Przejdź do zawartości

Sobór efeski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sobór efeski. XIX-wieczna mozaika w bazylice Notre-Dame de Fourvière w Lyonie

Sobór efeski – zgromadzenie biskupów chrześcijańskich Cesarstwa Rzymskiego zwołane przez cesarza Teodozjusza do Efezu w Azji, trwające od czerwca do sierpnia 431 roku[1]. W obradach uczestniczyło około 200 biskupów[2]. Sprawami organizacyjnymi i proceduralnymi zgromadzenia kierował cesarski komisarz Kandydian[3].

Zgromadzenie w Efezie uważane jest za trzeci sobór powszechny przez Kościoły katolickie, prawosławne, przedchalcedońskie i protestanckie[4]. Kościoły przedefeskie – między innymi Kościół perski, Kościół asyryjski, Kościół wschodnioindyjski czy Kościół Wschodu – nie uznały tego zgromadzenia za sobór i odrzuciły podjęte na nim decyzje[4][5].

Zwołanie zgromadzenia poprzedził konflikt pomiędzy biskupem Konstantynopola Nestoriuszem a biskupem Aleksandrii Cyrylem, który dotyczył poprawności używania pojęcia Matka Boża (Theotokos) wobec Marii, matki Jezusa z Nazaretu[1]. Polemika teologiczna między biskupami toczyła się wokół problemu, w jaki sposób to, co pochodzi od Boga i to, co jest z człowieka, zostało połączone w osobie Jezusa Chrystusa[6]. W historiografii konflikt ten nazywany jest sporem chrystologicznym[6]. Kontrowersje teologiczne przekształciły się w konflikt polityczny[7], który ogarnął kilka prowincji[8] i zagroził integralności Cesarstwa Rzymskiego[7][9].

Zgromadzenie w Efezie było jedynym soborem starożytnym, którego obrady wymknęły się spod kontroli władzy państwowej[10]. Biskupi podzielili się na dwie frakcje, które zebrały się osobno, nie uznawały się nawzajem i podjęły rozbieżne uchwały[11]. Każda z tych frakcji twierdziła, że jej obrady były soborem ekumenicznym[12]. Przywódcy obu frakcji zostali aresztowani i usunięci z urzędów[10][13]. W konsekwencji żaden z uchwalonych dokumentów nie został uznany przez cesarza i opublikowany[14][15]. Kilka różnych zbiorów materiałów rozpowszechniono wkrótce po zakończeniu obrad, ale dokumenty związane z soborem zostały zebrane dopiero w VI wieku[12].

Badania naukowe nad soborem

[edytuj | edytuj kod]
Łaciński manuskrypt należący do tzw. Collectio Veronensis. Kopia starożytnej transkrypcji zapisu stenograficznego obrad soboru, sporządzona w IX wieku. Przechowywana w chicagowskiej Newberry Library(inne języki) pod sygnaturą Ms Fragment 7. Folio I verso – II recto

Zachowana dokumentacja soboru

[edytuj | edytuj kod]

Zgromadzenie w Efezie to pierwszy sobór ekumeniczny, którego dokumentacja zachowała się do czasów współczesnych[16][17]. Dokumentacja ta obejmuje protokoły, transkrypcje zapisów stenograficznych obrad oraz wiele innych dokumentów w różnych gatunkach literackich – przede wszystkim sprawozdań poszczególnych uczestników oraz listów biskupów i cesarza[16]. Oryginały oficjalnych dokumentów zostały sporządzone przez urzędników cesarskich, zgodnie z procedurami prawa rzymskiego[17]. Za poprawność sporządzenia dokumentacji zgromadzenia odpowiadał zwierzchnik administracji dworskiej, komes Kandydian[17].

Podział biskupów na dwie rywalizujące i obradujące osobno frakcje wpłynął na sposób wytworzenia oraz zawartość poszczególnych dokumentów[16]. Dlatego po rozwiązaniu zgromadzenia nie opublikowano oficjalnych akt soboru[14][15]. Natomiast konflikt chrystologiczny, który trwał przez następne stulecia, zaowocował zbieraniem różnorodnych materiałów z Efezu[16]. Materiały te zostały ułożone w VI wieku w kilka tzw. kolekcji[16]. Zapisano je w językach greckim lub łacińskim[18]. Właśnie te kolekcje zwyczajowo nazywano w późniejszych wiekach aktami soboru[18].

Redaktorzy kolekcji nie chcieli kończyć pracy na opisie podziałów wśród biskupów i potwierdzeniu braku oficjalnie zatwierdzonych uchwał[19]. Dlatego dodali do akt dokumenty, które zapisano podczas negocjacji toczonych już po zakończeniu obrad[19]. Kolekcje zawierają materiały wytworzone przynajmniej do roku 433[19].

Różne dokumenty z kolekcji wydawano drukiem od XVI wieku[18]. W latach 1922–1930 zachowane kolekcje zebrał i wydał krytycznie niemiecki filolog klasyczny Eduard Schwartz(inne języki)[18]. Podczas swoich badań Schwartz odnalazł wiele dotąd nieznanych manuskryptów[20]. Jego ośmiotomowa edycja[20] jest uważana za jedną z najbardziej monumentalnych prac w dziejach historiografii starożytności[18].

Według badań Schwartza zachowało się pięć kolekcji łacińskich i trzy kolekcje greckie[21]. Dokumenty zostały oryginalnie zapisane w języku greckim[22]. Jednak w kolekcjach część dokumentów występuje wyłącznie w wersji łacińskiej[21]. Wiadomo, że na sali w Efezie obecni byli tłumacze, którzy na bieżąco przekładali przebieg obrad na potrzeby biskupów Zachodu[22]. Nie jest jasne, czy podczas obrad sporządzono wersje łacińskie dokumentów, czy też teksty włączone do kolekcji są późniejszymi tłumaczeniami[22].

Kilka dokumentów, skądinąd nieznanych, odnaleziono w XX wieku w manuskryptach zapisanych w językach syryjskim, ormiańskim i gyyz[18]. Są to głównie mowy i korespondencja związana z soborem[18]. Zachowały się także fragmenty zbioru dokumentów[23], zwanego Aktami Efezu, zapisanego w języku koptyjskim[24]. Zbiór został zredagowany w drugiej połowie V wieku w Egipcie i był w większości tłumaczeniem z języka greckiego[24]. Zamieszczono w nim kilka dokumentów, które nie zostały włączone do kolekcji[23]. Ponieważ starożytny, koptyjski manuskrypt Akt Efezu został uszkodzony, zawiera on relacje tylko z części obrad[23]. Manuskrypt ten został wydany przez rosyjskiego historyka Wasilija Bołotowa(inne języki) w 1892 roku[24].

Pod koniec XIX wieku amerykańscy misjonarze odkryli syryjski, starożytny manuskrypt zawierającą pracę autorstwa Nestoriusza, zwaną Księgą Heraklidesa[25]. Manuskrypt był przechowywany przez wieki w siedzibie patriarchy Kościoła asyryjskiego[25]. Pierwsze kopie fragmentów manuskryptu zostały opublikowane w 1908 roku[25]. Przygotowanie krytycznego wydania całego zachowanego tekstu trwało wiele lat[25]. W 1972 roku opublikowano je na Uniwersytecie Oksfordzkim[26]. Księga jest obiektem nieukończonych badań dotyczących jej datowania i chronologii opisywanych wydarzeń[25]. Nie jest do końca wyjaśnione, które zachowane fragmenty tekstu są autentyczne, a które są interpolacjami z drugiej połowy V wieku[25].

