Banana

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Banana (homónimos).

• Este artigo trata sobre a froita, para a planta véxase bananeira.

Bananas na bananeira

Bananas, crúas

Valor nutricional por 100 g
Enerxía	371 kJ (89 kcal)
Carbohidratos	22.84 g
Azucres	12.23 g
Fibra alimentaria	2.6 g
Graxas	0.33 g
Proteínas	1.09 g
Vitaminas	Cantidade %DV†
Tiamina (B1)	3% 0.031 mg
Riboflavina (B2)	6% 0.073 mg
Niacina (B3)	4% 0.665 mg
Ácido pantoteico (B5)	7% 0.334 mg
Vitamina B6	31% 0.4 mg
Ácido fólico (B9)	5% 20 μg
Colina	2% 9.8 mg
Vitamina C	10% 8.7 mg
Minerais	Cantidade %DV†
Ferro	2% 0.26 mg
Magnesio	8% 27 mg
Manganeso	13% 0.27 mg
Fósforo	3% 22 mg
Potasio	8% 358 mg
Sodio	0% 1 mg
Cinc	2% 0.15 mg
Outros constituíntes	Cantidade
Auga	74.91 g
Ligazón á base de datos USDA
Units μg = microgramos • mg = miligramos IU = Unidades internacionais
†As porcentaxes son aproximadas empregando a recomendación de US para os adultos. Fonte: Base de datos USDA Nutrient

A banana ou plátano é o froito en forma de baga oblonga e arqueada da bananeira ou plataneiro, de polpa fareluda e pel grosa, sen sementes e comestíbel. O froito é variable en tamaño, cor e firmeza, pero adoita ser alongado e curvado, cunha carne suave rica en amidón cuberta cunha casca , que pode ser verde, amarela, vermella, roxa ou marrón cando está madura. Os froitos medran cara a arriba en acios preto da parte superior da planta. Case todos os plátanos comestibles modernos sen sementes (partenocarpia) proveñen de dúas especies silvestres: Musa acuminata e Musa balbisiana . Os nomes científicos da maioría dos plátanos cultivados son Musa acuminata, Musa balbisiana e Musa × paradisiaca para o híbrido Musa acuminata × M. balbisiana , dependendo da súa constitución xenómica. O antigo nome científico deste híbrido, Musa sapientum , xa non se usa. Existen moitas variedades de banana, tanto de consumo cru como cociñado.

As especies de Musa son nativas da zona tropical do indomalaia e do continente australiano, e é probable que fosen domesticadas por primeira vez na Nova Guinea, de onde posteriormente pasou a ser cultivada en África, América e noutros lugares do mundo de clima semellante, coma agora Oceanía e Australasia. As bananeiras das Illas Canarias son, xeralmente, dunha variedade anana. Cultívanse en 135 países, principalmente pola súa froita, e en menor medida para facer fibra, viño de banana e cervexa de banana, e ás veces mesmo se cultivan como planta ornamental. Os maiores produtores mundiais de bananas en 2017 foron a India e a China, que xuntos representaron aproximadamente o 38% da produción total. En 2023, a India producío preto de 30,5 millóns de toneladas de bananas ao ano, algo menos de 20 millóns de toneladas máis que a China.

O termo "bananeiro" ou "plataneiro" utilizase como nome común das plantas que producen a froita. Pode estenderse a outros membros do xénero Musa, como a plátano escarlata (Musa coccinea), a plátano rosa (Musa velutina), e as bananas fe'i. Tamén pode referirse a membros do xénero Ensete, como a banana das neves (Ensete glaucum) e a banana falsa (Ensete ventricosum), de grande importancia económica. Ambos os xéneros pertencen á familia dos plátanos, Musaceae.

Os catro tipos principais de variedades de banana son: a banana-prata; a banana-mazá (de tamaño pequeno e máis arredondada), a Cavendish (tamén coñecida como banana de auga) e a banana-terra.

Etimoloxía

«Plátano» xurdiu no século XV desde o latín platanus, que á súa vez provén do grego antigo no que plátos significa «anchura», facendo referencia á anchura das follas da árbore. Crese que a palabra «banano» é de orixe africana, posiblemente das linguas bantús banaana, que posteriormente pasou ao portugués. �Banana� xurdiu m�is tarde, ao redor do s�culo XVIII, posiblemente como pr�stamo ling��stico polo comercio cos portugueses, que entrou ao vocabulario castel�n, e de ai o galego, polas illas Canarias e estendeuse a Am�rica, onde nalg�ns lugares pref�rese usar o termo �banana�.

