Empèris nomadas

Cavalier arquier de l'armada mongòla de l'Ilkhanat (document dau sègle XV).

Soudat manchós equipat d'una evolucion de l'arc tradicionau mongòl (document dau sègle XVIII).

Leis empèris nomadas fan referéncia ais estats fondats per lei pòbles nomadas imperiaus d'Eurasia de l'Antiquitat au sègle XVIII. Formats per de populacions indoiranianas, oraloaltaïcas, turcas, mongòlas e manchosas que seis armadas èran especializadas dins l'utilizacion de cavaliers arquiers e de la tactica de la tèrra cremada, vivián de norrigatge itinerant dins leis estèpas e lei bòscs de l'Eurasia centrala dins de societats ierarquizadas basadas sus una organizacion tribala. Generalament devesidas entre caps rivaus, lei tribús èran tanben en contact ambé leis estats sedentaris vesins per cambiar de produchs agricòlas còntra de produchs artesanaus impossible de produrre dins l'estèpa. Pasmens, lei relacions èran pas totjorn pacificas car lei nomadas podián de còps assaiar de prendre per fòrça de bens ò car lei pòbles sedentaris (China, Empèri Bizantin...) èran lèsts a empachar l'intrada d'intrús dins sei territòris.

Aquelei relacions conflictualas formèron en Eurasia una geopolitica basada sus l'antagonisme entre societats nomadas e societats sedentàrias. D'efèct, la natura predatritz dei tribús nomadas asiaticas, obligadas de trobar regularament una novèla region druda per s'installar, representava un factor de destabilizacion locau important. �r, quand un cap capitava d'unificar unei trib�s sota una autoritat unica, aqu� podi� entra�nar la mesa en movement d'armadas importantas compausadas de combatents entra�nats, mobils e disciplinats capablas de v�ncer leis armadas deis estats sedentaris. Lei desfachas subidas c�ntra de cavaliers arquiers per lei Romans (Carrhes en -53), per lei Bizantins (Manzikert en 1071), per lei Song (conquista de China per lei Mong�ls) � per leis Ongr�s (Mohi en 1241) mostran la dificultat de faciar una armada f�r�a mobila e equipada d'un arc que sa portada li permeti� de tuar una buta a de dist�ncias alora inegaladas. Ansin, lei p�bles de l'est�pa demor�ron capables de mena�ar e sovent de conquistar totei leis estats sedentaris d'Eurasia e fogu�ron donc l'element perturbator major d'aquela region fins a l'aparicion d'armas de fuec en estat de rivalizar amb� l'arc nomada. Manca tanben pas d'exemples per illustrar aquela capacitat de la formacion de l'emp�ri deis Escites a la conquista de la m�ger part d'Asia per Genghis Khan e sei successors.

Aquela influ�ncia geopolitica durabla dei p�bles e emp�ris de l'est�pa sus lei relacions continentalas constituisse la difer�ncia principala amb� leis autrei p�bles nomadas que marqu�ron l'Ist�ria coma lei bedo�ns arabis dau s�gle VII � lei Vikings dei s�gles IX e X. Es tanben confirmada per l'import�ncia deis estrategias adoptadas per lei societats sedent�rias per si protegir c�ntra leis expedicions nomadas. Maugrat lei difer�ncias e lei dist�ncias importantas entre leis estats victimas d'aqueleis ofensivas, aqueleis estrategias fogu�ron similaras e basadas sus quatre principis : atacar lei nomadas per lei sometre � leis obligar de si despla�ar dins d'autrei regions pus alunchadas, fortificar lei regions mena�adas � leis axes de passatge, devesir lei nomadas per empachar l'emerg�ncia d'un cap poder�s capable d'organizar una ataca, pagar un trib�t e donar de t�tols prestigi�s ai caps nomadas per defugir una ataca. Pasmens, coma va m�stra la contuniacion dau fenom�n deis invasions nomadas fins a l'aquisicion d'una superioritat tecnologica decisiva en favor dei sedentaris, lo succ�s d'aqueleis estrategias �ra limitat. D'ef�ct, leis atacas entra�navan sovent una retirada dei nomadas que tornavan ocupar lei regions perdudas apr�s lo retirament deis assalhidors. Lei fortificacions mau capit�ron de blocar d'invasions en causa de dist�ncias de susvelhar tr�p l�ngas. La division dei nomadas entre elei �ra efica�a a condicion que la gu�rra posqu�sse durar d'annadas per afeblir totei lei trib�s. Enfin, lo pagament d'un trib�t, de c�ps f�r�a important, empach�t rarament leis atacas car lei nomadas respectavan gaire leis ac�rds signats.