Naukowe interpretacje soboru

[edytuj | edytuj kod]
Cyryl pokonujący Nestoriusza. Rzeźba Ignáca Platzera(inne języki) z połowy XVIII wieku. Kościół Świętego Mikołaja w Pradze (Malá Strana)

Począwszy od starożytności historycy opierali swoje opowieści o Efezie na relacji Sokratesa Scholastyka[27]. Sokrates napisał o soborze w Historii Kościoła, zredagowanej w latach 40. V wieku[27]. Według relacji Scholastyka celem zgromadzenia było usunięcie z urzędu i ukaranie Nestoriusza[27]. Jak twierdził Sokrates, biskup Konstantynopola był ambitny, nadgorliwy i arogancki, nadto dążył do narzucenia własnych poglądów teologicznych całemu Kościołowi[27]. Ta narracja zdominowała badania naukowe aż po wiek XX, gdy historycy zaczęli szczegółowo analizować dokumenty soborowe[27].

Współcześni historycy uważają, że sytuacja przed soborem oraz w trakcie obrad była o wiele bardziej złożona i niebezpieczna, niż przedstawił to Sokrates[27]. Spór, który był początkowo dyskusją teologiczną, przekształcił się bowiem w konflikt polityczny[7]. Konflikt ten eskalował w kilku prowincjach[8]. Dążenia tych prowincji do utrzymania autonomii wobec władzy centralnej w Konstantynopolu, ich odrębne tradycje narodowe i intelektualne, a także ambicje lokalnych przywódców[28], doprowadziły do konfrontacji, która zagrażała integralności Cesarstwa Rzymskiego[7][9].

Badacze dziejów doktryny chrześcijańskiej uważali przez wieki, że spory chrystologiczne były logiczną konsekwencją dogmatów, które zostały przyjęte na soborze nicejskim w 325 roku[29]. Uznanie doktryny Cyryla z Aleksandrii za ortodoksyjną było nieuchronne, gdyż wynikało z obiektywnych praw rządzących rozwojem teologii[29]. Ten pogląd został zakwestionowany w drugiej połowie XX wieku[29]. Kontrowersje chrystologiczne są analizowane we współczesnej nauce pod kątem tak zwanego rozwoju oscylującego[30]. Według tego stanowiska, na soborze chalcedońskim, 20 lat po Efezie, próbowano wypracować kompromis[31]. Przyjęto jako ortodoksyjne tezy i pojęcia wywodzące się z teologii Nestoriusza[32]. Jednak zarówno przeciwnicy, jak i zwolennicy Chalcedonu, powoływali się wyłącznie na autorytet Cyryla[31][33]. Dlatego na II soborze konstantynopolitańskim dokonano reinterpretacji soboru efeskiego[34]. Przyjęto wyjaśnienie, zgodnie z którym niektóre cyrylijskie terminy, uchwalone w Efezie, miały inne znaczenie, niż dosłowne[34][35]. Tego typu zwroty doktrynalne, oscylujące między poglądami dwóch efeskich frakcji, powtarzały się w teologiach różnych wyznań i występują także współcześnie[34]. Niektórzy historycy dogmatyki określają to zjawisko jako porządkowanie sprzeczności w odrębną strukturę logiczną[29].

W XXI-wiecznej historiografii analizowany jest wzajemny związek między wydarzeniami politycznymi, a dyskusją teologiczną[28]. Interpretacja tradycyjna, sprowadzająca sobór do zgromadzenia, podczas którego rozstrzygano wyłącznie problemy doktrynalne Kościoła, jest współcześnie powszechnie odrzucana[28]. Z drugiej strony interpretacja społeczno-polityczna, która różnice doktrynalne traktuje jako kwestię zastępczą, przykrywającą właściwy problem, zdaniem wielu uczonych zbytnio upraszcza konflikt[36]. Najczęściej przyjmuje się, że wokół Efezu splotło się ze sobą wiele różnorodnych czynników, dlatego nie jest możliwe proste wyjaśnienie faktów, które wydarzyły się podczas obrad[28].

Przedmiot kontrowersji doktrynalnej

[edytuj | edytuj kod]
Najstarsza znana ikona Chrystusa Pantokratora, pochodząca z VI wieku. Klasztor świętej Katarzyny na górze Synaj. Twarz Jezusa podzielona została na dwie, różniące się części. Miało to oddać w formie artystycznej teologiczne twierdzenie, że Jezus jest jednocześnie Bogiem i człowiekiem

Punkt wyjścia

[edytuj | edytuj kod]

Cyryl i Nestoriusz byli, obok Augustyna z Hippony, najwybitniejszymi teologami swoich czasów[37]. Zaliczani są też do uczonych, którzy wywarli największy wpływ na kształt doktryny chrześcijańskiej w całych dziejach tej religii[38]. Większość dzieł biskupa Aleksandrii przetrwała[39]. Natomiast liczne traktaty, których autorem był biskup Konstantynopola, zaginęły[25]. Współcześnie znanych jest tylko kilka dzieł Nestoriusza[25].

Obie strony konfliktu doktrynalnego zgadzały się, że fundamentem ortodoksji chrześcijańskiejBiblia i wyznanie wiary z Nicei[7]. Odrzucały tezy arianizmu, które odmawiały Chrystusowi pełnej boskości[40][41]. Dlatego punktem wspólnym ich chrystologii było twierdzenie, zgodnie z którym Jezus Chrystus jest zarazem Bogiem i człowiekiem[7]. Polemika toczyła się wokół problemu, w jaki sposób to, co pochodzi od Boga i to, co jest z człowieka, zostało połączone w osobie Jezusa[6].

Zarówno Cyryl, jak i Nestoriusz mieli dobre wykształcenie filozoficzne[42]. Oparte ono było na dziełach Arystotelesa[43]. Obaj posługiwali się późnostarożytną, arystotelesowską terminologią naukową[44]. Kluczowymi pojęciami, które używali, były istota (ousia), natura (physis), hipostaza (hypostsis) czy osoba (prosopon)[44]. Różnili się wykształceniem teologicznym[45]. Cyryl był przedstawicielem tzw. szkoły aleksandryjskiej, natomiast Nestoriusz tzw. szkoły antiocheńskiej[46]. Cyryl uważał się za kontynuatora myśli teologicznej Atanazego z Aleksandrii[43]. Nestoriusz był uczniem Teodora z Mopsuestii[47].

Stanowisko Nestoriusza

[edytuj | edytuj kod]

Nestoriusz był filozoficznym i teologicznym konserwatystą[37]. W filozofii bronił klasycznej, arystotelesowskiej definicji Absolutu[37]. Pojmował Boga jako byt transcendentny, który jest przyczyną istnienia wszechświata, ale pozostaje od tego wszechświata ontologicznie oddzielony[37].

Według biskupa Konstantynopola Absolut nie jest bytem empirycznym, nie posiada ciała[48]. Dlatego Bóg z definicji nie ma matki[49]. Bóg nie cierpi i nie umiera[49]. Nawet, gdyby błędnie założyć, że Absolut – wbrew swojej istocie (ousia) i naturze (physis) – narodził się z kobiety, a następnie umarł, to ontologiczne i soteriologiczne implikacje takiego stanowiska były nie do utrzymania[49]. Jeżeli Bóg, który daje życie, umarł na krzyżu, to kto Go wskrzesił z martwych? – pytał Nestoriusz[49].

