, arte sacra e pintura mitolóxica
Movemento	Renacemento italiano e Alto Renacemento
Profesores	Giovanni Santi o Sanzio, Timoteo Viti (pt) e Pietro Perugino
Alumnos	Giulio Romano (pt) , Raffaello dal Colle (pt) , Giovanni Francesco Penni (pt) , Gaudenzio Ferrari, Timoteo Viti (pt) , Perin del Vaga (pt) e Tommaso Vincidor (pt)
Orde relixiosa	Ordes franciscanas
Mecenas	Atalanta di Galeotto Baglioni (pt)
Obra
Obras destacables (II milenio) Ressurrei��o de Cristo (pt) (1503 (Gregoriano)) Madona com Menino. (pt) (1504) Casamento da Virgem (pt) (d�cada de 1500) Virgen del jilguero (d�cada de 1500) A Madona do Prado (pt) (d�cada de 1500) Madonna del Granduca (en) (1507) Deposi��o (pt) (1508) Salas de Rafael (pt) (1512) Escola de Atenas (pt) (d�cada de 1510) Madona Sistina (pt) (1515) Retrato de Baldassare Castiglione (pt) (s�culo XVI) Transfigura��o (pt) (s�culo XVI) La fornarina (en)
Familia
C�nxuxe	sen valor
Parella	Margarita Luti
Pai	Giovanni Santi o Sanzio
Premios
Orde da Espora de Ouro
Sinatura
Descrito pola fonte	Teutsche Academie der Edlen Bau- Bild- und Mahlerey-K�nste (en) , (sec:Raffaello <Sanzio>, 92) Le vite de' pi� eccellenti pittori, scultori e architettori, (sec:V4.11, Raffaello da Urbino pittore e architetto) Schilderboeck (pt) , (sec:Het leven van Raphael Sanzio van Vrbijn, Schilder, en Bouwmeester., M144)

Rafael Sanzio (en italiano Raffaello Sanzio), Rafael de Urbino ou simplemente Rafael, nado en Urbino o 6 de abril de 1483 e finado o d�a do seu aniversario de 1520 en Roma, foi un pintor e arquitecto italiano da �poca do renacemento italiano. Ademais da s�a labor pict�rica, que ser�a admirada e imitada durante s�culos, realizou importantes achegas na arquitectura e, como inspector de antig�idades, interesouse no estudo e conservaci�n dos vestixios grecorromanos.

Morreu o d�a en que fac�a os trinta e sete anos, d�ndose a coincidencia de que naceu e morreu en Venres Santo. Malia a s�a morte prematura foi inmensamente produtivo, creando unha inhabitual gran colecci�n de pinturas. A�nda se conserva unha gran parte da s�a obra, sobre todo nos Museos Vaticanos. Estes albergan as Estancias de Rafael, que foron o seu traballo central e a vez a obra m�is grande da s�a carreira, que quedaron sen terminar debido � s�a morte.

Fillo dun pintor de modesta relevancia, foi considerado un neno prodixio pola s�a precoz habilidade e ao quedar orfo formouse nos talleres de varios artistas de prestixio. Aos 25 anos obtivo o seu primeiro encargo oficial, a decoraci�n das Estancias Vaticanas, onde pintou alg�ns frescos como A escola de Atenas, considerada unha das s�as obras cume.

� soado pola perfecci�n e graza das s�as pinturas e debuxos. Xunto con Michelangelo e Leonardo da Vinci forma a tradicional trindade de grandes mestres deste per�odo.

Logo dos seus anos de mocidade en Roma, gran parte da s�a obra, malia ser dese�ada por el foi executada polo seu taller, cunha considerable perda de calidade. Exerceu unha grande influencia na s�a �poca, a�nda que f�ra de Roma a s�a obra foi co�ecida sobre todo a trav�s da produci�n que fixeron os talleres de gravado que colaboraban con el. Logo da s�a morte, a influencia do seu principal rival, Michelangelo, foi máis intensa ata os séculos XVIII e XIX, cando as calidades máis serenas e harmoniosas de Rafael foron consideradas de novo como un modelo superior.

A súa carreira divídese de xeito natural en tres fases e tres estilos, descritos inicialmente por Giorgio Vasari: os seus primeiros anos en Umbría, o período posterior de catro anos en Florencia (1504 -1508), onde absorbeu as tradicións artísticas da cidade, e finalmente o seu último e triunfal período de doce anos en Roma, traballando para os papas e a súa corte.

Traxectoria

Giovanni Santi, pai de Rafael; Cristo suxeitado por dous anxos, c.1490

Rafael naceu en Urbino, pequena cidade da Italia central, na rexión das Marcas, pero importante desde o punto de vista artístico, onde o seu pai Giovanni Santi (1435-1494) era pintor da corte do duque. A reputación da corte fora establecida por Federico da Montefeltro, un condottiere con gran fama que fora nomeado duque de Urbino polo papa Sisto IV - Urbino formaba parte dos Estados Pontificios - e que morreu no ano anterior ao nacemento de Rafael. Os intereses da corte de Federico eran máis ben literarios que non artísticos, pero Giovanni Santi era poeta, ademais de pintor, e escribira unha crónica rimada da vida de Federico e escribía e facía os decorados das mascaradas para o entretemento da corte. O seu poema a Federico móstrao como gran coñecedor dos principais pintores do norte de Italia, así como os primitivos flamengos. Na pequena corte de Urbino, Giovanni foi integrado no círculo íntimo da familia nun grado superior ao que era habitual noutras cortes italianas.

