Przejdź do zawartości

Leszek Balcerowicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Leszek Balcerowicz
Ilustracja
Leszek Balcerowicz (2019)
Pełne imię i nazwisko

Leszek Henryk Balcerowicz

Data i miejsce urodzenia

19 stycznia 1947
Lipno

Prezes Narodowego Banku Polskiego
Okres

od 10 stycznia 2001
do 10 stycznia 2007

Poprzednik

Hanna Gronkiewicz-Waltz

Następca

Sławomir Skrzypek

Przewodniczący Unii Wolności
Okres

od 1 kwietnia 1995
do 18 grudnia 2000

Przynależność polityczna

Unia Wolności

Poprzednik

Tadeusz Mazowiecki

Następca

Bronisław Geremek

Wiceprezes Rady Ministrów
Okres

od 31 października 1997
do 8 czerwca 2000

Przynależność polityczna

Unia Wolności

Minister finansów
Okres

od 31 października 1997
do 8 czerwca 2000

Przynależność polityczna

Unia Wolności

Poprzednik

Marek Belka

Następca

Jarosław Bauc

Wiceprezes Rady Ministrów
Okres

od 12 września 1989
do 23 grudnia 1991

Minister finansów
Okres

od 12 września 1989
do 23 grudnia 1991

Poprzednik

Andrzej Wróblewski

Następca

Karol Lutkowski

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile) Order Krzyża Ziemi Maryjnej II Klasy (Estonia)
Leszek Balcerowicz na Uniwersytecie w St. Gallen (1991)
Leszek Balcerowicz prowadzący wykład na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (2008)
Marta Stremecka i Leszek Balcerowicz (2014)

Leszek Henryk Balcerowicz (ur. 19 stycznia 1947 w Lipnie[1][2]) – polski polityk i ekonomista, doktor habilitowany nauk ekonomicznych, nauczyciel akademicki.

Wiceprezes Rady Ministrów i minister finansów w rządach Tadeusza Mazowieckiego (1989–1991), Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991) i Jerzego Buzka (1997–2000), poseł na Sejm III kadencji (1997–2000), prezes Narodowego Banku Polskiego (2001–2007). Drugi przewodniczący Unii Wolności (1995–2000). Założyciel think tanku Forum Obywatelskiego Rozwoju. Kawaler Orderu Orła Białego.

Jako minister finansów był odpowiedzialny za przeprowadzenie w Polsce transformacji z gospodarki planowo-socjalistycznej do społecznej gospodarki rynkowej. Tzw. plan Balcerowicza umożliwił rozpoczęcie w latach 1990–1991 szybkiego programu reform. W ciągu półtora roku doprowadzono do zdławienia hiperinflacji, urealniono kurs walutowy złotego, wprowadzono jego wewnętrzną wymienialność, przeprowadzono reformę systemu bankowego, zrównoważono detaliczny rynek wewnętrzny, rozpoczęto reformy podatkowe i ubezpieczeniowe, które były później kontynuowane przez kolejnych ministrów. Taki sposób przeprowadzenia transformacji był później naśladowany z różnym skutkiem w innych państwach byłego bloku wschodniego.

Wolnorynkowe reformy gospodarcze przyczyniły się do przekształcenia Polski w jedną z najlepiej prosperujących gospodarek w regionie[3][4][5]. Krytycznie oceniali je za to m.in. późniejszy minister finansów Grzegorz Kołodko, a także Tadeusz Kowalik czy Karol Modzelewski, którzy wskazywali na negatywne skutki transformacji związane z dominacją modelu neoliberalnego.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wykształcenie i działalność naukowa

[edytuj | edytuj kod]

W 1965 został przyjęty na Wydział Handlu Zagranicznego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie[6]. W 1970 otrzymał z wyróżnieniem dyplom magisterski na tej uczelni (w 1990 przemianowanej na Szkołę Główną Handlową)[7]. W 1972 wyjechał na stypendium do Stanów Zjednoczonych[8]. W 1974 uzyskał dyplom MBA na Saint John’s University w Nowym Jorku[9]. W 1975 obronił w SGPiS pracę doktorską[9] zatytułowaną Koszty przedsięwzięć innowacyjnych[10]. Został następnie na tej uczelni zatrudniony jako adiunkt. Był związany z Instytutem Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGPiS, gdzie zajmował się transferem postępu technicznego do krajów słabo rozwiniętych. W latach 1978–1980 pracował w Instytucie Podstawowych Problemów Marksizmu-Leninizmu przy KC PZPR, gdzie zajmował się problematyką urynkowienia gospodarki socjalistycznej[11]. W latach 80. odbył kilka staży naukowych, m.in. na University of Sussex (Anglia) i Uniwersytecie w Marburgu. Habilitował się w SGPiS w 1990[12], przedstawiając rozprawę pod tytułem Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej[10]. W 1992 objął stanowisko profesora nadzwyczajnego SGH, kierował Katedrą Międzynarodowych Studiów Porównawczych.