Descrici�n

Bananeira con froitos.

As plantas de banana son cultivos perennes que crecen desde unha cepa grosa subterr�nea brotando con rapidez varios rebentos dos que normalmente se deixa un para favorecer o crecemento do froito, podendo cultivarse durante todo o ano.

Tarda entre 80 e 180 d�as en desenvolverse por completo. En condici�ns ideais frutifican todas as flores femininas, adoptando unha aparencia dactiliforme que leva a que se denomine man �s fileiras nas que se dispo�en. Pode haber entre cinco e vinte mans por espiga, a�nda que normalmente tr�ncase a mesma parcialmente para evitar o desenvolvemento de froitos imperfectos e evitar que o capullo terminal insuma as enerx�as da planta. O punto de corte f�xase normalmente na "falsa man", unha na que aparecen froitos ananos. En total pode producir uns 300 a 450 froitos por espiga, pesando m�is de 50 kg.^{[C�mpre referencia]}

O froito � unha pseudobaga ep�gina de 7 a 30 cm de longo e ata 5 de di�metro, que forma un acio compacto. Est� cuberta por un pericarpo cori�ceo verde no exemplar inmaturo e amarelo intenso, vermello ou bandeado verde e branco o madurar. � de forma lineal ou falcada, entre cil�ndrica e marcadamente angulosa segundo a variedade. O extremo basal estr�itase abruptamente cara a un pedicelo de 1 a 2 cm. A polpa � branca a amarela, rica en amid�n e doce; nas bananas pode resultar algo adstrinxente ou gomosa polo seu contido en l�tex, farinosa e seca. Moi de cando en cando as variedades diploides ou tetraploides producen sementes, negras, globosas ou irregulares, coa superficie rugosa, de ata 16 � 3 mm de tama�o, incrustadas na polpa. As triploides, como a 'Cavendish', nunca producen semente.^{[C�mpre referencia]}

Os froitos da banana desenv�lvense a partir do coraz�n da banana, nun gran acio colgante, formado por varias �mans� ou niveis, con ata vinte froitos por man. O acio comprende de tres a vinte niveis e pode pesar de 30 a 50 kg. Os �dedos� son as froitas individuais, que promedian 125 gr, dos cales aproximadamente o 75 % � auga e o 25 % materia seca.

Ten unha pel exterior protectora, con numerosos f�os longos e delgados que son os feixes vasculares do floema, e que se estenden ao longo entre a pel e a parte interior. A parte interior da variedade de sobremesa amarelo com�n p�dese dividir lonxitudinalmente en tres secciones que corresponden �s porci�ns internas dos tres carpelos deformando manualmente a froita sen abrir. Nas variedades cultivadas, as sementes red�cense case � inexistencia; os seus restos son pequenas motas negras no interior da froita.

Taxonom�a

Exemplar de banana malaia.

O x�nero Musa foi creado por Carl von Linn� en 1753. Crese que o nome pode derivarse de Antonio Musa, m�dico do emperador Augusto, o que Linn� puido adaptar a palabra �rabe para banana, mauz. Musa pertence � familia Musaceae.

A clasificaci�n orixinal de Linn� baseouse nos escasos exemplares � s�a disposici�n en Europa, onde o clima limita severamente a posibilidade de obter plantas en bo estado. Na s�a obra Species Plantarum de 1753, inclu�u co nome de Musa paradisiaca un exemplar de banano, con froitos longos e delgados e as br�cteas e flores masculinas persistentes no raque da inflorescencia, que puido observar persoalmente no invernadoiro de George Cliffort, preto da cidade neerlandesa de Haarlem. Seis anos m�is tarde engadiu na s�a descrici�n Musa sapientum, un exemplar que produc�a froitos de sobremesa, con flores masculinas dehiscentes e cun menor contido de f�cula no froito.

O sistema APG III asigna a Musaceae na orde Zingiberales, parte do clado commelinidae das plantas con flores monocotiled�neas.