A Federico sucedeulle o seu fillo Guidobaldo da Montefeltro, quen casou con Elisabetta Gonzaga, filla do caudillo de Mantua, a máis brillante entre as pequenas cortes italianas en canto á súa vida musical e artística. Baixo o seu goberno, a corte seguiu sendo un importante centro de cultura literaria. Crecer no seo desta pequena corte deulle a Rafael a oportunidade de aprender os xeitos pulídos e as habilidades sociais tan encomiadas nel por Vasari. A vida cortesá de Urbino nesta época, sería pouco despois considerada por Baldassare Castiglione na súa obra Il Cortegiano (1528) como modelo de virtudes dunha corte humanista italiana. Castiglione instalouse en Urbino en 1504, cando Rafael xa non residía, aínda que visitaba a miúdo a cidade, e convertéronse en grandes amigos. Outros visitantes habituais da corte tamén se converterían en amigos seus: Pietro Bibbiena e Pietro Bembo, ámbolos dous despois nomeados cardeais, e que xa eran coñecidos entón como bos escritores, estes vivirían en Roma mentres Rafael tamén residiu. Rafael moveuse con comodidade nas altas esferas sociais durante toda a súa vida, o que foi un dos factores que contribuíron a dar unha falsa impresión dunha carreira artística fácil. Con todo, non recibiu unha completa educación humanística, polo tanto non se sabe con claridade se lía facilmente en latín.

Mocidade

Probable autorretrato de Rafael adolescente

A súa nai, Magia di Battista di Nicola Ciarla, morreu en 1491 e o 1 de agosto de 1494, Giovanni Santi, o seu pai. Con 11 anos, orfo de pai e nai, quedou baixo a custodía legal dun tío seu chamado Bartolomeo, sacerdote, quen iniciou un litixio coa madrasta do mozo. Con todo, probablemente seguiu vivindo coa madrasta cando non traballaba como aprendiz cun mestre. Xa dera mostra do seu talento, segundo Giorgio Vasari, quen conta que Rafael fora «unha grande axuda para o seu pai». Un brillante debuxo autorretrato da súa adolescencia mostra o seu precoz talento como pintor. O taller do seu pai continuou funcionando e, probablemente en compañía da súa madrasta, Rafael xogou un relevante papel na súa xestión desde ben curta idade. En Urbino vai ter a oportunidade de coñecer a obra de Paolo Uccello, o precedente pintor da corte († 1475), e de Luca Signorelli, quen ata 1498 residiu e traballou na próxima Città di Castello.

Segundo Vasari, o seu pai colocouno no taller do mestre de Umbría Pietro Perugino como aprendiz, «malia as bágoas da súa nai». A evidencia dun período de aprendizaxe vén só de Vasari e doutra fonte, e foi discutida, porque a súa nai morreu cando el tiña oito anos, o que sería demasiado pronto para comezar a formarse. Unha teoría alternativa é que recibiu algún adestramento de Timoteo Viti, un pintor da corte de Urbino desde 1495. Pero os historiadores modernos están de acordo en que Rafael traballou polo menos como axudante de Perugino desde ao redor de 1500; a influencia de Perugino nas súas primeiras obras é moi evidente: "probablemente ningún outro discípulo de talento absorbera os ensinos do seu mestre como o fixo Rafael, aínda comparándoo con Leonardo da Vinci e Michelangelo ", segundo Wölfflin. Vasari escribe que, en canto a este período, era imposible distinguir as obras de ambos os artistas, pero moitos historiadores da arte modernos afirman detectar as partes que Rafael pintou como axudante en obras de Perugino ou do seu taller. Separadamente da similitud estilística, as súas técnicas eran tamén moi similares, por exemplo na densa aplicación da pintura, co uso dun medio a base de verniz, nas sombras e os adornos escuros, pero cunha aplicación máis lixeira nas partes de carne. Con todo, o exceso de resina no verniz, causou a miúdo grietas en áreas das pinturas de ambos os mestres. O taller de Perugino estaba activo tanto en Perugia como en Florencia, quizais con dúas sucursais permanentes. Considérase que en 1501 Rafael era un Mestre de Pleno Dereito, completamente formado.

A súa primeira obra documentada foi o Retablo Baronci -aínda que hai unha controversia con A resurrección de Cristo que foi realizada entre os anos 1499 e 1501- para a Igrexa de San Nicolás de Tolentino en Città di Castello, unha cidade a medio camiño entre Perugia e Urbino. Evangelista di Pian di Meleto, quen traballara para o seu pai, compartiu o encargo da obra, que data de 1500 e foi terminada en 1501, hoxe en día só quedan algunhas porcións e un bosquexo preparatorio. Durante os seguintes anos pintou obras para outras igrexas, incluíndo a Crucifixión Mond -ao redor de 1503- e Os desposorios da Virxe da Pinacoteca di Brera, así como obras para Perugia, como o Retablo Oddi -A anunciación , A Adoración dos Magos e A coronación da Virxe 1501-1503-. Probablemente tamén visitou Florencia nesta época. Trátase de obras maiores, algunhas delas como frescos, nas que Rafael limita a composición ao estático estilo de Perugino. Nestes anos tamén pintou moitas pequenas e exquisitas pinturas de cabalete, a maior parte probablemente para amantes da pintura da corte de Urbino, como As Grazas, O so�o do cabaleiro ou San Miguel, e empezou a pintar a Virxe co Neno entronizados e santos.

No ano de 1502 foi a Siena por invitaci�n doutro disc�pulo de Perugino, Pinturicchio, "ao ser amigo de Rafael e co�ecedor da s�a capacidade como artista da m�is elevada calidade", porque lle axudou coas obras, e moi probablemente cos debuxos, para unha serie de frescos na Biblioteca Piccolomini da Catedral de Siena. � evidente que nesta etapa temper� da s�a carreira xa era un artista moi solicitado.

• 
  A Crucifixi�n Mond, 1502-3, moi no estilo de Perugino
• 
  A Coronaci�n da Virxe 1502-3
• 
  Os Esponsais da Virxe, o retablo m�is sofisticado deste per�odo do artista.
• 
  San Xurxo e o drag�n, unha pequena obra (29 x 21 cm) para a corte de Urbino.