Uzyskał członkostwo m.in. w Stowarzyszeniu Naukowym Collegium Invisibile[13]. Wszedł w skład Komitetu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk[14].

Jego dorobek naukowy obejmuje kilkadziesiąt publikacji w czasopismach naukowych oraz kilkanaście książek.

Działalność polityczna i społeczna

[edytuj | edytuj kod]

Polska Rzeczpospolita Ludowa

[edytuj | edytuj kod]

Od 1969 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[15], z której wystąpił w 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego[16]. W latach 1978–1980 kierował zespołem doradców-ekonomistów przy premierze Piotrze Jaroszewiczu, który opracował raport o stanie państwa prognozujący szybki upadek polityki gospodarczej Edwarda Gierka oraz stwierdził konieczność urynkowienia i zmian strukturalnych w przemyśle[17]. Po powstaniu „Solidarności” został członkiem rady ekspertów ekonomicznych związku, w ramach której uczestniczył w opracowaniu projektu przejścia od gospodarki planowej do gospodarki opartej na samorządach pracowniczych.

Lata 1989–1991

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Plan Balcerowicza.

W okresie od 12 września 1989[18] do 12 stycznia 1991 zajmował stanowiska wicepremiera i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Te same funkcje pełnił także w gabinecie Jana Krzysztofa Bieleckiego (w okresie od 12 stycznia[19] do 23 grudnia 1991).

Jako minister finansów był odpowiedzialny za przeprowadzenie transformacji Polski z gospodarki planowo-socjalistycznej do społecznej gospodarki rynkowej. Plan zmian, określany następnie jako plan Balcerowicza, przygotowany pod wpływem doktryny Jeffreya Sachsa, umożliwił rozpoczęcie szybkiego programu reform[20]. W ciągu półtora roku doprowadzono do zdławienia hiperinflacji z poziomu 685,8% (1990) do 60% rocznie, urealniono kurs walutowy złotego, wprowadzono jego wewnętrzną wymienialność, przeprowadzono reformę systemu bankowego, zrównoważono detaliczny rynek wewnętrzny, rozpoczęto reformy podatkowe i ubezpieczeniowe, które były później kontynuowane przez kolejnych ministrów. Taki sposób przeprowadzenia transformacji był później naśladowany z różnym skutkiem w innych państwach byłego bloku wschodniego. Pod koniec urzędowania w grudniu 1991 Leszek Balcerowicz podpisał układ stowarzyszeniowy RP z EWG.

Jego działalność jako ministra finansów dwukrotnie była przedmiotem sejmowego postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej. W obu przypadkach Sejm umorzył postępowanie: w marcu 1993[21] i czerwcu 1994[22].

Od 1991

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1992–2000 przewodniczył radzie naukowej Fundacji Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych (CASE). W 1995 powrócił do działalności politycznej, obejmując w maju tego samego roku stanowisko przewodniczącego Unii Wolności, pokonując Tadeusza Mazowieckiego[23]. W wyborach parlamentarnych we wrześniu 1997 z listy tej partii zdobył mandat posła na Sejm III kadencji, uzyskując najlepszy indywidualny wynik w okręgu katowickim[24] (z wynikiem ponad 91 tys. głosów).

W rządzie Jerzego Buzka po raz trzeci objął stanowiska wicepremiera i ministra finansów, zajmując je w okresie od 31 października 1997[25] do 8 czerwca 2000[26], tj. do czasu rozpadu koalicji AWS-UW.