Lei regions conquistadas per lei nomadas �ran integradas au sen d'estats f�r�a estenduts e dirigits per lei caps dei p�bles venceires. Aqueleis estats adoptavan rapidament una organizacion mesclant de principis dei societats nomadas e sedent�rias. Aqu� �ra necessari car lei territ�ris conquistats per lei nomadas avi�n sovent de populacions f�r�a importantas a resp�ct dei trib�s d'enva�sseires. Lei nomadas avi�n donc besonh d'integrar d'autoct�ns coma foncionaris per permetre lo foncionament de certaneis infrasturas � administracions desconeissuts dei societats de l'est�pa. Ansin, l'evolucion deis emp�ris nomadas fogu�t dictat per dos principis principaus qu'�ran la fragmentacion rapida de l'emp�ri entre eiretiers rivaus de son fondator e l'assimilacion dau p�ble nomada au p�ble sedentari pus nombr�s. Lo premier fenom�n necessitava generalament una � doa generacions e �ra favorizat per una superficia importanta. L'assimilacion necessitava tres � quatre generacions e �ra favorizada per lo prestigi mai � mens important de la civilizacion conquistada e per la possibilitat de l'adopcion mai � mens rapida de la religion dei vencuts. Per exemple, lei signes premiers de division de l'Emp�ri Mong�l apareiss�ron mens d'una generacion apr�s la m�rt de Genghis Khan e sei successors si convertigu�ron ai religions localas (islam e bodisme) a la fin dau s�gle XIII e au comen�ament dau s�gle XIV.

Z�na d'origina dei p�bles nomadas

Fotografia de l'est�pa de Cazacstan (2004).

Lei p�bles nomadas a l'origina dau fenom�n de l'invasion nomada avi�n ges d'unitat e si compausavan d'unei p�bles diferents coma d'Eslaus, de Turcs � de Mong�ls. Pasmens, �ran originaris d'una mema region que son centre de gravitat si situa entre la Mongolia e lo lac Baikal. Au n�rd, es limitada per lo b�sc siberian e au sud per lei montanhas de l'Asia Centrala (Cauc�s, Hindu Kush...). En rev�nge, v�rs l'�st e l'o�st, lei limits son pus vagues e l'i a gaire de rel�us importants d'Ongria a Manchoria. Aqu� rende donc lei migracions aisadas au sen de l'est�pa e en direccion dei butas tradicionalas deis invasions nomadas (Eur�pa Orientala, Orient Mejan e China).

Lei teatres deis invasions nomadas

Lo teatre deis invasions nomadas representa tota l'Eurasia antica e medievala. Pasmens, dos peri�des (s�gles IV-V e s�gles XIII-XV) an una import�ncia gr�ssa car lei migracions e lei migracions nomadas l'i entra�n�ron una destabilizacion de l�nga durada de la m�ger part dei societats continentalas (migracion, invasion, disparicion d'estats...). En f�ra d'aquelei peri�des de grandeis invasions, existisse d'ep�cas de conflictes mai � mens limitats entre nomadas e sedentaris. Ansin, lei nomadas assaiavan d'agarrir lei sedentaris � d'ocupar lei regions afeblidas e lei sedentaris organizavan de temps en temps d'ofensivas per sometre e pacificar l'est�pa.

Lo cas de l'Emp�ri Mong�l

Leis invasions dei cavaliers de Genghis Khan e sei successors e la formacion de l'Emp�ri Mong�l representan l'apog�u dau fenom�n deis invasions nomadas. Apr�s d�tz annadas de luchas int�rnas de 1196 a 1206, Genghis capit�t d'unificar lo p�ble mong�l e d'organizar una armada entra�nada e f�r�a disciplinada. Amb aquela armada, ataqu�ron lei tres civilizacions principalas de l'Eurasia sedent�ria dau s�gle XIII : China que fogu�t totalament conquistada, lo monde islamic que perd�t lo plan iranian e onte mai d'una dinastia de senhors musulmans fogu�t desfacha e l'Eur�pa crestiana que la periferia orientala fogu�t tanben conquistada. Leis estats musulmans e crestians non conquistats degu�ron tanben faciar d'expedicions de pilhatge que caus�ron de destruccions e de p�rdas importantas. La fin deis annadas 1270 marqu�t l'apog�u de l'Emp�ri Mong�l que va pauc a pauc si devesir entre leis eiretiers de son fondator fins au s�gle XV.

