Washington D.C.
Dit artikel is gesjreve (of beg�s) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs �mgaon.
Washington D.C. ies de hoofsjtad van de Vereinigde Sjtate van Amerika. De aafkorting "D.C." sjteit veur District of Columbia, 't federaal distrik woa de hoofsjtad geografisch en besjtuurlik m�t samev�lt. 't Distrik behu�rt neet tot 'ne sjtaat, woadoor de inweunersj neet maoge m�tdoon aan de verkezinge veur 't congres, dat de sjtate vertegewoordig. Washington D.C. haet 'n oppervlak van 177,0 km� en 't aantal inweunersj ies 553.523 (sjatting 2004). In de agglomeratie Greater Washington D.C., die ziech deils euver de aangrenzende sjtate Maryland, Virginia en West Virginia oetsjtrek, wone 4,7 miljoan luuj. De sjtad ies geneump nao George Washington, de i�rsjte president van de Vereinigde Sjtate.
Sjtadsfuncties
[bewirk | br�n bew�rke]
Es hoofsjtad van de VS ies Washington de zetel van de federaal regering. De president van de VS woont en w�rk in 't Wiet Hoes; de volksvertegewoordiging (de Senaat en 't Hoes van Aafgevaardigde, same 't Congres) zetelt in 't Capitool.
Wiejer zint in Washington versjillende nationaal en internationaal organisaties gevestig, woa-�nder 't Internationaal Monetair F�ns en de Waereldbank. D'r zint versjillende universiteite en ander �nderwiesinsjt�llinge gevestig. Ouch liegke hie de Library of Congress en de Nationaal archieve van de VS, woa �nder andere de �naafhenkelikheidsverklaoring (Declaration of Independence) bewaard weurt.
Bie de sjtad liegke drie groate vleegvelde: Ronald Reagan Washington National Airport, Washington Dulles International Airport en Baltimore-Washington International Thurgood Marshall Airport.
Sjtadsbeeld en bezeenswaerdighede
[bewirk | br�n bew�rke]
Washington ies sjpeciaal es hoofsjtad �ntworpe. George Washington goof opdrach veur de boew en de Fransman Pierre L'Enfant woort gevraog de sjtad te �ntwerpe.
't Belangriekste gebied in de sjtad ies de National Mall, woa-aan �nder andere 't Capitool m�t opvallende koepel (1793) en 't Washington Monument, 'ne 169 maeter hoage obelisk, liegke. Dao liek ouch 't Wiet Hoes (1792), de officieel residentie van de president. Bienao alle openbaar geboewe aan en r�ndum de National Mall zint in classicistische sjtiel geboewd. Me vink in Washington D.C. geine hoagboew. Diet kump umdat 'n w�t bepaalt dat gein geboew hoager maog zin es de koepel van 't Capitool. De Washington National Cathedral ies 'n neogotische kathedraal die t�sje 1907 en 1990 woort geboewd en die es nationaal k�rk deent. Washington haet v��l musea, woavan 'n deil v�lt �nder de Smithsonian Institution.
't Pentagon, 't geboew van 't ministerie van defensie, liek neet in Washington, meh aan de euverkant van de rivier de Potomac in de sjtaat Virginia. Ouch liek dao 't nationaal k�rkhof.
Historie
[bewirk | br�n bew�rke]
Wie in 1783 de Amerikaanse republiek tot sjtand waor gek�mme wol me 'n hoofsjtad die neet door ein van de sjtate beheers zou k�nne were. Me besjliesde daorum 'n nuuj hoofsjtad te �ntwerpe en te boewe. Es locatie woort gekoze veur 'n plaats aan de Potomac, naodat ouch 'n plaats bie Trenton in New Jersey kandidaat waor gewaes. De exacte plaats woort gekoze door George Washington. De sjtad Philadelphia woort in 1790 de tiedelike hoofsjtad van de VS, in aafwachting van 't gereidk�mme van de nuuj hoofsjtad. De Franse arsjitek Pierre L'Enfant kreeg de opdrach um de sjtad te �ntwerpe. Op 9 september 1791 kreeg de nuuj sjtad officieel de naam 'Washington'. Op 11 juni 1800 woort Washington D.C. de hoofsjtad van de Vereinigde Sjtate.
In 1814, tiejes de Brits-Amerikaanse oorlog van 1812, woort Washington bezat door de Britte. Zie sjtoke de openbaar geboewe in de sjtad in brand. Washington bleef 'n tamelik klein sjtad bies de Amerikaanse Burgeroorlog in 1861. President Abraham Lincoln leet doezende soldaote nao de hoofsjtad k�mme um ze te verdedige. Ouch kaom d'r door d'n oorlog mi� werk bie de euverheid.
In 1888 kaom 't Washington Monument gereid, naodat d'r �ngevaer 40 jaor aan geboewd waor. D'r woorte nuuj planne gemaak um de sjtad mi� 'n monumentaal aanzeen te geve; de echte groate �ntwikkelinge op dit gebeed bleve �vvel oet tot 't begin van de 20e i�w, m�t de boew van 't Lincoln Memorial en ander geboewe aan de National Mall.
In de twi�de h�lf van de 20e i�w waore d'r in Washington D.C., es centrum van de Amerikaanse politiek, groate demonstraties, bieveurbeeld van de Amerikaanse b�rgerrechtebewaeging en tege d'n oorlog in Vietnam. In 1976 woort 't i�rsjte sjt�k van de metro van Washington ge�upend.
Bie de terroristische aansjlaeg van 11 september 2001 waor 't gebeed r�nd Washington ein van de doele. Ein gekaap vleegmesjien sjtortde neer op 't Pentagon in Arlington County, en 'n ander vleegmesjien dat neersjtortde in e veld in Pennsylvania zou meugelik es doel 't Wiet Hoes of 't Capitool gehad h�bbe.