Jesienią 2000 zrezygnował z kandydowania na kolejną kadencję przewodniczącego Unii Wolności. 22 grudnia tego samego roku został wybrany przez Sejm na prezesa Narodowego Banku Polskiego (kończąc w konsekwencji wykonywanie mandatu poselskiego)[27]. Pełnił tę funkcję od 10 stycznia 2001 do 10 stycznia 2007. Jako prezes NBP od 1 maja 2004 wchodził z urzędu w skład Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego. Z urzędu kierował Radą Polityki Pieniężnej oraz Komisją Nadzoru Bankowego.

W 2007 stanął na czele rady założonej przez siebie fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju[28], a w 2023 przez kilka miesięcy był prezesem tej fundacji[29][30]. Następnie ponownie objął funkcję przewodniczącego rady FOR.

W czerwcu 2008 został przewodniczącym rady nadzorczej europejskiego think tanku Bruegel. W październiku tego samego roku został wiceprezydentem International Atlantic Economic Society[31] oraz członkiem grupy roboczej Unii Europejskiej mającej szukać sposobów wyjścia z kryzysu ekonomicznego[32]. Powołany również w skład kapituły ustanowionej w 2013 Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej[33].

W kwietniu 2016 mianowany przedstawicielem prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki w gabinecie ministrów Ukrainy, a także jego doradcą i współprzewodniczącym – wraz z Ivanem Miklošem – grupy doradców strategicznych do spraw reform[34].

Krytyka

[edytuj | edytuj kod]

„Plan Balcerowicza”, stanowiący przede wszystkim narzędzie antyinflacyjne, utożsamiany bywał z całością transformacji gospodarczej w Polsce. Krytycznie te reformy i ich przeprowadzenie oceniali m.in. późniejszy minister finansów Grzegorz Kołodko[35], Tadeusz Kowalik[36] czy Karol Modzelewski[37]. Na tle niechęci do Leszka Balcerowicza powstał slogan „Balcerowicz musi odejść”.

Publicysta Rafał Woś „plan Balcerowicza” określił jako „największą traumę III RP”, co według niego wynikało z czterech powodów: przeprowadzono go pośpiesznie; ciężar przemian politycznych i demokracji parlamentarnej przerzucono na niższe klasy społeczne; hiperinflacja, którą Leszek Balcerowicz uzasadniał konieczność transformacji gospodarczej, wybuchła dopiero pod koniec lat 80. wskutek reform z czasów Mieczysława Rakowskiego; niedoszacowanie przez Leszka Balcerowicza konsekwencji społecznych planu, który spowodował gwałtowny rozrost nierówności społecznych[38]. Dziennikarz „Tygodnika Powszechnego” Paweł Marczewski pisał, że Leszek Balcerowicz nawet po latach uparcie bronił swoich neoliberalnych przekonań politycznych i gwałtownie reagował na wszelkie próby krytyki[39].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Koszty rozruchu produkcji nowego wyrobu, „Ekonomista” nr 6/1976.
  • Struktura organizacyjna gospodarki narodowej a postęp techniczny, „Ekonomista” nr 6/1979.
  • Cechy międzynarodowego przepływu wiedzy technicznej, „Sprawy Międzynarodowe” nr 10/1981.
  • Socjalizm, kapitalizm, transformacja: szkice z przełomu epok, 1997.
  • Wolność i rozwój: ekonomia wolnego rynku, 1995.
  • Odkrywając wolność. Przeciw zniewoleniu umysłów (wybór tekstów i wstęp), 2012.
  • Trzeba się bić (rozmawia Marta Stremecka), 2014.
  • Zagadki wzrostu gospodarczego. Siły napędowe i kryzysy – analiza porównawcza (red. nauk. z Andrzejem Rzońcą), 2010.
  • Trzeba się bić z PiS o Polskę, 2016.
  • Wolność, rozwój, demokracja, 2017.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Jego rodzicami byli Barbara i Wacław[40]. Gdy miał dwa lata, jego rodzina przeniosła się do Torunia[41]. W czasie nauki w szkole średniej i w pierwszych latach studiów zajmował się wyczynowo lekkoatletyką[6], reprezentował barwy Pomorzanina Toruń[42] i AZS Warszawa. W barwach warszawskiego klubu został w 1966 mistrzem Polski juniorów w biegu przełajowym na 1500 m[43]. Od 1977 żonaty z Ewą Balcerowicz. Ma troje dzieci: Macieja (ur. 1974), Wojciecha (ur. 1980) i Annę (ur. 1984)[44].