Influencia florentina

Retrato dun mozo, acaso Francesco Maria della Rovere, anta�o pertencente o Museo Czartoryski de Cracovia e hoxe en d�a desaparecido.

Rafael levou unha vida de "n�made", traballando en distintos lugares do norte de Italia, pero pasando unha boa parte do seu tempo en Florencia, quizais desde o ano 1504. As�, a�nda que se fala do seu "per�odo florentino" entre 1504 e 1508, cabe mencionar que nunca residiu a� de forma continua. En calquera caso, talvez de tanto en tanto, ti�a que visitar a cidade para proverse de materiais. Existe unha carta de recomendaci�n, datada en outubro de 1504, da nai do seguinte duque de Urbino ao gonfaloneiro de Florencia:

"O portador desta � Rafael, pintor de Urbino, quen, foi dotado para esta profesi�n e que determinou pasar alg�n tempo en Florencia para continuar cos seus estudos. O seu pai foi moi honesto e eu quer�ao moito, e o fillo � un mozo sensible e pulido; tanto por unha cousa como para a outra te�olle grande afecto...".

Como anteriormente con Perugino e outros, foi capaz de asimilar a influencia da arte florentina, respectando a evoluci�n do seu propio estilo. Os frescos que fixo en Perugia ao redor de 1505 mostran unha nova calidade monumental nas figuras, que poder�a evidenciar a influencia de Fra Bartolommeo, de quen Vasari di foi amigo. Pero a influencia m�is asombrosa neste per�odo foi a de Leonardo da Vinci, quen volveu � cidade entre 1500 e 1506. As figuras de Rafael comezaron a tomar posici�ns m�is complexas e din�micas, e a�nda que a�nda os temas eran maioritariamente "repousados". Comezou a facer bosquexos de homes espidos loitando, unha das s�as maiores obsesi�ns deste per�odo florentino. Outro debuxo � o retrato dunha muller nova, utilizando a composici�n piramidal en tres cuartos da recente Mona Lisa, pero cunha aparencia completamente rafaelesca. Outra das invenci�ns compositivas de Leonardo, a piramidal Sagrada Familia, repetiuse nunha serie de obras que se consideran entre as s�as m�is famosas pinturas de cabalete. Pero Rafael non participa do pensamento leonardesco que pon a experiencia como base do co�ecemento humano sen�n que para Rafael o saber humano aparece como complementario da Revelaci�n o que leva � exaltaci�n da verdade, do ben, da lei ou da beleza e clarifica e fai intelixibles as ambig�idades e hermetismos do seu mestre. Na Royal Collection hai un debuxo de Rafael da obra perdida de Leonardo Leda e o cisne, do que tomou a postura en contrapposto para a s�a Santa Catarina de Alexandr�a.

Tam�n perfeccionou a s�a propia versi�n do sfumato de Leonardo, para dar m�is sutileza � representaci�n da carne, e desenvolver o intercambio de miradas entre os grupos, a�nda que moito menos enigm�ticos que os conseguidos por Leonardo. Ademais, soubo conservar nas s�as obras a suave e clara luz de Perugino.

Leonardo era pouco menos dunha trintena de anos maior ca Rafael, pero Michelangelo, que nesa �poca resid�a en Roma, era s� oito anos maior. Michelangelo detestaba a Leonardo, e en Roma empezou a detestar a Rafael ata m�is a�nda, atribu�ndo conspiraci�ns contra el. Rafael debeu co�ecer as s�as obras en Florencia, pero as s�as obras m�is orixinais desta �poca apuntan nunha direcci�n moi diferente. No seu Santo Enterro (Deposici�n Borghese) sit�a, ao modo cl�sico dos sarc�fagos, todas as figuras na fronte, nun arranxo complexo e non completamente exitoso. W�llflin detecta a influencia da Virxe de Michelangelo no Tondo Doni na figura arrodillada da dereita, pero o resto da composici�n af�stase moito do seu estilo, ou do de Leonardo. A�nda que foi obra moi considerada na s�a �poca, e moito despois retirada � forza de Perugia polos Borghese, tr�tase dunha obra illada na s�a produci�n. O seu clasicismo tomar�a despois unha direcci�n menos "literal".

Per�odo romano

As Estancias vaticanas

A misa de Bolsena, 1514, Estancia de Heliodoro.

Liberaci�n de San Pedro, 1514, Estancia de Heliodoro.

O incendio do Borgo, 1514, Estancia do incendio do Borgo, pintada polo taller de Rafael a partir dun dese�o do artista.

O Parnaso, 1511, Estancia da Signatura.

A finais de 1508 trasladouse a Roma, onde entrou ao servizo do papa Xulio II, probablemente grazas � recomendaci�n do seu arquitecto Donato Bramante, quen por ent�n traballaba na bas�lica de San Pedro, era natural de Urbino e ti�a algunha relaci�n con Rafael. A diferenza de Michelangelo, que non realizou traballo art�stico alg�n durante certo tempo en Roma antes de recibir os primeiros encargos, o xove artista recibiu rapidamente o encargo de decorar ao fresco a que haber�a de ser a biblioteca privada do pont�fice no Vaticano. Era un proxecto moito m�is importante e extenso que calquera no que traballase ata ese momento, pois ata a data non pasara de facer alg�n retablo en Florencia. No seu equipo hab�a outros artistas traballando en diferentes estancias, moitos deles pintando sobre obras encargadas polo odiado predecesor de Xulio II, o papa espa�ol Alexandre VI. O novo pont�fice decidira borrar calquera vestixio do papa Borgia, ata os seus escudos de armas. Un deles foi Michelangelo, que recibiu o encargo de pintar a c�pula da Capela Sistina