A clasificaci�n das bananas cultivadas foi durante moito tempo un tema problem�tico para os taxonomistas. Linn� orixinalmente clasificou as bananas en d�as especies base�ndose unicamente nos seus usos como alimento: Musa sapientum para as bananas de sobremesa e Musa paradisiaca para as �verdadeiras bananas�. Nunha serie de artigos publicados a partir de 1947, Ernest Cheesman mostrou que a Musa sapientum e a Musa paradisiaca de Linn� eran cultivares e descendentes de d�as especies silvestres produtoras de sementes, Musa acuminata e Musa balbisiana, ambas as d�as descritas por primeira vez por Luigi Aloysius Colla. Cheesman recomendou a abolici�n das especies de Linn� a favor de reclasificar os bananos de acordo con tres grupos morfoloxicamente distintos de cultivares: os que exhiben principalmente as caracter�sticas bot�nicas de Musa balbisiana, os que exhiben principalmente as caracter�sticas bot�nicas de Musa acuminata e os que te�en caracter�sticas de ambos.

Froitos de catro diferentes tipos de cultivares.

A clasificaci�n das m�ltiples variedades de bananas � unha cuesti�n extremadamente complexa, e a�nda inacabada. A clasificaci�n de Linn� utilizouse durante s�culos, ao corresponderse bastante estreitamente �s variedades difundidas en Am�rica e �frica. Con todo, o centro da diversidade xermoplasm�tica de Musa ao sueste asi�tico presentaba numerosas especies que non convi�an �s descrici�ns que publicara o bot�nico sueco en numerosos aspectos. As especies descritas e publicadas nos dous s�culos seguintes foron numerosas, pero pouco coidadosas, e a confusi�n sobre a s�a relaci�n era grande.

Non ser�a ata a publicaci�n en 1948 da Classification of the bananas de Ernest Cheesman que se introduciu unha orde taxon�mica rigorosa � cuesti�n. Cheesman identifica os tipos Linnean como h�bridos producidos polo cruzamento de d�as especies descritas por Luigi Colla, M. acuminata e M. balbisiana. A partir deles, clasificou as m�ltiples variedades cultivadas en tres grupos segundo a s�a dotaci�n xen�tica; un deles descend�a principalmente de cada unha das especies proxenitoras, mentres que un terceiro estar�a formado por h�bridos de trazos mixtos.

O grupo procedente principalmente de M. acuminata comprender�a as bananas comestibles m�is antigas, obtidas mediante a selecci�n de exemplares est�riles e partenoc�rpicos da especie nas illas do sueste asi�tico e a pen�nsula malaya. A partir destes, e por restituci�n cromos�mica, desenvolv�ronse variedades triploides m�is robustas e produtivas. Cheesman clasificaba estas variedades xunto co seu antepasado salvaxe como M. acuminata, argumentando que a autopoliploides non representaba ningunha alteraci�n do material xen�tico da especie.

M�is ao norte, en rexi�ns m�is secas, as variedades procedentes de M. balbisiana resultaron m�is �tiles ao ser m�is tolerantes.Os primeiros exemplares triploides deste grupo obtiv�ronse nas Filipinas, sementados pero morfoloxicamente moi similares ao seu proxenitor salvaxe. Difundidos por propagaci�n vexetativa pola s�a esterilidade, dar�an orixe ao segundo grupo de variedades cultivadas, aos que Cheesman clasificaba paralelamente como M. balbisiana .

Finalmente, nalgunhas zonas as d�as ramas entraron en contacto, e ao ser heterocompatibles deron orixe a h�bridos naturais diploides, triploides e alg�ns tetraploides, entre os que se contaban as d�as variedades que tivo ocasi�n de identificar Linn�. A�nda que a expresi�n bot�nicamente m�is correcta para designar a planta ser�a M. acuminata x balbisiana, de acordo coas normas do C�digo Internacional de Nomenclatura de Plantas Cultivadas os h�bridos de interese poden levar tam�n un nome binomial para a s�a identificaci�n. Dado que Musa paradisiaca ten prioridade de publicaci�n, o nome de h�brido Musa x paradisiaca pode ser utilizado para designar a todas as variedades procedentes do cruzamento de M. acuminata e M. balbisiana sen m�is precisi�ns sobre a s�a composici�n xen�tica.