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]
Ordery i odznaczenia
Nagrody i wyróżnienia
Doktoraty honorowe

Tytuły doktora honoris causa przyznały mu m.in. następujące uczelnie:

Odniesienia w kulturze popularnej

[edytuj | edytuj kod]

Z racji pełnionych funkcji publicznych i wyrazistych opinii do Leszka Balcerowicza odnoszono się w utworach kultury popularnej. W programie satyrycznym Polskie zoo z pierwszej połowy lat 90. był przedstawiany jako koń[63]. Dotyczyła go piosenka Kabaretu Olgi Lipińskiej „A Balcerowicz wyciął nam numer…”[64]. Był głównym bohaterem spektaklu Herosi transformacji z 2019 grupy Pożar w Burdelu[65].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Strona sejmowa posła III kadencji. [dostęp 2016-07-12].
  2. W zawartych w wydanej w 2014 książce Trzeba się bić wspomnieniach Leszek Balcerowicz podał nieudokumentowany przekaz swojej matki, według której w rzeczywistości miał się urodzić w domu babki we Włocławku (por. Trzeba się bić. rp.pl, 13 września 2014. [dostęp 2019-01-29].).
  3. Christopher Alessi: Poland’s Economic Model. Council on Foreign Relations, 12 listopada 2012. [dostęp 2019-10-26]. (ang.).
  4. Jan Cieński: Poland’s transformation is a story worth telling. politico.eu, 8 stycznia 2019. [dostęp 2019-10-26]. (ang.).
  5. Marcin Piątkowski: Poland has become Europe’s growth champion, but can this success continue?. lse.ac.uk, 17 grudnia 2018. [dostęp 2019-10-26]. (ang.).
  6. a b Stremecka 2014 ↓, s. 23.
  7. Stremecka 2014 ↓, s. 48.
  8. Stremecka 2014 ↓, s. 35.
  9. a b Stremecka 2014 ↓, s. 50.
  10. a b c Doktorzy honoris causa. sgh.waw.pl. [dostęp 2021-01-31].
  11. Stremecka 2014 ↓, s. 54.
  12. Stremecka 2014 ↓, s. 82.
  13. Lista tutorów Collegium Invisibile. ci.edu.pl. [dostęp 2011-04-02].
  14. Skład. kne.pan.pl. [dostęp 2016-07-12].
  15. Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 31. ISBN 83-223-2073-6.
  16. Stremecka 2014 ↓, s. 65.
  17. Rząd już prawie gotów. „Gazeta Wyborcza”, 9 września 1989. 
  18. Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 12 września 1989 r. w sprawie powołania Rady Ministrów (M.P. z 1989 r. nr 32, poz. 243).
  19. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 stycznia 1991 r. w sprawie powołania Rady Ministrów (M.P. z 1991 r. nr 3, poz. 12).
  20. Stremecka 2014 ↓, s. 101.
  21. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 marca 1993 r. o umorzeniu postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (M.P. z 1993 r. nr 13, poz. 86).
  22. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 czerwca 1994 r. o umorzeniu postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (M.P. z 1994 r. nr 34, poz. 278).
  23. Stremecka 2014 ↓, s. 208.
  24. Stremecka 2014 ↓, s. 221.
  25. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 października 1997 r. o powołaniu w skład Rady Ministrów (M.P. z 1997 r. nr 81, poz. 787).
  26. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 czerwca 2000 r. o zmianie w składzie Rady Ministrów (M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 360).
  27. Dudek 2013 ↓, s. 430.
  28. Inauguracja działalności FOR. for.org.pl, 3 września 2007. [dostęp 2023-01-21].
  29. Leszek Balcerowicz prezesem FOR. for.org.pl, 13 stycznia 2023. [dostęp 2023-01-21].
  30. Marcin Zieliński prezesem FOR. for.org.pl, 29 czerwca 2023. [dostęp 2023-07-11].
  31. Balcerowicz wiceprezydentem International Atlantic Economic Society. wirtualnemedia.pl, 13 października 2008. [dostęp 2010-05-25].