Podstawowym pojęciem chrystologii Nestoriusza były osoba (prosopon) i unia (henosis)[42]. Jezus Chrystus to odrębny byt osobowy. Jest osobą, w której łączą się dwie natury (physes) – boska i ludzka[50]. Z definicji te dwa typy natur nie mogą ulec zmieszaniu, czyli nie mogą połączyć się w jedną naturę czy istotę[51] Jezus ma dwie podstawy istnienia, jest w dwóch naturach[42]. Zarazem jest niepodzielny w swoim istnieniu osobowym, powstałym wskutek unii Boga i człowieka[42]. Dzieje się tak dlatego, że jedność i dwoistość Chrystusa należą do różnych poziomów ontologicznych[42].

Antropomorfizację Absolutu i związany z nią kult maryjny wywodził Nestoriusz z wpływu politeistycznych teologii i mitologii na monoteizm chrześcijański[37]. Krytykując stanowisko Cyryla, twierdził: Unikamy tych, którzy mówią o wcieleniu, a nie zjednoczeniu. Jest to pogląd pogański. W swoich halucynacjach bzdurzą oni, że Bóg w formie hipostazy cierpiał nie cierpiąc. Bóg, nawet gdy wejdzie w unię z człowiekiem, nie cierpi i się nie zmienia[52].

Według Nestoriusza Maria, wydając na świat Jezusa, nie urodziła jego boskiej natury, dlatego nie jest Matką Bożą (Theotokos)[53]. Maria urodziła człowieka, nosiciela bóstwa[54]. Jest więc Matką Człowieka (Anthropotokos)[55]. Ponieważ idiomy dotyczące człowieczeństwa lub bóstwa Jezusa, można na innym poziomie ontologicznym zastosować do osoby, Maria jest także Matką Chrystusa (Christotokos)[56]. Chodzi o to – tłumaczył Nestoriusz – by po ustaleniu terminów, które oznaczają jedną i drugą naturę, nie były one dzielone na te odnoszące się do synostwa oraz na te odnoszące się do Bóstwa; a także, by własności obu natur nie były narażone na niebezpieczeństwo zniknięcia w wyniku pomieszania się w jednej tylko naturze Syna[57].

Stanowisko Cyryla

[edytuj | edytuj kod]
Cyryl z Aleksandrii. Fresk z 1560 roku na ścianie kościoła klasztoru Rusanu w Meteorach

Chociaż poglądy Cyryla z Aleksandrii ukształtowały się pod wpływem antycznego sposobu myślenia, to był on nowatorem[58]. Wykroczył poza utarte schematy wynikające z klasycznego wykształcenia[58]. Przekształcił starożytne filozofię i teologię w ten sposób, by wyrażały one potrzeby religijne chrześcijan[58]. Cyryl podzielał bowiem niepokoje ludzi swojej epoki i potrafił te niepokoje ująć w języku naukowym[58].

Podstawowymi pojęciami chrystologii Cyryla były hipostaza i wcielenie[59]. Według biskupa Aleksandrii historyczny Jezus z Nazaretu jest z istoty (ousia) Absolutem[60][61]. Natomiast, poprzez swoją wcieloną naturę (physis), manifestuje się w empirycznej rzeczywistości jako kompletny, autentyczny człowiek[59], który przeżył pełne, realne ludzkie życie[62]. Jezus to Logos – hipostaza Boga[59], która urodziła się, żyła, umarła oraz zmartwychwstała w ciele[61]. Nie mówimy – twierdził Cyryl – że Logos stał się ciałem przez zmianę swojej istoty, ani że został przekształcony w ludzką osobę, złożoną z duszy i ciała. Wręcz przeciwnie, mówimy że w sposób niewymowny i niepojęty, Logos połączył się z ciałem ożywionym przez duszę rozumną i w ten sposób stał się człowiekiem, pozostając jednak w swojej własnej hipostazie[63]. Stąd jedynym podmiotem życia Chrystusa jest wcielony Bóg[64].

Wcielony Logos – jak twierdził biskup Aleksandrii – jest hipostazą Boga i ma jedną naturę[62]. Natura Syna Bożego to przebóstwiona natura ludzka[62]. Cyryl, krytykując stanowisko Nestoriusza, twierdził, że podczas wcielenia: Nie urodził się najpierw ze świętej Dziewicy zwykły człowiek, w którego by potem wstąpiło Słowo, lecz już w łonie matki Logos zjednoczył się z ciałem i poddał się narodzinom cielesnym, przyjmując jako własne narodziny swego ciała[65]. Wcielenie polega więc na tym, że Logos przyjął ludzką naturę jako instrument (organon), czyniąc ją swoją własną naturą[66]. Dzięki temu Absolut mógł urodzić się, cierpieć i umrzeć w ciele[67].

Według Cyryla, skoro Jezus nie jest ontologicznie człowiekiem, gdyż nie posiada ludzkiej hipostazy, to Maria musi być matką wcielonego Logosu[68]. Wszystkie hipostazy Absolutuwspółistotne, dlatego Maria jest matką Boga (Theotokos)[68]. Twierdzenie, że Maria jest matką wyłącznie ciała Jezusa, uważał za absurdalne[69]. Nie nazywamy Chrystusem oddzielnie Boga – krytykował Nestoriusza Cyryl – i oddzielnie, drugim Chrystusem tego, który narodził się z niewiasty, lecz wyznajemy jednego tylko Chrystusa: Słowo z Boga Ojca wraz z Jego własnym ciałem[70]. Swoje stanowisko Cyryl podkreślił w anatematyzmacie: Jeśli ktoś nie wyznaje, że Emmanuel jest prawdziwym Bogiem i dlatego święta Dziewica jest Bogarodzicą (zrodziła bowiem cieleśnie Słowo będące z Boga, które stało się ciałem) – niech będzie wyklęty[71].

Początek konfliktu

[edytuj | edytuj kod]
Głowa Teodozjusza II. Zachowany fragment marmurowego popiersia wykonanego za życia cesarza, w I połowie V wieku. Przechowywany w paryskim Luwrze pod numerem inwentarzowym Ma 1036

Nominacja Nestoriusza

[edytuj | edytuj kod]

Najwcześniejsze wydarzenia, które doprowadziły do konfliktu, pozostają niejasne[28]. Zachowane źródła historyczne są nieliczne, stosunkowo późne i zawierają stronnicze relacje[28].

Zimą 428 roku zmarł biskup Konstantynopola Syzyniusz[27]. Przez następne trzy miesiące nie zdołano wybrać następcy[27]. W Konstantynopolu trwały walki frakcyjne, a rozłam w lokalnym Kościele spowodował niepokoje społeczne[27]. Gdy doszło do demonstracji ulicznych, interweniował cesarz[72].

Po uspokojeniu sytuacji w mieście, Teodozjusz zdecydował się sprowadzić do stolicy człowieka z zewnątrz, niezaangażowanego w spór[72]. Wybór cesarza padł na Syryjczyka Nestoriusza, diakona z Antiochii[72]. Nie wiadomo, skąd Teodozjusz znał nominata[72]. 10 kwietnia 428 roku Nestoriusz uroczyście objął urząd biskupa Konstantynopola[72].