A primeira das soadas stanze que comezou a pintar, � a co�ecida como Stanza della Segnatura -polo uso que ti�a en tempos de Vasari-, produciu un impacto extraordinario na arte romana. Hoxe en d�a contin�a sendo considerada a obra mestra do pintor, pois cont�n A Escola de Atenas, O Parnaso e A disputa do Sacramento, que son algunhas das obras m�is co�ecidas do pintor. Como consecuencia deste grande �xito, f�ronlle encargadas novas estancias, desprazando a outros artistas previamente contratados, como Perugino ou Luca Signorelli. Conclu�u tres delas, todas con pinturas nos seus muros e a mi�do tam�n nos teitos. Con todo, a inmensidade do traballo asumido obrigoulle a delegar a execuci�n pr�ctica dos seus detallados dese�os (que sempre realizou en persoa) nos membros do numeroso taller que formara. Eran estes artistas de sobrada capacidade, que con posterioridade � morte do propio Rafael, encargar�anse da decoraci�n da cuarta estancia, base�ndose nos dese�os que o mestre deixara. A morte de Xulio II (1513) non interrompeu os traballos, pois o seu sucesor, o papa Le�n X, un Medici, estableceu unha relaci�n pr�xima co artista, que continuou recibindo encargos. O amigo de Rafael, o cardeal Bibbiena, era un dos antigos titores do novo papa, e o seu �ntimo amigo e conselleiro.

� evidente que Rafael deixouse influ�r polos frescos do teito da Capela Sistina de Michelangelo. Vasari di que Bramante introduciuno en devandita capela secretamente. A bastida correspondente � primeira secci�n en ser terminada foi retirada o ano 1511. A reacci�n dos demais artistas ante a superior forza expresiva de Buonarroti foi a cuesti�n dominante na arte italiana nas d�as d�cadas posteriores, e Rafael, que xa demostrara a s�a capacidade de asimilaci�n de influencias externas ao seu propio estilo, aceptou o reto talvez con maior intensidade que calquera outro artista. Un dos primeiros e m�is claros exemplos foi o retrato do mesmo Michelangelo como Her�clito na Escola de Atenas, que parece sacado directamente da Sibilas ou os ignudi do teito da Capela Sistina. Outras figuras desta e outras obras posteriores nas estancias acusan a mesma influencia, pero a�nda m�is integradas no estilo persoal de Rafael. Buonarroti acusoulle de plagio e uns anos antes da morte de Rafael queix�base nunha carta co seguinte contexto: �todo o que sabe de arte aprendeuno de min�, a�nda que noutras ocasi�ns mostrouse m�is xeneroso.

Estas enormes e complex�simas composici�ns poden ser consideradas entre as obras supremas do Renacemento. Proporcionan unha visi�n extremadamente idealizada dos suxeitos representados, e as composici�ns, a�nda que xa perfectamente concibidas en debuxo, parecen sufrir de �sprezzatura�, un termo ideado polo seu amigo Baldassare Castiglione, que o defin�a como �unha certa indiferenza que impregna toda a obra e que nos fai pensar ou dicir que flu�u sen ning�n esforzo�. Segundo Michael Levey, �Rafael d�lles �s s�as figuras unha graza e claridade sobrehumanas nun universo de certezas Euclidianas�. A pintura � da m�xima calidade nas d�as primeiras estancias, pero as composici�ns posteriores, especialmente as que conte�en dramatismo, non son completamente perfectas polo que atinxe � concepci�n, como tampouco na execuci�n por parte dos seus axudantes.

Outros proxectos

Os proxectos no Vaticano ocuparon a maior parte do seu tempo, pero a�nda as� pintou alg�ns retratos, inclu�ndo os dos seus mecenas, os papas Xulio II e Le�n X, o primeiro dos cales � considerado como un dos seus mellores retratos. Outros retratos foron os dos seus amigos, como Castiglione, ou de personaxes do c�rculo dos papas. Alg�ns gobernantes presion�rono cos seus respectivos encargos, como a Francisco I de Francia a quen lle foron enviadas d�as pinturas como presente diplom�tico do papado. Para Agostino Chigi, o inmensamente rico tesoureiro do papa, Rafael pintou A Galatea, dese�ou frescos decorativos para a s�a Vila Farnesina e pintou d�as capelas nas igrexas de Santa Maria della Pace e Santa Maria do Popolo. Tam�n dese�ou parte da decoraci�n da Vila Madama, con todo, a obra de ambas vilas foi realizada polo seu taller.

Un dos encargos papais m�is importantes foi a serie dos Cart�ns de Rafael (actualmente no Vitoria and Albert Museum), unha serie de 10 cart�ns para tapices, dos cales sobreviviron 7, e que representan escenas das vidas de San Paulo e San Pedro, feitas para a Capela Sistina. Os cart�ns foron enviados a Bruxelas para ser tecidos no taller de Pieter van Aelst (pai do logo famoso pintor Pieter Coecke). � posible que Rafael vise a serie completa terminada antes da s�a morte. Probablemente foron terminados en 1520. Tam�n dese�ou e pintou a Loggia do Vaticano, unha galer�a longa e estreita ent�n aberta a un patio ao car�n e decorada no estilo grotesco t�pico de Roma. Pintou tam�n certos retablos importantes, por exemplo o �xtasis de Santa Cecilia e a Madonna Sistina. A s�a �ltima obra, na que estivo traballando ata a morte, foi A Transfiguraci�n, que en compa��a do Pasmo de Sicilia mostra a direcci�n que tomara a s�a arte nas postrimer�as da s�a vida: un estilo m�is proto-barroco que manierista.

• 
  Galatea,1512, � s�a principal obra de tema mitol�xico, para a Vila Chigi.
• 
  A pesca milagrosa, 1515, un dos sete Cart�ns de Rafael sobrevintes.
• 
  Il Spasimo 1517, manifesta un novo grado de expresividade da s�a arte.
• 
  A Transfiguraci�n, 1520, inacabada � s�a morte.