Con todo, a composici�n xen�tica � importante para determinar as caracter�sticas dos diferentes grupos cultivados, que difiren espectacularmente entre si. Pouco despois dos achados de Cheesman, Ken Simmonds e Norman Shepherd (1955) publicaron un m�todo para identificar as variedades a partir da s�a orixe. A partir dunha t�boa diagn�stica que comprende quince caracter�sticas b�sicas que var�an entre M. acuminata e M. balbisiana, os h�bridos aval�anse, asignando unha puntuaci�n a cada caracter�stica segundo sexa id�ntica a M. acuminata (un valor dun punto), id�ntica a M. balbisiana (5 puntos) ou un fenotipo intermedio (puntuaci�ns intermedios de acordo coa s�a similitude aos proxenitores). Os valores s�manse, e o total util�zase para determinar grosso modo as caracter�sticas do h�brido. As puntuaci�ns entre 15 e 20 corresponden a variedades salvaxes ou diploides puras de M. acuminata; no extremo m�is alto da escala, os seus equivalentes de M. balbisiana. Os h�bridos mostran puntuaci�ns intermedias.

Simmonds e Shepherd propuxeron en 1955 un sistema de nomenclatura baseado no xenoma. Este sistema eliminou case todas as dificultades e inconsistencias da clasificaci�n anterior de bananos baseada na asignaci�n de nomes cient�ficos �s variedades cultivadas. por un c�digo ad hoc para expresar o xenotipo da variedade. Cada h�brido identificar�ase por unha clave de entre d�as e catro letras, de acordo coa s�a ploid�a; cada letra responder�a a orixe da variedade, sendo A para designar unha rama xen�tica procedente de M. acuminata ou B para unha procedente de M. balbisiana. Deste xeito, un h�brido triploide con dous xogos de cromosomas procedentes de M. acuminata e un M. balbisiana identificar�a como AAB, e un diploide puro de M. balbisiana como BB. As investigaci�ns revelaron que as variedades de orixe A son m�is numerosas que as de orixe B; a maior�a dos cultivos son AAA ou AAB, e as bananas ABB, e AB, AABB ou ABBB son m�is raras. Para precisar o cultivo, posponse o nome propio do mesmo entre comi�as simples � descrici�n xen�tica. Non todas as fontes adoptaron o sistema, pero conta cun extenso uso entre os especialistas no tema.

Grupos fenot�picos.

A maior parte dos cultivares como froitos procede exclusivamente de M. acuminata, presentando unha constituci�n diploide ou triploides. Simmonds e Shepherd distinguen varios grupos fenot�picos, aos que investigadores posteriores foron engadindo variedades de recente obtenci�n ou non identificadas previamente:

• O grupo AA 'Jari Buay', moi popular no Vietnam e Indonesia pero case desco�ecido en Occidente;
• O grupo AA 'Kapas', unha banana consumida cocida en Indonesia e Malaisia;
• O grupo AA 'Lakatos', unha banana de crecemento moi r�pido (frutifica en menos de 10 meses) de orixe filipina, popular nos tr�picos; o nome binomial hoxe inv�lido M. lacated probablemente corresponde a este grupo;
• O grupo AA 'Sucrier', importante en Nova Guinea pero tam�n estendido ao sueste de Asia e Brasil; son exemplares diploides, de pseudotallo escuros, de ton amarelado e apenas cer�leo, que producen acios pequenos, de froitos de pel delgada e sumamente doces. Neste grupo c�ntase a variedade chamada 'Dito de Dama' ou 'Guinea Branca', a m�is pequena das bananas cultivadas comercialmente, unha banana de tronco delgado e un forte sistema radicular, que produce uvas de entre 10 e 14 mans de 12 a 20 froitos. Son resistentes � seca e � enfermidade de Panam�, pero susceptibles da sigatoka. Os binomiais hoxe inv�lidos M. Bertero, M. berteroniana e M. sapientum corresponden a este grupo de cultivares;
• O grupo AAA 'Cavendish ', que comprende a maior parte das bananas consumidas en Europa e Estados Unidos desde o declive de 'Gros Michel'. Posiblemente procedente de Indonesia-onde a banana 'Bungulan' prod�cese de maneira dom�stica, a�nda que o seu ritmo irregular de maduraci�n e d�bil tolerancia ao almacenamento o hai pouco apto para as plantaci�ns comerciais. Hoxe desenv�lvese en numerosas variedades:
  • o cultivo 'Cavendish anano', desenvolto na China � hoxe a variedade m�is importante nas illas Canarias e �frica oriental; � unha banana de porte grande, coas follas anchas, tolerante ao vento e a seca, que produce froitos medios, de boa calidade pero propensos ao dano en transporte pola delgadez da s�a casca. Ten a peculiaridade de ter flores masculinas indehiscentes. Os nomes binomiales hoxe inv�lidos M. cavendishii, M. sinensis e M. anana (non Louro.) Corresponden a este cultivo;
  • o cultivo 'Cavendish Xigante' ou 'Grand Nain', de aparencia similar ao 'Gros Michel' e orixe incerta. � unha banana de porte medio, co pseudotallo moteado de pardo, con bananas de maior tama�o que o 'Cavendish anano', de casca m�is grosa e sabor menos intenso. � a principal variedade en Colombia, #Ecuador e Taiwan.
  • o cultivo 'Robusta', similar a 'Lakatos', unha banana pequena e resistente ao vento que se cultiva no Brasil e Polinesia;
• o cultivo 'Valery', unha variante de 'Robusta' m�is resistente � sigatoka pero de froito m�is firme e lixeiramente de textura cer�leo;
• O grupo AAA 'Golden Beauty', desenvoltas en Trindade pola s�a resistencia � enfermidade de Panam� e a sigatoka; son bananas pequenas, con acios curtos, pero resistentes ao transporte e de moi bo gusto. Cult�vanse en Honduras e Fidxi;
• O grupo AAA 'Gros Michel', que foi durante moito tempo a banana m�is cultivada de Occidente; procedente de Myanmar e Sri Lanka, foi introducido a Martinica polos franceses, e desde al� a Xamaica, Am�rica Central, Hawai e Australia. Son bananas de gran porte, con grandes acios de froitos longos e de cor amarela intensa, hoxe case desaparecidos pola s�a susceptibilidade � enfermidade de Panam�. Con todo, foi usado como base para o desenvolvemento doutros cultivares;
• O grupo AAA 'Morado', popular no Caribe a�nda que orixinario da India. � resistente �s enfermidades pero tarda m�is de 18 meses en frutificar, polo que s� � accesible en plantaci�ns comerciais. � unha banana de gran porte, con follas e talos de cor morada intensa, e o froito virando a laranxa a medida que madura; produce acios compactos duns 100 froitos de sabor intenso e tama�o medio. A variedade 'verde morado' ten un vistoso colorido veteado de verde e morado, e alcanza os 9 m de altura; produce catro a sete mans por acio, de bo tama�o.

Propiamente h�bridos existen cultivares diploides, triploides e tetraploides:

• O grupo AAB 'Burro' ou 'Orinoco', unha planta alta, resistente, de poucos froitos longos e moi grosos, coa polpa lixeiramente ros�cea e comestible cru, pero excelente cocida;
• O grupo AAB 'Franc�s', unha banana grande, vigorosa, coas flores masculinas indehiscentes, cultivada sobre todo na India e �frica oriental; os nomes binomiales hoxe inv�lidos M. bidigitalis e M. purpurea-tomentosa corresponden a este grupo, as� como a de M. paradisiaca orixinal de Linn�;
• O grupo AAB 'Laknau', unha banana triploide similar a 'Corno' e excepcional que produce flores f�rtiles, o que permitiu o seu uso como material de base para cruces experimentais;
• O grupo AAB 'Macho', bananas moi resistentes que producen pouca froita, comestible cru pero de sabor moito m�is agradable despois da cocci�n. Os nomes binomiales hoxe inv�lidos M. corniculata , M. emasculata e M. protractorachis corresponden a este grupo;
• O grupo AAB 'Maz�' � a banana de sobremesa m�is estendida no tr�pico, a�nda que non existen grandes plantaci�ns. � unha banana moi grande, con s� unha ducia de mans por acio e 16 a 18 froitas por man, moi resistente � sigatoka pero susceptible � enfermidade de Panam�. O froito � moi fragante, cun distintivo aroma a maz�, lixeiramente astringente antes de madurar pero moi saboroso;
• O grupo AAB 'Mysore' � a banana m�is cultivada na India, onde case tres cuartos da superficie plantada contr�tao. � estra�o f�ra da pen�nsula, a�nda que en Trindade pl�ntallo acompa�ando o cacao . � vigorosa, resistente � seca, inmune � enfermidade de Panam� e pouco susceptible � sigatoka. Produce acios compactos de bananas de pel delgada e cor amarela brillante, de sabor sub�cido;
• O grupo AAB 'Rajah'; o nome binomial hoxe inv�lido M. rexia probablemente corresponde a este grupo;
• O grupo AAB 'Seribu'; o nome binomial inv�lido M. Seribu corresponde a este cultivo;
• O grupo ABB 'Awake';
• O grupo ABB 'Cenizo', unha banana extremadamente alto, cun talo floral longa e poucas mans por acio. Produce froitos angulosos, moi grandes, de pel cincenta e polpa moi branca, con alta concentraci�n de azucre en comparaci�n con outras bananas;
• O grupo ABB 'Chato' ou 'Bluggoe', unha banana moi resistente �s enfermidades que produce acios de froitos de gran tama�o, distintivos pola s�a estrutura aberta, moi importante como cultivo de subsistencia en �frica e Asia;
• O grupo ABB 'Pelipita', unha das principais cultivares comerciais de banana no mundo, resistente � sigatoka negra pero de sabor menos intenso que outras variedades;
• O grupo ABBB 'Tiparot', un tetraploide desenvolvido pola s�a resistencia �s enfermidades, pero pouco produtivo.