Polityka koncentracji władzy w Konstantynopolu

[edytuj | edytuj kod]

Polityka Teodozjusza skupiała się na pogłębieniu integracji i zdolności mobilizacyjnych Cesarstwa, które musiało odpierać najazdy Germanów, Hunów i Persów[73][74]. W tym celu cesarz rozszerzył i wzmocnił koncentrację władzy administracyjnej i wojskowej w Konstantynopolu[72]. Jednym z elementów tej polityki było powierzenie zwierzchnictwa nad Kościołem Cesarstwa biskupowi stolicy[74][75]. W Nestoriuszu cesarz znalazł dogodnego partnera[72]. Natomiast dla Nestoriusza jedynym oparciem w Konstantynopolu byli Teodozjusz i jego dwór[72].

Nowy biskup Konstantynopola rozpoczął umacnianie swojej pozycji od uporządkowania spraw kościelnych w stolicy[8]. Zamykał kościoły chrześcijan, którzy nie uznawali jego władzy, takich jak arianie czy nowacjanie[8]. Zaostrzył kontrolę nad cieszącymi się dotąd dużą autonomią klasztorami[8]. W Azji Mniejszej i na Bałkanach wysłannicy Nestoriusza rozpoczęli szeroko zakrojoną akcję skierowaną przeciwko heretykom, której celem było umocnienie wpływów biskupa Konstantynopola[8]. W tych działaniach Nestoriusza wspierali Teodozjusz i dwór cesarski[74].

Nestoriusz uważał, że nie jest zobowiązany do przestrzegania postanowień żadnych synodów lokalnych[54]. Ogłosił, że biskup Konstantynopola nie mógł być sądzony przez nikogo; nawet cesarz nie był do tego uprawniony[54]. Przekształcił półstały synod endemiczny(inne języki) (synod endemousa) w najwyższy organ sądowniczy Kościoła Cesarstwa[74]. W obradach tego synodu uczestniczyli biskupi, którzy odwiedzali Konstantynopol dla załatwienia różnych spraw na dworze cesarskim[74]. Nestoriusz wykorzystał autorytet stolicy i synod endemiczny dla rozpatrzenia spraw osób, które przybywały do cesarza ze skargami na lokalnych biskupów[76]. Zachował się list, w którym Nestoriusz poinformował biskupa Rzymu Celestyna, że przystąpił do formalnej rewizji sprawy zbiegłych z Zachodu pelagian oraz bada skargi duchownych z Aleksandrii, którzy uciekli z Egiptu[76][77].

Działania Teodozjusza i Nestoriusza doprowadziły do polityczno–religijnego konfliktu[28], który wybuchł w wielu prowincjach Cesarstwa na przełomie lat 20. i 30. V wieku[7]. Przeciwko rosnącej roli Konstantynopola wpierw wystąpiły władze prowincjonalne w Azji Mniejszej, tradycyjnie cieszące się dużą autonomią[74]. Wkrótce przeciwko nowej polityce zaprotestowano ostro w południowej Italii i Egipcie[78]. Konflikt eskalował, gdy zaangażował się w niego Rzym[79]. Polityka cesarza i biskupa stolicy wywołały nad Tybrem konsternację i irytację[77]. Było to wydarzenie bezprecedensowe, gdyż dotąd stara stolica nie interweniowała w sprawach związanych z polityką Konstantynopola[79].

Przebieg konfliktu

[edytuj | edytuj kod]

Wybuch sporu doktrynalnego

[edytuj | edytuj kod]
Ocalały kapitel kolumny, pochodzący z przebudowanej w 415 roku przez cesarza Teodozjusza katedry Hagia Sophia w Konstantynopolu. Współcześnie w Stambule ozdabia dojście do zachowanej budowli z czasów Justyniana

Polityka Teodozjusza i Nestoriusza spotkała się z oporem w samym Konstantynopolu[80]. W mieście pełnym wojska, opozycja polityczna i kościelna nie mogła wystąpić otwarcie przeciwko władzy[81]. Stąd konflikt zapoczątkowały zamieszki w kościołach[81]. Uczestnicy tych zamieszek głosili, że bronią ortodoksji chrześcijańskiej[81].

Pod koniec roku 428 Nestoriusz zaprosił prezbitera Anastazjusza z Antiochii do wygłoszenia kazania w katedrze[81]. Anastazjusz potępił używanie w modlitwach tytułu Matka Boża (Theotokos)[81]. Zrobił to w obecności biskupa, który nie zareagował[81]. W kościele wybuchł tumult, nabożeństwo zostało przerwane[82]. Podobne incydenty zaczęły powtarzać się regularnie, a mowy Nestoriusza często były zagłuszane przez protestujących[82]. Nestoriusz twierdził w swoich kazaniach, że poprawne jest używanie wobec Marii tytułu Matka Chrystusa (Christotokos), a nie Matka Boża[54]. W mieście kolportowano pamflety, w których oskarżano biskupa o herezję[83]. W odpowiedzi władze opublikowały teksty kazań Nestoriusza zaznaczając, że ich treść to wzór poprawności teologicznej[84].

Z pomocą cesarza Nestoriuszowi udało się stopniowo opanować sytuację w roku 429[85]. Wówczas protestujący zwrócili się o pomoc do biskupa Rzymu[83]. W ten sposób ze sporu lokalnego, kontrowersja zmieniła się w konflikt ogólnopaństwowy[86]. Jak to ujął Cyryl z Aleksandrii: wybuchł skandal dotyczący całego Cesarstwa[77]. Dokładna chronologia tych najwcześniejszych wydarzeń w samym Konstantynopolu, jak i w całym imperium, jest nie do odtworzenia[82].

Konflikt epistolarny

[edytuj | edytuj kod]

Teksty kazań Nestoriusza, pisemne protesty opozycji z Konstantynopola oraz plotki dotarły do różnych prowincji Cesarstwa w pierwszej połowie 429 roku[77]. Chcąc zapobiec eskalacji, biskup stolicy napisał wczesnym latem list do Celestyna z Rzymu, wyjaśniając swoje stanowisko[77]. Drugi list Nestoriusz wysłał kilka miesięcy później, gdyż na pierwszy nie otrzymał odpowiedzi[77]. Celestyn celowo nie podjął korespondencji[77]. Zaczął montować koalicję skierowaną przeciwko Konstantynopolowi[77]. Napisał między innymi do Cyryla z Aleksandrii, pytając o stanowisko Egipcjan w tej sprawie[77]. Podobne listy wysłano z Rzymu do Galii, gdzie jeszcze w 429 roku, w Marsylii, Jan Kasjan odpowiedział krótkim traktatem skierowanym przeciwko Nestoriuszowi[87].

Wiosną 429 roku Cyryl napisał encyklikę, zwaną współcześnie Listem do mnichów, którą rozesłał do wspólnot monastycznych[88], biskupów, diakonów oraz księży w Egipcie[89]. Skrytykował w niej teologię Nestoriusza i nazwał ją heretycką[90]. W następnych miesiącach encyklika została rozpowszechniona w całym Cesarstwie[84].

Nestoriusz wyraził publicznie pretensje do biskupa Aleksandrii, że ten przed napisaniem encykliki nie skontaktował się i nie przedyskutował problemu[91]. Duchowni ze stolicy, którzy odwiedzili Aleksandrię, przekazali Cyrylowi informacje o reakcji biskupa Konstantynopola[91]. Dlatego Cyryl przesłał do stolicy, latem 429 roku, prywatny list, nazwany później Pierwszym listem do Nestoriusza (Andres aidesimoi)[66]. Biskup Aleksandrii ostrzegł Nestoriusza przed negatywnymi skutkami krytyki terminu Theotokos[66]. Zapowiedział, że wywoła to niepokoje społeczne w całym państwie[66]. Głoszenie takich poglądów – napisał Cyryl – jest skandaliczne[76]. Nestoriusz odpowiedział krótkim listem (Ouden epieikeias)[76]. Stwierdził w nim, że biskup Aleksandrii napisał wiele o swoich własnych poglądach teologicznych i pobożności, mało natomiast o miłości braterskiej[76]. Oskarżył Cyryla o wzniecanie konfliktu i zapowiedział, że wkrótce się okaże, kto ma rację[76].