Taller

Retrato de Andrea Navagero e Agostino Beazzano ouRetrato Dobre, obra feita por Rafael Sanzio durante o seu per�odo romano. O retrato parece ser feito en abril de 1516 estando os dous humanistas retratados en Roma, pouco antes de que Andrea Navagero regresase a Veneciacon motivo do seu nomeamento como bibliotecario da Rep�blica Seren�sima. A magna obra do italiano est� feita ao �leo sobre lenzo. Mide 76 cm de alto e 107 de ancho e cons�rvase actualmente na Galer�a Doria Pamphili de Roma.

Vasari di que Rafael chegou a ter un taller con cincuenta pupilos e axudantes, moitos dos cales chegar�an a ser despois importantes artistas polo seu propio dereito. Foi, posiblemente, o maior taller reunido baixo o maxisterio dun �nico gran mestre da pintura, e moito maior do habitual. Inclu�a destacados pintores provenientes doutras rexi�ns de Italia, que probablemente traballaban cos seus propios equipos como subcontratistas, as� como aprendices e obreiros. Hai pouca informaci�n sobre o taller e sobre a s�a organizaci�n interna, separadamente das mesmas obras de arte, a mi�do dif�ciles de atribu�r � intervenci�n dun artista concreto.

Trala morte de Rafael, a actividade do taller continuou, con todo, moitas das s�as pinturas quedaron incompletas, as� como algunhas das s�as posesi�ns. Os membros m�is destacados foron Giulio Romano, novo disc�pulo de orixe romana -de 21 anos-, e Gianfrancesco Penni, xa considerado un mestre, de orixe florentino. Penni non alcanzou o mesmo nivel de reputaci�n persoal que Giulio, e logo da morte de Rafael, ocupou o posto de axudante de Giulio Romano durante a maior parte da s�a carreira. Perino del Vaga, xa un mestre, e Polidoro da Caravaggio, quen supostamente ascendeu � posici�n de pintor logo de ocupar o humilde oficio de transportar materiais para os obreiros, tam�n chegaron a ser importantes pintores. Maturino da Firenze, como no caso de Penni, foi eclipsado pola fama do seu compa�eiro Polidoro. Giovanni da Udine gozaba dun status m�is independente, e foi responsable da decoraci�n en estuco e os grotescos que decoraban os principais frescos. A maior parte dos artistas dispersaronse, e alg�ns deles tiveron unha morte violenta a ra�z do saqueo de Roma de 1527. Isto contribu�u � difusi�n do estilo de Rafael por toda Italia e a lugares m�is afastados.

Vasari d� moita importancia ao feito de que Rafael logrou un harmonioso e eficiente taller, as� como a s�a habilidade e paciencia na resoluci�n dos conflitos ou disputas entre os clientes e os seus axudantes, algo do que carec�a Michelangelo con ambos colectivos. A�nda as�, hoxe en d�a, � case imposible descifrar as partes que Rafael e os seus axudantes realizaron, xa que, tanto Giulio como Penn, eran diestros, non hai d�bida de que moitas das �ltimas obras murales de Rafael, e probablemente algunhas das s�as obras de cabalete, destacan m�is polo debuxo que pola execuci�n. Con todo, moitos dos seus retratos, que se atopan en boas condici�ns, mostran a brillante t�cnica de execuci�n que alcanzou ao final da s�a vida.

Outros dos seus destacados disc�pulos e axudantes foron Raffaellino del Colle, Andrea Sabbatini, Bartolommeo Ramenghi, Pellegrino Aretusi, Vincenzo Tamagni, Battista Dossi, Tommaso Vincidor, Timoteo Viti -pintor de Urbino-, as� como o escultor e arquitecto Lorenzetto -cu�ado de Giulio Romano. D�xose que o flamengo Bernard van Orley traballou durante un tempo para Rafael, e que Luca Penni, irm�n de Gianfrancesco, talvez foi membro do taller.

Retratos

Ao longo da s�a vida realizou varios retratos onde mostrou unha gran medida de graza e harmon�a, exemplo disto foi o de Baltasar de Castiglione. As Madonne e os bambini cheos de beleza e elegancia foron un tema recorrente tanto nos seus retratos como nas s�as pinturas. Na "�ltima Cea" deu un gran protagonismo � figura dos ap�stolos. De igual xeito realizou retratos de grandes personaxes como: do Cardeal Bibbiena (c. 1516), o Retrato de Andrea Navagero e Agostino Beazzano (c. 1516), Retrato de Bindo Altoviti (c. 1514), Retrato de Tommaso Inghirami (1515-1516), Retrato de cardeal (1510-1511), Retrato de Xulio II (1511?1512) e Retrato do cardeal Alessandro Farnese (1509-1511). Moitos deles at�panse hoxe dispersos nos museos e galer�as de Europa.

Arquitectura

Tras a morte de Bramante, en 1514, foi nomeado arquitecto da bas�lica de San Pedro. A maior parte das s�as obras arquitect�nicas foron derrubadas ou modificadas logo da s�a morte e por mor da aceptaci�n dos dese�os de Michelangelo, pero, sobreviven uns poucos dese�os. Para a an�lise destes, levou a cabo o exame dun templo que se atopaba moi escuro, con grandes alicerces ao longo, �como unha calexa� segundo unha an�lise cr�tica e p�stumo de Antonio da Sangallo o Mozo. Existe tam�n a hip�tese de que o templo ten un parecido co santuario de A expulsi�n de Heliodoro do templo. Rafael dese�ou outros edificios, e durante un curto tempo consider�uselle o arquitecto m�is importante de Roma e o preferido do c�rculo social do papa. Xulio fixera cambios na disposici�n urban�stica da cidade, creando varias v�as p�blicas, as cales aparentaban esplendorosos palacios.

Un importante edificio, o Palazzo Branconio dell'Aquila do camarlengo de Le�n X, foi completamente derrubado para facer lugar � praza dese�ada por Bernini para San Pedro, obra que xamais se realizou, pero se conservaron debuxos da fachada e do patio. A fachada gozaba dunha recargada decoraci�n, infrecuente para a �poca, inclu�ndo tanto paneis pintados no piso superior (de tres) como profusi�n de esculturas no piso intermedio.

