Jump to content

Përralla

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Ilustrim i "Gishti i vog�l dhe Gogoli" nga Alexander Zick 1865.

Nj� p�rrall� (emra alternative; p�rrall� magjike ose p�rrall� mrekullie) �sht� nj� tregim i shkurt�r q� i p�rket zhanrit folklorik. Tregime t� tilla zakonisht paraqesin magji, magjepsje dhe qenie mitike ose fantastike. N� shumic�n e kulturave, nuk ka asnj� vij� t� qart� q� ndan mitin nga populli apo p�rralla; t� gjitha k�to s� bashku formojn� literatur�n e shoq�rive parashkollore. P�rrallat mund t� dallohen nga tregimet e tjera popullore si legjendat (t� cilat p�rgjith�sisht p�rfshijn� besimin n� v�rtet�sin� e ngjarjeve t� p�rshkruara) dhe p�rrallat e qarta morale, duke p�rfshir� fabulat e kafsh�ve.

N� kontekste m� pak teknike, termi p�rdoret gjithashtu p�r t� p�rshkruar di�ka t� bekuar me lumturi t� pazakont�, si n� "fundin e p�rrallave" (nj� fund i lumtur) ose "romanca p�rrallore". N� m�nyr� bisedore, termi "p�rrall�" ose "histori p�rrall�" mund t� n�nkuptoj� gjithashtu �do histori t� larg�t ose p�rrall� t� gjat�; p�rdoret ve�an�risht p�r �do histori q� jo vet�m nuk �sht� e v�rtet�, por nuk mund t� jet� e v�rtet�. Legjendat perceptohen si reale brenda kultur�s s� tyre; p�rrallat mund t� shkrihen n� legjenda, ku rr�fimi perceptohet si nga tregimtar�t ashtu edhe nga d�gjuesit si t� bazuara n� t� v�rtet�n historike. Megjithat�, ndryshe nga legjendat dhe epikat, p�rrallat zakonisht nuk p�rmbajn� m� shum� se referenca sip�rfaq�sore p�r fen� dhe p�r vendet, njer�zit dhe ngjarjet aktuale; ato zhvillohen "nj� her� e nj� koh�" dhe jo n� koh� reale.

Shum� nga p�rrallat e sotme kan� evoluar nga histori shekullore q� jan� shfaqur, me variacione, n� kultura t� shumta n� mbar� bot�n.

Historia e p�rrall�s �sht� ve�an�risht e v�shtir� t� gjurmohet, sepse vet�m format letrare mund t� mbijetojn�. Megjithat�, sipas studiuesve n� universitetet n� Durham dhe Lisbon�, histori t� tilla mund t� datojn� mij�ra vjet m� par�, disa n� epok�n e bronzit. P�rrallat, dhe veprat e nxjerra nga p�rrallat, shkruhen edhe sot.

Jatakat jan� ndoshta koleksioni m� i vjet�r i p�rrallave t� tilla n� let�rsi, dhe pjesa m� e madhe e pjes�s tjet�r jan� duksh�m m� shum� se nj� mij� vjet t� vjetra. �sht� e sigurt se nj� pjes� e madhe (ndoshta nj� e pesta) e let�rsis� popullore t� Evrop�s moderne rrjedh nga ato pjes� t� k�saj pjese t� madhe q� erdh�n n� per�ndim me kryq�zatat me an� t� arab�ve dhe hebrenjve.

Folklorist�t i kan� klasifikuar p�rrallat n� m�nyra t� ndryshme. Sistemi i klasifikimit Aarne-Thompson dhe analiza morfologjike e Vladimir Propp jan� nd�r m� t� dukshmet. Folklist� t� tjer� kan� interpretuar r�nd�sin� e p�rrallave, por asnj� shkoll� nuk �sht� krijuar p�rfundimisht p�r kuptimin e p�rrallave.