Pod koniec roku 429 Nestoriusz zaprosił Doroteusa z Marcianopolis, aby wygłosił mowę w stołecznej katedrze[76]. Podczas kazania Dorotheus stwierdził: Jeśli ktoś odważy się nazywać Marię Theotokos, niech będzie wyklęty[76]. Na wieść o tych wydarzeniach Cyryl wysłał do Nestoriusza drugi list (Kataphlyarousi), datowany na luty 430 roku[36]. W liście tym ostro zaatakował Nestoriusza i przedstawił zwięźle zasady swojej chrystologii, broniąc terminu Theotokos[92].

Wiosną 430 roku Cyryl wysyłał listy krytykujące Nestoriusza do wielu wysokich urzędników państwowych. Szczególną wagę miały pisma skierowane do cesarzowych Pulcherii i Eudoksji oraz księżnych Arcadii(inne języki) i Mariny[92]. Cesarz uznał to za akcję polityczną[92]. Przesłał do Cyryla list, w którym zarzucił biskupowi Aleksandrii, że usiłuje zburzyć pokój na dworze cesarskim[93]. Skrytykował też ostro działania biskupa Aleksandrii oraz zagroził, że będzie uważnie się mu przyglądał[94].

Zwołanie soboru

[edytuj | edytuj kod]

Synod rzymski

[edytuj | edytuj kod]
Wnętrze bazyliki świętej Sabiny w Rzymie, wybudowanej w czasach biskupa Celestyna, około roku 430

Wiosną lub wczesnym latem 430 roku Cyryl z Aleksandrii wysłał do Rzymu swojego zaufanego emisariusza, diakona Posidoniusa[36]. Posidonius przywiózł z Egiptu do Italii naukową dokumentację problemu chrystologicznego[88]. Był to obszerny tom wypisów z dzieł Nestoriusza wraz z komentarzami Cyryla[36]. Dla wygody Celestyna i duchowieństwa Zachodu, Cyryl nakazał przetłumaczyć zbiór na łacinę[36]. Posidonius otrzymał dokładne instrukcje, jak korzystać z przywiezionych materiałów – w zależności od sytuacji politycznej, którą zastanie w Rzymie[36].

Na początku sierpnia 430 roku Celestyn z Rzymu zwołał synod biskupów Italii[95]. Nie zachowały się akta tego zgromadzenia[64]. Synod uznał poglądy Nestoriusza za heretyckie i postanowił o wszczęciu procedury pozbawieniu go urzędu biskupa Konstantynopola[96]. Decyzja ta była bezprecedensowa[97]. Cesarz Teodozjusz stwierdził, że wykraczała poza tradycyjne uprawnienia biskupów Zachodu, była niezgodna z prawem i nie zatwierdził jej[98].

Wobec sprzeciwu cesarza, Celestyn przesłał pismo zawierające postanowienia synodu Cyrylowi z Aleksandrii[96]. Do pisma załączył upoważnienie, w którym powierzył biskupowi Aleksandrii wykonanie decyzji podjętych w Rzymie[96]. W całej korespondencji między Celestynem a Cyrylem nie wzmiankowano cesarza[99]. Obaj biskupi próbowali wyeliminować Teodozjusza i prowadzić politykę ignorując władze w Konstantynopolu[99],

Celestyn wysłał także pismo do Nestoriusza[88]. Poinformował w nim o decyzjach synodu i uznał je za wiążące[98]. Przyczyną usunięcia z urzędu biskupa Konstantynopola miało być głoszenie poglądów niezgodnych z ortodoksją[88]. Kolejny list biskup Rzymu skierował do Jana, biskupa Antiochii. Powiadomił w nim o zamiarze wyłączenia z Kościoła Nestoriusza[100].

Ultimatum Egipcjan

[edytuj | edytuj kod]

Na początku listopada 430 roku Cyryl zebrał podległych sobie biskupów w Aleksandrii[101][102]. Przedstawił im projekt uchwały, nazwanej później Trzecim listem do Nestoriusza (Tou soteros hemon)[7]. Zgromadzeni biskupi zatwierdzili tekst i dołączyli do niego ultimatum[102]. Synod zagroził Nestoriuszowi, że jeżeli nie zgodzi się z zawartymi w dokumencie tezami teologicznymi, po upływie dziesięciu dni Kościoły w Egipcie, Libii, Cyrenajce, Nubii i Etiopii zerwą wspólnotę z Konstantynopolem[101][102].

Około 10 listopada przedstawiciele Cyryla wypłynęli z Aleksandrii do Konstantynopola, zabierając ze sobą dokument z ultimatum[101]. Tekst tego dokumentu zawierał cyrylijską doktrynę chrystologiczną, a jego kwintesencję stanowiło 12 anatematyzmatów[101][97].

Informacje o postanowieniach z Rzymu i Aleksandrii dotarły na dwór cesarski zanim przybyła tam oficjalna delegacja Egipcjan[97]. Władze w Konstantynopolu obawiały się, że groźba ogłoszenia niezależności Kościoła koptyjskiego jest krokiem Cyryla ku pełnej niepodległości Egiptu[7]. Podobne obawy cesarz miał wobec prowincji zachodnich[97]. Rozłam w Kościele zagrażał bezpieczeństwu i integralności całego państwa[9]. Teodozjusz zdecydował się rozwiązać problem przed upływem ultimatum, które wystosowali Egipcjanie – wstrzymując formalnie bieg sprawy[7][94]. W tym celu zwołał zgromadzenie biskupów całego Cesarstwa Rzymskiego[103].

Edykt cesarski

[edytuj | edytuj kod]
Pozostałości drogi, wybudowanej w formie kolumnady, łączącej w V wieku port w Efezie z centrum miasta

Nagła i niespodziewana decyzja o zwołaniu soboru została ogłoszona w edykcie datowanym na 19 listopada 430 roku, skierowanym do wszystkich biskupów państwa[54]. W inwokacji edyktu, obok imienia Teodozjusza, wymieniono cesarza Zachodu Walentyniana[103]. Była to standardowa formuła, stosowana przez kancelarię w Konstantynopolu przy aktach prawnych dotyczących całego państwa[103]. Teodozjusz podjął decyzję samodzielne, natomiast wymienienie w dokumencie Walentyniana nadawało edyktowi moc obowiązującą zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie Cesarstwa[54].

Edyktem cesarz zwołał zgromadzenie biskupów na Zielone Świątki, czyli 7 czerwca 431 roku, do Efezu w Azji[85]. Wyjaśnił, że dzięki położeniu geograficznemu tego miasta, biskupi z Zachodu i ze Wschodu odbędą podróż podobnej długości[85]. Efez był łatwo dostępny drogą lądową i morską, został też zaopatrzony w niezbędne zapasy żywności[104]. Cesarz zrezygnował z zamiaru zorganizowania soboru w Konstantynopolu, gdyż stan społecznych emocji w stolicy miał uniemożliwiać spokojne obrady[85]. Przez wybór Efezu Teodozjusz pragnął – jak stwierdził w edykcie – zagwarantować bezstronność dyskusji[85]. Jednocześnie miasto było na tyle blisko Konstantynopola, że obrady mogły być obsługiwane przez specjalnie oddelegowanych urzędników dworskich[85].