Vista da Capela Chigi

O dese�o b�sico da Vila Farnesina non foi de Rafael, pero el dese�ou e pintou a Capela Chigi para o propietario, Agostino Chigi, tesoureiro do papa. Outro edificio, para o doutor do papa Le�n, o Palazzo di Jacobo da Brescia, o cal foi trasladado na d�cada de 1930, e actualmente mantense en p�; devandito edificio foi dese�ado como complemento dun palacio da mesma r�a, obra de Bramante, onde o mesmo Rafael residiu durante un tempo. A Vila Madama, unha espl�ndida residencia de recreo do cardeal Giulio di Giuliano de' Medici, posteriormente papa Clemente VII, nunca foi terminada, pero os seus planos revelan o seu prop�sito. F�xose un dese�o a partir dos planos construtivos por Antonio da Sangallo o Mozo e a�nda que incompleta, era a vila m�is sofisticada dese�ada ata o momento en Italia. Deste xeito, influ�u de xeito importante nos dese�os posteriores deste tipo de edificio. (este parece ser o �nico edificio moderno de Roma do cal Palladio fixo un debuxo medido). S� quedan os planos da planta baixa dun gran palacio dese�ado por el mesmo na nova �Via Giulia�, no Borgo, para o cal estivo acumulando o terreo nos seus �ltimos anos. Atop�base nun quinteiro irregular cerca do r�o T�ber. Parece que as fachadas deb�an inclu�r unha orde xigante de pilastras elev�ndose polo menos d�as plantas ata a altura completa da planta nobre, �un estilo grandilocuente sen precedentes nun palacio de car�cter privado�. En 1515, f�ronlle outorgados poderes como "Prefecto" sobre todas as antig�idades que se desenterraran na cidade e ata unha milla ao redor desta. Rafael escribiu unha carta ao papa Le�n suxerindo medidas para impedir a destruci�n dos monumentos antigos, e propuxo unha inspecci�n visual da cidade para rexistrar as antig�idades de xeito organizado. A opini�n do Papa era diferente, quer�a seguir reutilizando as antigas f�bricas para a construci�n de San Pedro, pero quer�a que todas as inscrici�ns antigas quedasen documentadas, as� como tam�n conservar as esculturas, antes de dar permiso para o uso da pedra.

Debuxos

Bosquexo preparatorio para a obra da Resurrecci�n de Cristo, a cal � quizais a s�a primeira obra oficial.

Consid�raselle un dos debuxantes m�is finos na historia da arte occidental e un dos que usou amplamente o debuxo para planear as s�as composici�ns. Segundo Armerina, experta na vida do artista, conta, que cando este empezaba a planear unha composici�n, estend�a no chan un gran n�mero de debuxos que conservaba arquivados, e comezaba rapidamente a debuxar, utilizando figuras de �aqu� e de al�. Sobreviviron uns corenta bosquexos da Disputa das Estancias e probablemente haxa m�is entre as catrocentas follas que se te�en actualmente dos seus pre-dese�o. Fixo moitos debuxos para perfilar as posturas e as composici�ns, aparentemente en cantidade superior � doutros pintores, a xulgar pola gran cantidade de variantes que sobreviviron: �... � as� como o mesmo Rafael, que ti�a tanta riqueza inventiva, adoitaba traballar, sempre partindo de catro ou seis xeitos diferentes de expo�er a escena, cada unha delas diferente ao resto, e todas elas cheas de graza e finura� escribiu un autor trala morte deste. Para John Shearman, a arte de Rafael marca �un desprazamento dos recursos desde a produci�n cara � investigaci�n e o desenvolvemento�.

Cando estaba satisfeito cunha composici�n a mi�do traslad�baa a cart�n a escala real, que posteriormente perforaba cun buril, deixando buracos por onde deixaba pasar un pouco de feluxe, de modo que quedaban li�as na superficie final como gu�a. Tam�n fixo un uso exhaustivo e pouco habitual, tanto en papel como en xeso, dunha �agulla cega�, marcando li�as que deixaban s� unha fendedura, pero ningunha marca. Estas poden ser vistas no muro de A escola de Atenas e en moitos outros debuxos. Os Cart�ns de Rafael, como dese�os para tapices que eran, foron completamente coloreados con pintura � temple, e foron enviados a Bruxelas para ser tecidos.

Nas �ltimas obras pintadas polo taller, os debuxos son a mi�do moito mellores que a pintura. A maior parte dos seus debuxos son bastante detallados, incluso os bosquexos iniciais con figuras espidas est�n cuidadosamente feitos, e os posteriores debuxos de preparaci�n te�en un alto nivel de acabado, con sombreados e, �s veces, zonas iluminadas en branco. Carec�an da liberdade e a enerx�a dalg�ns dos bosquexos de Leonardo ou de Michelangelo, pero sempre moi satisfactorios desde o punto de vista est�tico. Foi un dos �ltimos artistas en utilizar de xeito habitual un dispositivo met�lico, a�nda que tam�n soubo facer un soberbio uso da t�cnica m�is libre do carb�n vermello ou negro. Nos seus �ltimos anos foi un dos primeiros artistas en usar modelos femininos para debuxos preparatorios, a�nda que cabo mencionar que habitualmente us�banse homes para estudo de ambos os sexos.

Gravados

Rafael non fixo directamente os gravados, sen�n que buscou a colaboraci�n de Marcantonio Raimondi para reproducilos a partir dos seus debuxos, colaboraci�n que deu lugar a moitos dos gravados italianos m�is afamados do s�culo e que marcou a evoluci�n desta arte. Este interese polos gravados non � habitual entre os grandes mestres; dos seus contempor�neos, s� Tiziano, quen traballou con Raimondi, pero dunha forma menos satisfactoria. Fix�ronse ao redor de cincuenta pranchas, algunhas copiando pinturas co�ecidas de Rafael, pero outras aparentemente sobre dese�os orixinais expresamente pensados polo mestre. Parte destes debuxos preparatorios perderonse, e a s�a existencia co��cese soamente porque Raimondi trasladounos ao gravado.