  32. Balcerowicz przyjął zaproszenie do unijnej grupy ds. kryzysu finansowego. wirtualnemedia.pl, 19 października 2008. [dostęp 2010-05-25].
  33. Znamy nominowanych w konkursie o Nagrodę „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej. fundacjatoranskiej.pl. [dostęp 2015-11-21].
  34. Лєшек Бальцерович став представником Президента в Кабінеті Міністрів. president.gov.ua, 22 kwietnia 2016. [dostęp 2016-04-22]. (ukr.).
  35. Stremecka 2014 ↓, s. 161.
  36. Mateusz Rolski. Krytyka Planu Balcerowicza w ujęciu Grzegorza Kołodki oraz Tadeusza Kowalika. „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”. Nr 130: Problemy gospodarki rynkowej: Polska i świat, s. 88–100, 2013. [dostęp 2018-07-07]. 
  37. Stremecka 2014 ↓, s. 163.
  38. Rafał Woś: Nasza trauma. „Tygodnik Powszechny”, 19 grudnia 2019. [dostęp 2021-05-11].
  39. Paweł Marczewski: Trzoda chlewna i dogmaty. „Tygodnik Powszechny”, 23 listopada 2014. [dostęp 2021-05-11].
  40. Stremecka 2014 ↓, s. 10.
  41. Stremecka 2014 ↓, s. 11.
  42. Polski Związek Lekkiej Atletyki. Rocznik 1965. Warszawa: Sport i Turystyka, 1966, s. 132.
  43. Polski Związek Lekkiej Atletyki. Rocznik 1966. Warszawa: Sport i Turystyka, 1967, s. 54.
  44. Balcerowicz Leszek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-01].
  45. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 listopada 2005 r. o nadaniu orderu (M.P. z 2006 r. nr 2, poz. 19).
  46. Ludzie: Leszek Balcerowicz. „Wprost”. Nr 13, 2000. [dostęp 2016-03-29]. 
  47. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-12-05]. (est.).
  48. Leszek Balcerowicz. umlipno.pl. [dostęp 2016-01-29].
  49. Medal nie zardzewieje. rp.pl, 26 maja 1993. [dostęp 2019-07-16].
  50. a b Nagrody Lewiatana. konfederacjalewiatan.pl. [dostęp 2017-07-20].
  51. Werdykt Kapituły Medalu św. Jerzego. tygodnik.onet.pl, 2 czerwca 2009. [dostęp 2010-06-28].
  52. Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego 2010. wroclaw.pl, 4 czerwca 2010. [dostęp 2010-06-04].
  53. Prof. Leszek Balcerowicz laureatem nagrody Złotego Hipolita. for.org.pl, 28 listopada 2010. [dostęp 2021-03-18].
  54. Profesor Leszek Balcerowicz otrzymał nagrodę im. J. Gajdara. msz.gov.pl, 20 marca 2014. [dostęp 2014-04-02].
  55. Balcerowicz nagrodzony za „niewyobrażalną reformę gospodarczą”. gazetaprawna.pl, 20 maja 2014. [dostęp 2017-07-25].
  56. Wiesław Lewicki: Nagrody Polonicus 2016 przyznane. institut-polonicus.eu, 29 lutego 2016. [dostęp 2018-05-04].
  57. Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].
  58. Doctor Honoris Causa Ekonomickej Univerzity v Bratislave. euba.sk. [dostęp 2015-10-13]. (słow.).
  59. Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego. ug.edu.pl. [dostęp 2011-02-25].
  60. Doktorat honoris causa dla prof. Leszka Balcerowicza. uw.edu.pl, 6 marca 2008. [dostęp 2010-05-26].
  61. Balcerowicz z doktoratem honoris causa. wprost.pl, 25 maja 2010. [dostęp 2010-05-25].
  62. Honorary Doctoral Degree Awarded at November 2015 Commencement. newmedia.ufm.edu, 7 listopada 2015. [dostęp 2015-11-18]. (ang.).
  63. Rafał Woś: Zimna trzydziestoletnia. Nieautoryzowana biografia polskiego kapitalizmu. Kraków: Mando, 2019, s. 11. ISBN 978-83-277-1740-5.
  64. Justyna Zahorska: A Balcerowicz wyciął nam numer…. onet.pl, 9 stycznia 2014. [dostęp 2021-04-25].
  65. Magdalena Rigamonti: Michał Walczak, twórca „Herosów transformacji”: Karnawał to jest klucz do historii Polski. gazetaprawna.pl, 14 czerwca 2019. [dostęp 2021-04-25].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]