W edykcie Teodozjusz zaznaczył, że udział w soborze jest obowiązkowy dla każdego metropolity[85]. Nie był to jednak nakaz obłożony sankcją, a jedynie groźbą odpowiedzialności przed Bogiem i cesarzem[85]. Każdy z metropolitów miał zabrać ze sobą pewną ilość biskupów ze swojej prowincji[85]. Dokładna ich liczba nie została wymieniona[98]. Jak stwierdził cesarz, zwołane w ten sposób zgromadzenie miało służyć rozwiązaniu konfliktu w klimacie wzajemnego miłosierdzia[99]. Teodozjusz nie wskazał jednak, o jaki konflikt chodzi; nie wymienił też imienia Nestoriusza[94]. Problem odpowiedzialności za wybuch konfliktu został w edykcie pominięty[94].

Cesarz wystosował kilka osobistych zaproszeń do Efezu[85]. Otrzymali je między innymi Celestyn z Rzymu i Cyryl z Aleksandrii[7]. Specjalne zaproszenie Teodozjusz wysłał do Augustyna z Hippony[105]. Było to jedyne imienne zaproszenie dla biskupa, który nie był metropolitą[106]. Augustyn nie mógł jednak przybyć na sobór, gdyż zmarł wcześniej, podczas oblężenia Hippony przez Wandalów[105][106].

Reakcje na edykt

[edytuj | edytuj kod]

Ultimatum Egipcjan zostało przekazane Nestoriuszowi 30 listopada 430 roku, a więc już po ogłoszeniu edyktu cesarza o zwołaniu soboru[7]. Zgodnie z decyzją Teodozjusza Nestoriusz nie musiał odpowiadać na pismo Cyryla[94]. Biskup Konstantynopola przesłał kopie dokumentu do Jana z Antiochii i kilku innych biskupów wraz z własnym komentarzem[7]. Komentarz ten zawierał 12 kontranatematyzmatów. Oryginalny tekst tego dzieła nie zachował się, znane jest ono jedynie z przekładów syryjskiego i łacińskiego, które nieznacznie różnią się między sobą[54].

Na wieść o zwołaniu soboru dwóch biskupów, Syryjczycy Andrzej z Samosaty(inne języki) i Teodoret z Cyru, napisało listy, które zostały rozesłane po całym Cesarstwie. Zażądali w nich usunięcia z urzędu Cyryla[7]. Oskarżyli biskupa Aleksandrii o herezję i stwierdzili, że teologia Nestoriusza jest ortodoksyjna[107]. Ocenili, że decyzje synodów rzymskiego i aleksandryjskiego były nielegalne[107].

Cyryl przyjął zaproszenie cesarza[108]. W maju 431 roku żegnano go porcie aleksandryjskim(inne języki) niczym faraona wybierającego się na wyprawę wojenną[100]. Zorganizowano flotę składającą się z kilku okrętów[100]. Zaokrętowano na nią kilkuset mnichów parabolani, którzy mieli oficjalnie stanowić osobistą ochronę biskupa Aleksandrii[108]. Cyrylowi towarzyszyło w wyprawie do Efezu 46 biskupów egipskich[108].

Bezpośrednie zaangażowanie Teodozjusza spowodowało, że Celestyn z Rzymu przyjął mniej radykalną postawę i wycofał żądanie natychmiastowego usunięcia z urzędu Nestoriusza[93]. Nie zdecydował się też na wyprawę do Azji[108]. Wydelegował na zgromadzenie swoich przedstawicieli: biskupów Arkadiusa i Projectusa oraz prezbitera Filipa[109]. O tych trzech osobach, poza imionami, nic bliższego nie wiadomo[110]. Celestyn wyposażył ich w pełnomocnictwa i wysłał z Rzymu do Efezu 8 maja 431 roku[108]. W pisemnej instrukcji, którą im przekazał, polecił: Konsultujcie się we wszystkim z naszym bratem i kolegą biskupem Cyrylem; róbcie to, co on uzna za słuszne[109].

Przebieg obrad

[edytuj | edytuj kod]

Opóźnienie rozpoczęcia obrad

[edytuj | edytuj kod]

Aby zachować pozory całkowitej niezależności biskupów, do Efezu nie wysłano wojska[85]. Cesarz nie zdecydował się też na uczestnictwo w obradach[85]. Jego oficjalnym przedstawicielem został zwierzchnik administracji państwa, komes Kandydian[107]. Kandydian przybył do Efezu, z dużą grupą współpracowników, na kilka dni przed rozpoczęciem soboru[107]. Otrzymał pisemne, szczegółowe instrukcje dotyczące porządku obrad i sposobu ich organizacji[107]. Głównym zadaniem, które swojemu przedstawicielowi powierzył Teodozjusz, było utrzymanie porządku w mieście i na sali obrad, a także dopilnowanie, by decyzje zgromadzenia były zgodne z interesem cesarza[107].

W maju 431 roku do Efezu przybyli Nestoriusz, jego współpracownicy oraz grupa biskupów z Anatolii i Bałkanów[107]. Biskupowi Konstantynopola towarzyszył wysoki urzędnik cesarski, komes Ireneusz[107]. Na kilka tygodni przed Zielonymi Świątkami, wraz z przybyciem większej liczby biskupów z różnych prowincji, pojawiły się napięcia[107]. Raporty Kandydiana z ostatnich dni przed datą planowanego otwarcia obrad odnotowały próby zastraszania oraz incydenty z użyciem przemocy[108]. Toczyły się nieformalne, ostre debaty pomiędzy zwolennikami Nestoriusza a pozostałymi biskupami[108].

Flota Cyryla z Aleksandrii szybko przepłynęła Morze Śródziemne i zjawiła się w Efezie 6 czerwca 431 roku, czyli dzień przed wyznaczoną datą rozpoczęcia obrad[100]. Miasto zostało opanowane przez setki Egipcjan, którzy hałaśliwie manifestowali swoje poglądy, grożąc przeciwnikom[111]. Po stronie Cyryla opowiedziała się większość biskupów obecnych w mieście, w tym lokalny biskup, Memnon z Efezu(inne języki)[3]. Egipcjan poparli też mieszkańcy Efezu[3].

7 czerwca, w dzień planowanej uroczystości otwarcia obrad, dużej grupy biskupów nadal nie było w Efezie[108]. Nieobecni byli reprezentanci Zachodu, Afryki oraz Syrii[108]. Przedstawiciele biskupa Rzymu Celestyna wyruszyli z Italii 8 maja, ale podczas podróży napotkali poważne utrudnienia[108]. Kilka dni po 7 czerwca pojawił się w Efezie diakon z Afryki, który przywiózł list z przeprosinami i pełnomocnictwo[108]. Najazd Wandalów uniemożliwił biskupom z tej części państwa udział w soborze[108]. W związku z tym Kandydian zadecydował o przesunięciu otwarcia obrad[108].