Os gravados orixinais m�is famosos xurdidos desta colaboraci�n foron Lucrecia, o Xu�zo de Paris e O masacre dos Inocentes (do que foron gravadas d�as versi�ns practicamente id�nticas). Entre os gravados baseados en pinturas cabo destacar O Parnaso (con diferenzas considerables respecto do orixinal) e Galatea. F�ra de Italia, os de Raimondi e outros foron a principal v�a de divulgaci�n da arte de Rafael ata o s�culo XX. Baviero Carocci, chamado por Vasari �Il Baviera�, un axudante a quen Rafael confiaba o seu di�eiro, quedou en posesi�n de moitas das pranchas logo da morte do artista, e tivo �xito na nova ocupaci�n de editor de gravados.

Vida privada e morte

'La Fornarina', amante de Rafael.

Rafael viv�a en Borgo, con bastante luxo e nun pazo dese�ado por Bramante. Nunca casou, pero en 1514 comprometeuse con Mar�a Bibbiena, sobri�a do cardeal Medici. Parece que o seu amigo, o cardeal, forzou o compromiso, e que a falta de entusiasmo do artista non fixo posible os esponsais antes da s�a morte en 1520. D�xose que tivo varias relaci�ns amorosas, pero mentres viviu en Roma gozou dunha relaci�n permanente con Margherita Luti, �La Fornarina�, chamada as� por ser filla dun panadeiro (fornaio en italiano) de orixe sien�s chamado Francesco Luti, que viv�a na Via del Governo Vecchio.

Foi nomeado mordomo do papa Le�n X, o que lle daba certo status ante a corte e uns ingresos adicionais, as� como tam�n, cabaleiro da Orde Papal da Espora Dourada . Vasari afirma que estes nomeamentos, e ao igual que os moitos encargos feitos por estes, puideron ser motivo e explicaci�n do atraso do seu casamento. Segundo Vasari, a s�a prematura morte nun Venres Santo (6 de abril de 1520, posiblemente o d�a do seu trinta e sete aniversario) foi debido a unha noite na cal tivo excesivas relaci�ns sexuais con �La Fornarina�, tras o cal enfermou con febre, e ao non lle confesar aos doutores a verdadeira causa, non lle foi administrado o coidado correcto, o que lle causou a morte. Fose cal fose a causa, na agudizaci�n da s�a enfermidade, que durou quince d�as, puido recibir a extremaunci�n e puxo as s�as cousas en orde. Ditou o seu testamento, mediante o cal deixou suficiente di�eiro para manutenci�n da s�a amante, confiados ao seu leal servente Baviera, e deixou a maior parte do contido do seu taller a Giulio Romano e a Penni. Cumprindo a s�a solicitude, foi enterrado no Pante�n de Roma.

A biograf�a de Vasari, di que naceu en Venres Santo, e que en 1483, ese d�a foi o 28 de marzo. Isto significa que se Rafael efectivamente naceu e morreu en Venres Santo, en realidade non morreu o d�a do seu aniversario, xa que o Venres Santo de 1520 foi 6 de abril. O seu funeral foi grandioso e acudiu unha gran multitude. A inscrici�n no seu sarc�fago de m�rmore, un pareado elex�aco escrito por Pietro Bembo, di:

ILLE HIC EST RAPHAEL TIMVIT QVO SOSPITE VINCI RERVM MAGNA PARENS ET MORIENTE MORI

Pode traducirse como "Aqu� xace Rafael, polo que en vida temeu ser vencida a natureza, e ao morrer el, temeu morrer ela."

Influencia

Madonna Sistina 1513-14

Gozou da admiraci�n dos seus contempor�neos, a�nda que a s�a influencia no desenvolvemento da arte no seu s�culo foi menor que a de Michelangelo. O manierismo, que comezou m�is ou menos no tempo da s�a morte, e o barroco posterior, levaron a arte nunha �direcci�n completamente oposta� �s calidades rafaelinas; �coa morte de Rafael, a arte cl�sica -o Alto Renacemento- afundiuse, segundo manifesta Walter Friedlander. Non obstante, pronto foi considerado como modelo ideal para aqueles que detestaban os excesos do manierismo:

A opini�n... xeralmente mantida a mediados do s�culo XVI era que Rafael representaba o pintor idealmente equilibrado, universal no seu talento, completo en todos os sentidos, e respectuoso con todas as regras que supostamente deb�an gobernar as artes, mentres que Michelangelo era o xenio exc�ntrico, m�is brillante que outros artistas no seu campo particular, o debuxo do nu masculino, pero desequilibrado e carente de certas calidades, como a graza e a contenci�n, esenciais para un grande artista. Os que como Dolce e Pietro Aretino, que sosti�an este punto de vista, foron xeralmente os superviventes do Humanismo Renacentista, incapaces de apoiar a Michelangelo pola s�a deriva manierista.