Lo declin dei p�bles nomadas e la pacificacion de l'est�pa per lei societats sedent�rias

Leis emp�ris nomadas declin�ron pauc a pauc a partir de la fin dau s�gle XVI fins a la disparicion totala d'aquela mena d'estat au s�gle XIX. Sei principalei causas fogu�ron lei progr�s tecnologics, tactics e organisacionaus deis armadas sedent�rias e tanben lei luchas int�rnas entre estats nomadas. Ansin, au s�gle XIX, l'expansion russa en direccion de l'Ocean Pacifica rescontr�t gaire de resist�ncia de part dei p�bles de l'est�pa.

Cronologia deis emp�ris e deis invasions nomadas

• S�gles VI-II avC : Emp�ri Escite.
• S�gle IV avC - s�gle II : invasions de China per lei Xiongnus.
• S�gles III-II avC : Emp�ri Hiongnu.
• S�gles I-II : Emp�ri Sienpei.
• S�gles IV-V : invasion de China per lei Topas.
• S�gles IV-VI : Emp�ri Ruanruan.
• S�gle V : invasion dei Huns en Eur�pa e formacion d'un emp�ri (v�rs 375 - 484).
• 480 : invasion d'�ndia per lei Huns Blancs.
• S�gles VI-IX : invasion deis avars en Eur�pa (a partir de 555) e exist�ncia d'un estat avar en Eur�pa Centrala (v�rs 555 - 805).
• v�rs 558 - 582 : Emp�ri Tujue.
• 582 - 657 : Premier Khaganat dei Turcs Orientaus (scission de l'Emp�ri Tujue).
• 582 - 630 : Khaganat dei Turcs Occidentaus (scission de l'Emp�ri Tujue).
• S�gles VII-VIII : invasion dei Bulgars en Eur�pa qu'es a l'origina de la Bulgaria actuala.
• 682 - 744 : Segond Khaganat dei Turcs Orientaus.
• S�gles VII - v�rs 842 : Emp�ri Tibetan.
• v�rs 740 - v�rs 840 : Emp�ri Uigur.
• 840 - 924 : Emp�ri Quirguiz.
• S�gles IX-X : invasion deis ongr�s en Eur�pa qu'es a l'origina de l'Ongria actuala.
• S�gle XI : invasion dei pechenegs en Eur�pa, formacion d'uneis estats e dispersion a partir de 1122.
• S�gles XI-XII : invasion dei Turcs Seldjokides e formacion dau Sultanat Seldjokide (1037-1155) e d'uneis estats locaus.
• S�gles XI-XIII : invasion dei Turcs Gaznevides e formacion d'un sultanat (962-1187).
• Entre 1130 e 1135 - 1211 : Emp�ri Karakitan.
• S�gle XII : invasion dei comans en Eur�pa, formacion d'un estat dins la region de P�nt destruch en 1241 per lei Mong�ls.
• S�gles XII-XIII : invasion de l'Orient Mejan per lei Turcs Khwarezmians e formacion de l'Emp�ri Khwarezmian (1077-1231).
• S�gles XII-XIII : invasion de China per lei jurchens.
• S�gles XIII-XIV : Emp�ri Mong�l.
• S�gle XIV : invasion dei Turcs Otomans en Anatolia qu'es a l'origina de l'Emp�ri Otoman e de la Turquia actuala.
• S�gles XIV-XV : invasion dei Turcs Timuridas, formacion de l'Emp�ri Timurida (1405-1507) e d'unei principats locaus.
• S�gle XIV : invasion de l'Orient Mejan per lei Mong�ls Cha�banides que van participar a la formacion de l'estat ozbèc.
• Sègles XV-XVI : Empèri Ozbèc.
• Sègle XV : Premier Empèri Oirat.
• 1644 : invasion de China per lei manchós e formacion de la dinastia Qing (1644-1912).
• 1690 - 1758 : Segond Empèri Oirat.