Biskupi z Syrii i innych graniczących z Persją prowincji Cesarstwa spotkali się w Antiochii, aby stamtąd wyruszyć do Efezu drogą lądową[108]. Ostatecznie rozpoczęli podróż trzydzieści dni przed wyznaczonym terminem rozpoczęcia soboru[108]. Kolumna poruszała się powoli, gdyż część starszych biskupów ciężko zachorowała[108]. Pięć dni przed wyznaczoną datą otwarcia obrad, Jan z Antiochii wysłał przodem kilku młodszych biskupów, aby poinformowali w Efezie o postępach kolumny[108]. Biskupi ci przybyli do miasta 21 czerwca i ogłosili, że reszta ich grupy przybędzie za trzy do pięciu dni[108]. Otrzymawszy tę wiadomość, Cyryl podjął zdecydowane działania[108]. W niedzielę 21 czerwca, wraz z Memnonem z Efezu(inne języki) i Juwenalisem z Jerozolimy, rozesłał zaproszenia na otwarcie obrad, które wyznaczył na następny dzień[108]. Cyryl tłumaczył później, że w przesłanej ustnie wiadomości Jan z Antiochii zachęcił obecnych w Efezie biskupów, aby rozpoczęli obrady bez niego[108]. Jan z kolei zawsze odrzucał tę interpretację i twierdził, że nie wyraził ustnej zgody na otwarcie soboru[108].

Przeciwko inicjatywie Cyryla zaprotestował Kandydian, powołując się na autorytet cesarza[108]. Nadto 68 biskupów obecnych w Efezie podpisało petycję wzywającą biskupa Aleksandrii, aby poczekał na Jana i jego grupę[112]. Mimo to Cyryl oraz jego sojusznicy zdecydowali rozpocząć formalne obrady[112].

22 czerwca – 1 sesja soborowa
Cyryl przybyły zgodnie z poleceniem Cesarza przed 7 czerwca, wbrew protestom obecnych biskupów wschodnich, rozpoczął sobór pod nieobecność spóźnionych biskupów, m.in. Jana, patriarchy Antiochii. Ogłoszono potępienie Nestoriusza.
26 czerwca
Kontr-synod biskupów wschodnich po przewodnictwem biskupa Jana z Antiochii. Ogłoszono odsunięcie od posługi biskupiej Cyryla oraz biskupa Efezu, Memmona.
10 lipca – 2 i 3 sesja soborowa
Przybyli legaci papiescy z Rzymu. Odczytano i uroczyście wyrażono aprobatę dla listu papieża Celestyna.
16–17 lipca – 4 i 5 sesja soborowa
Anulowanie potępienia Cyryla i Memmona. Jan z Antiochii, odmówił wzięcia udziału, mimo zaproszenia. Sobór odczytał projekt listu do Papieża, napisany przez Cyryla. List został uroczyście zatwierdzony i wysłany do papieża, wysłano także list do cesarza. W liście ułożonym przez Cyryla czytamy:

Natura (fyzis) Słowa nie doznała żadnej zmiany, stając się ciałem (por. J 1,14). Słowo zjednoczyło się na zasadzie hipostazy z ciałem, ożywianym przez duszę rozumną. Zostało nazwane Synem Bożym, nie ze względu na wolę lub upodobanie, lub przyjęcie prosopon. Różne natury spotkały się w jedności prawdziwej i z dwóch [jest] wyłącznie jeden Chrystus, jeden Syn. Różnica natur nie została usunięta przez zjednoczenie, lecz niewysłowione spotkanie boskości i człowieczeństwa urzeczywistnia dla nas jednego Chrystusa. Słowo osobiście narodziło się z Dziewicy, ponieważ przyswoiło sobie naturę własnego ciała. Cierpiała nie natura Słowa, lecz ponieważ Jego własne ciało cierpiało, można powiedzieć, że Słowo cierpiało i umarło za nas. Mówimy o jednym Chrystusie i Zbawicielu, nie dlatego, że uwielbiamy człowieka razem ze Słowem, lecz uwielbiamy wyłącznie jednego i tego samego Chrystusa. Odrzucenie zjednoczenia na zasadzie hipostazy, to powrót do mówienia o dwóch synach. Pismo Święte nie mówi, że połączyło się z prosopon (osobą) człowieka, lecz że stało się ciałem. Także Ojcowie nazywają Maryję, Bogarodzicą (Theotokos)[113][114].

22 lipca – 6 sesja soborowa
Odczytanie i potwierdzenie symbolu nicejsko-konstantynopolskego. Zakaz nauczania czegoś odmiennego od wiary wyrażonej w tym symbolu.
Początek sierpnia
Teodozjusz II rozwiązał sobór.
3 września
Nestoriusz został odesłany do klasztoru w Antiochii.

Trudny dialog po zamknięciu soboru

[edytuj | edytuj kod]

Sobór zamknięto, ale spór trwał dalej. Schizma trwała jeszcze dwa lata. Żadna ze stron nie chciała ustąpić uciekając się do przeróżnych sposobów i metod (nie zawsze bez zarzutu) dla utwierdzenia swoich racji oraz zjednania Teodozjusza II. Dzięki mediacjom greckiego biskupa Akacjusza z Beroe i syryjskiego biskupa Pawła z Emezy udało się pogodzić zwaśnione strony.

Ostatecznie w 433 następca Celestyna, który zmarł 27 lipca 432 r., Sykstus III zatwierdził postanowienia soboru otwartego przez Cyryla z Aleksandrii uznając go soborem powszechnym (Zob. PL 50, 583-589). Cyryl podpisał wyznanie wiary ułożone przez Jana z Antiochii, a Nestoriusz skazany został na wygnanie z Konstantynopola. Cesarz Teodozjusz nie zgadzał się z jego potępieniem aż do soboru chalcedońskiego, który potwierdził orzeczenia soboru w Efezie dotyczące nauczania Nestoriusza.

Ekumeniczny i doktrynalny charakter soboru

[edytuj | edytuj kod]

Według P.-Th. Camelot OP, mimo iż przebieg soboru od strony ludzkiej, ze względu na rozgrywki polityczne na poziomie kościelnym, jak i państwowym, może wzbudzać wątpliwości, należy unikać zbyt arbitralnych uproszczeń. Takiej pokusie uległ Louis Duchesne, który w swej Histoire ancienne de l’église (Historia starożytna Kościoła), nie ukrywał sympatii wobec Nestoriusza, czyniąc go ofiarą „tragedii” wyreżyserowanej przez „faraona” z Aleksandrii[115]. Następujące fakty przemawiają za tym, że właśnie obrady soboru pod przewodnictwem Cyryla, a nie kontr-synodu Jana z Antiochii były właściwym soborem: Cyryl działał mając mandat papieski. Legaci papieża Celestyna zaraz po przybyciu stanęli po stronie Cyryla, przekazując mu listy papieskie i zapewniając swą obecnością ekumeniczny charakter tego zgromadzenia. Charakteru tego nie miał kontr-sobór. To sobór Cyryla, a nie kontr-sobór prowadził korespondencję z papieżem i to jego przebieg i postanowienia zostały potwierdzone przez Sykstusa III. Również dla papieża Leon Wielkiego, a następnie soboru chalcedońskiego, sobór Cyryla był soborem powszechnym. W Chalcedonie stwierdzono:

Odnośnie do tego, co zostało stwierdzone przeciw Nestoriuszowi przez pierwszy sobór efeski, któremu przewodniczył Cyryl, świętej pamięci... Zachowujemy zarządzenia i wszystkie formuły wiary świętego Synodu, który miał miejsce w Efezie, pod autorytetem świętej pamięci Celestyna z Rzymu i Cyryla z Aleksandrii[116].