As composici�ns de Rafael foron sempre admiradas e estudadas, e convert�ronse en �xoia� da arte acad�mica. O per�odo de maior influencia estendeuse desde finais do s�culo XVII ata finais do s�culo XIX, en que foron moi admirados tanto o seu perfecto equilibrio como o seu decoro. Foi visto como o modelo perfecto da historia da pintura, e o mesmo tempo era considerado como o m�is elevado da xerarqu�a dos x�neros. Sir Joshua Reynolds, na s�a obra Discursos, encomiou a s�a �simple, grave e maxestosa dignidade� e dixo que se sit�a como o principal dos primeiros [sobre os mellores] pintores�, especialmente polos seus frescos (entre os que inclu�a os Cart�ns) , mentres que �Michelangelo reclama o seguinte lugar. Non posu�a tantas calidades excelsas e descomunais como Rafael, pero as que posu�u eran do m�is alto nivel�. Fac�ndose eco das opini�ns do s�culo XVI expresadas anteriormente, Reynolds concl�e:

A excelencia deste home extraordinario radica no decoro, beleza e maxestade dos seus personaxes, a xuiciosa organizaci�n da s�a composici�n, a correcci�n do debuxo, a pureza de gusto e a talentosa adaptaci�n de contribuci�ns alleas aos seus propios obxectivos . Ningu�n lle superou neste xu�zo, en saber unir a propia observaci�n da natureza, a enerx�a de Michelangelo e a beleza e simplicidade da arte antiga. Xa que logo, � pregunta de quen deber�a ostentar o primeiro posto, Rafael ou Michelangelo, deber�a contestarse, que si fose concederse a quen pos�e calidades na arte superiores a calquera outro, non hai d�bida de que Rafael � o primeiro. Pero si, segundo Longinos, o sublime, considerado como a maior obra que o home pode conseguir, compensa abundantemente a ausencia de calquera outra beleza e neutraliza calquera outra deficiencia, ent�n Michelangelo pedir�a a preeminencia.

Tumba de Rafael e Mar�a Bibbiena no Pante�n. A Virxe � de Lorenzetto.

Reynolds mostraba menos entusiasmo polas pinturas de cabalete de Rafael, pero a lixeira sentimentalidade que desprenden f�xoas moi populares durante o s�culo XIX: �Afix�mosnos a elas desde a infancia, a trav�s dun enorme n�mero de reproduci�ns, cousa xamais feita por alg�n outro artista...� escribiu W�lfflin, quen nacera en 1862, sobre a obra As Virxes do florentino. En Inglaterra, no s�culo XIX, a Irmandade Prerrafaelista reaccionou explicitamente en contra da s�a influencia (e tam�n en contra da dos seus admiradores, como �Sir Sploshua�), en busca dun retorno cara aos estilos anteriores a s�a �nefasta� influencia. Segundo John Ruskin:

A maldici�n das artes en Europa veu desta c�mara [la Stanza della Segnatura], provocada en gran parte polas grandes calidades do home que marcara o inicio do declive. A perfecci�n da execuci�n e a beleza formal caracter�sticas da s�a obra e da dos seus contempor�neos fixeron do acabado da execuci�n e a beleza da forma do obxecto clave de todos os artistas, e desde ent�n a execuci�n foi considerada m�is importante que a idea, e a beleza m�is importante que a verdade. E como vos dic�a, estas son as d�as causas secundarias do declive da Arte, sendo a primeira delas a perda do prop�sito moral. Hai que expresarse claramente. Na arte medieval, a idea � o elemento principal, a execuci�n en segundo lugar, na arte moderna a execuci�n � o elemento m�is importante, e a idea o segundo. E novamente, na arte medieval a verdade � o elemento m�is importante, a beleza vai en segundo lugar, na arte moderna a beleza � o elemento principal, e a verdade o segundo. Os principios medievais fixeron ascender a arte cara a Rafael, e os principios modernos fix�rono descender desde el.

A�nda no s�culo XX foi considerado por cr�ticos como Bernard Berenson como o �m�is famoso e m�is querido mestre do Alto Renacemento�, pero todo indica que neste s�culo foi superado en aprecio por Michelangelo e Leonardo.

Obras

A Escola de Atenas, 1509

Das obras de Rafael destaca a Escola de Atenas, pintada na galería Stanza della Segnatura no Vaticano.

Outras obras

• 
  Madona e o Meniño Entronados con Santos, 1505, Metropolitan Museum of Art
• 
  A Sagrada Familía (Corigiani), 1518
  Antiga Pinacoteca, Múnic

Véxase tamén

Bibliografía

• Antal, Frederick (1988). Rafael entre el clasicismo y el manierismo (en castelán). Madrid: Visor. ISBN 84-7774-011-9. 
• Blunt, Anthony (1985). Artistic Theory in Italy, 1450-1660 (en inglés). Oxford: OUP. ISBN 0-19-881050-4. 
• Bull, Malcolm (1965). Artists of the Renaissance (en inglés). (selección de Vida de artistas de Giorgio Vasari). Londres: Penguin Books. 
• Gould, Cecil (1975). The Sixteenth Century Italian Schools (en inglés). Londres: National Gallery Catalogues. ISBN 0-947645-22-5. 
• Honour, Hugh; Fleming, John (1984). A World History of Art (en inglés) (1ª ed.). Londres: Macmillan. ISBN 9780333371855. 
• Jones, Roger; Nicholas, Penny (1983). Raphael (en inglés). Yale: Yale University Press. ISBN 0-300-03061-4. 
• Klein, Robert; Zerner, Henri (1990). Italian art, 1500-1600; sources and documents (en inglés). Nova Jersey: Northwestern University Press. ISBN 0810108526. 
• Landau, David; Parshall, Peter (1996). The Renaissance Print 1470-1550 (en inglés). Yale: Yale University Press. ISBN 978-0300068832. 
• Pon, Lisa (2004). Raphael, Durer, and Marcantonio Raimondi: Copying and the Italian Renaissance Print (en inglés). Yale: Yale University Press. ISBN 978-0-300-09680-4. 
• Shearman, John (2003). Raphael in Early Modern Sources 1483-1602 (en inglés). Yale: Yale University Press. ISBN 0-300-09918-5. 
• VV., AA (2007). Rafael (en inglés). Londres: Phaidon. ISBN 978-0-7148-9880-3. 
• Wölfflin, Heinrich (1968). Classic Art: An Introduction to the Renaissance (en inglés). Nova York: Phaidon Press. ISBN 978-0714829746. 

Ligazóns externas

• (en inglés) WebMuseum, París Rafael
• (en castelán) Biografía de Rafael de Urbino traducida das vidas de Giorgio Vasari edición Giuntina 1550