Sobór, poza stwierdzeniem błędności nauczania Nestoriusza, nie wydał osobnych orzeczeń dogmatycznych. Jednak odczytanie listu Cyryla w czasie 4 i 5 sesji, oraz wyznania wiary nicejsko-konstantynopolskiego, było jednoznacznym opowiedzeniem się za tym, czego bronił Cyryl: jednością Osoby Chrystusa-Słowa, które przyjęło ludzką naturę, a w konsekwencji uznanie tytułu Theotokos za zgodny z wyznaniem wiary soboru nicejskiego (325 r.)[114].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Pietras 2002 ↓, s. 99.
  2. Graumann 2022 ↓, s. 621–622.
  3. a b c Wipszycka 1994 ↓, s. 214.
  4. a b Graumann 2022 ↓, s. 620.
  5. Pigulewska 1989 ↓, s. 230–234.
  6. a b c Wipszycka 1994 ↓, s. 205.
  7. a b c d e f g h i j k l m n Russell 2000 ↓, s. 39.
  8. a b c d e f Graumann 2022 ↓, s. 26.
  9. a b c Wessel 2004 ↓, s. 140.
  10. a b Graumann 2022 ↓, s. 489.
  11. Wessel 2004 ↓, s. 4.
  12. a b Graumann 2022 ↓, s. VII.
  13. Ilski 1992 ↓, s. 54.
  14. a b Wessel 2004 ↓, s. 255.
  15. a b Ilski 1992 ↓, s. 55.
  16. a b c d e Graumann 2022 ↓, s. 1.
  17. a b c Russell 2000 ↓, s. 46.
  18. a b c d e f g Graumann 2022 ↓, s. 2.
  19. a b c Graumann 2022 ↓, s. 619.
  20. a b Graumann 2022 ↓, s. 3.
  21. a b Graumann 2022 ↓, s. 5.
  22. a b c Graumann 2022 ↓, s. 4.
  23. a b c Graumann 2022 ↓, s. 630.
  24. a b c Graumann 2022 ↓, s. 629.
  25. a b c d e f g h Young 2010 ↓, s. 289.
  26. Young 2010 ↓, s. 357.
  27. a b c d e f g h i Graumann 2022 ↓, s. 19.
  28. a b c d e f g Graumann 2022 ↓, s. 30.
  29. a b c d Wessel 2004 ↓, s. 6.
  30. Meyendorff 1984 ↓, s. 195.
  31. a b Wessel 2004 ↓, s. 9.
  32. Wessel 2004 ↓, s. 302.
  33. Wessel 2004 ↓, s. 296.
  34. a b c Meyendorff 1984 ↓, s. 46.
  35. Wessel 2004 ↓, s. 300.
  36. a b c d e f Graumann 2022 ↓, s. 42.
  37. a b c d e Young 2010 ↓, s. 288.
  38. Weinandy 2003 ↓, s. 209.
  39. Russell 2000 ↓, s. 245.
  40. Graumann 2022 ↓, s. 68.
  41. Wessel 2004 ↓, s. 112.
  42. a b c d e Young 2010 ↓, s. 294.
  43. a b Russell 2000 ↓, s. 5.
  44. a b Russell 2000 ↓, s. 40.
  45. Murphy 2015 ↓, s. 123.
  46. Murphy 2015 ↓, s. 122.
  47. Murphy 2015 ↓, s. 128.
  48. Wessel 2004 ↓, s. 244.
  49. a b c d Wessel 2004 ↓, s. 243.
  50. Wessel 2004 ↓, s. 247.
  51. Meyendorff 1984 ↓, s. 169.
  52. Murphy 2015 ↓, s. 130.
  53. Wessel 2004 ↓, s. 242.
  54. a b c d e f g Ilski 1992 ↓, s. 9.
  55. Young 2010 ↓, s. 293.
  56. Young 2010 ↓, s. 279.
  57. Pietras 2002 ↓, s. 123.
  58. a b c d Wipszycka 1994 ↓, s. 209.
  59. a b c Weinandy 2003 ↓, s. 30.
  60. Russell 2000 ↓, s. 133.
  61. a b Kelly 1988 ↓, s. 240.
  62. a b c McGuckin 1993 ↓, s. 184.
  63. Murphy 2015 ↓, s. 132.
  64. a b Russell 2000 ↓, s. 43.
  65. Pietras 2002 ↓, s. 115.
  66. a b c d Graumann 2022 ↓, s. 41.
  67. Wessel 2004 ↓, s. 44.
  68. a b Meyendorff 1984 ↓, s. 214.
  69. Wessel 2004 ↓, s. 81.
  70. Pietras 2002 ↓, s. 137.
  71. Pietras 2002 ↓, s. 153.
  72. a b c d e f g h Graumann 2022 ↓, s. 20.
  73. Wessel 2004 ↓, s. 36.
  74. a b c d e f Graumann 2022 ↓, s. 27.
  75. Ilski 1992 ↓, s. 62.
  76. a b c d e f g h Russell 2000 ↓, s. 36.
  77. a b c d e f g h i Graumann 2022 ↓, s. 36.
  78. Graumann 2022 ↓, s. 28.
  79. a b Graumann 2022 ↓, s. 29.
  80. Graumann 2022 ↓, s. 31.
  81. a b c d e f Graumann 2022 ↓, s. 32.
  82. a b c Graumann 2022 ↓, s. 33.
  83. a b Graumann 2022 ↓, s. 34.
  84. a b Graumann 2022 ↓, s. 39.
  85. a b c d e f g h i j k l Ilski 1992 ↓, s. 14.
  86. Graumann 2022 ↓, s. 35.
  87. Graumann 2022 ↓, s. 38.
  88. a b c d Russell 2000 ↓, s. 38.
  89. Wessel 2004 ↓, s. 77.
  90. Wessel 2004 ↓, s. 78.
  91. a b Russell 2000 ↓, s. 35.
  92. a b c Russell 2000 ↓, s. 37.
  93. a b Ilski 1992 ↓, s. 11.
  94. a b c d e Graumann 2022 ↓, s. 45.
  95. Russell 2000 ↓, s. 42.
  96. a b c Wipszycka 1994 ↓, s. 208.
  97. a b c d Graumann 2022 ↓, s. 43.
  98. a b c Graumann 2022 ↓, s. 44.
  99. a b c Ilski 1992 ↓, s. 10.
  100. a b c d Wipszycka 1994 ↓, s. 213.
  101. a b c d Wipszycka 1994 ↓, s. 210.
  102. a b c Graumann 2022 ↓, s. 156.
  103. a b c Ilski 1992 ↓, s. 8.
  104. Wessel 2004 ↓, s. 141.
  105. a b Wessel 2004 ↓, s. 142.
  106. a b Ilski 1992 ↓, s. 15.
  107. a b c d e f g h i Graumann 2022 ↓, s. 46.
  108. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Graumann 2022 ↓, s. 47.
  109. a b Graumann 2022 ↓, s. 205.
  110. Graumann 2022 ↓, s. 368.
  111. Wipszycka 1994 ↓, s. 216.
  112. a b Graumann 2022 ↓, s. 48.
  113. PG 77, 44-49; Acta Conciliorum Oecumenicorum I,1,1,25-28 (Berlin 1914).
  114. a b Le dogme d’Éphèse. W: P.-Th. Camelot OP: Éphèse et Chlcédoine. s. 61–75.
  115. Histoire ancienne de l’église, III, rozdz. 10.
  116. Orzeczenie Chalcedonu, Acta Conciliorum Oecumenicorum (ACO),II,1.2.127, E. Schwartz (red.), Berlin 1914n.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]