De orixe exclusivamente de M. balbisiana existen tam�n numerosas variedades:

• O grupo BBB 'Cardada';
• O grupo BBB 'LEP Chang Kut';
• O grupo BBB 'Maricongo', o principal cultivo comercial de banana do mundo, de forma alta, froita moi angulosa e de bo tama�o; existe unha variedade anana, o 'anano' ou 'Cochon';
• O grupo BBB 'Saba', de menor calidade culinaria pero inmune � sigatoka negra.

Caracter�sticas

Xeneralidades

� de cor verde cando � inmatura, volv�ndose amarela ou vermella cando madera. A s�a forma � alongada mais pode variar moito dependendo das variedades de cultivo. Esa variaci�n tam�n ocorre na polpa, que pode ser mole ou dura, ou mesmo con incrustaci�ns medio duras, as� como de sabor m�is doce ou m�is acre. Igual que o anan�s � un froito partenoc�rpico, pois pode formarse sen fecundaci�n previa e por iso non pos�e sementes. Despois de cortada, a banana escur�cese moi rapidamente, debido � oxidaci�n (pola presenza da polifenoloxidase) en contacto co ar.

A especie Musa balbisiana, comercializada no mercado indonesio cont�n, excepcionalmente, sementes, e est� considerada unha das especies ancestrais das actuais variedades h�bridas das bananas xeralmente consumidas.

Flor da banana

Flor da bananeira

Da parte inferior da parte da banana a�nda inmatura sae un pend�n e, no seu extremo, destaca un cono de coloraci�n e consistencia diferenciadas, que � a flor da bananeira. Esta flor, cocida e preparada con outros ingredientes, � comest�bel de sabor requintado e alto valor nutricional..

A tradici�n popular achega outros usos para a flor da banana, como alg�ns xaropes caseiros con fins medicinais.

Casca da banana

A pesar de parecer non utiliz�bel, a casca da banana cont�n varios nutrientes, azucres naturais como a glicosa e sacarosa e minerais. Con iso, pode ser aproveitada no consumo alimenticio, proporcionando baixo custo. Existen diversos os exemplos nos que se aproveita a casca, como o bolo de casca de banana, a fari�a ou os filetes empanados de casca de banana.

Historia

O cultivo de bananas polo ser humano iniciouse no sueste de Asia. Existen a�nda moitas especies de banana salvaxe en Nova Guinea, Malaisia, Indonesia e as Filipinas. Indicios arqueol�xicos e paleoambientais revelados en Kuk Swamp, na provincia das Terras Altas Occidentais de Nova Guinea, suxiren que esta actividade rem�ntase polo menos ata 5000 a.C., ou mesmo ata 8000 a.C. Estes datos converten esta zona no berce do cultivo de bananas. Con todo, � probable que outras especies de banana salvaxes fosen obxecto de cultivo posteriormente, noutros lugares do sueste asi�tico.

A banana menci�nase en documentos escritos por primeira vez na historia, en textos budistas de arredor de 600 a.C. S�bese que Alexandre o Grande comeu bananas nos vales da India en 327 a.C.. Por�n, s� se atopan plantaci�ns organizadas de banana a partir do s�culo III na China. En 650, os conquistadores isl�micos lev�rona a Palestina. Foron, probabelmente, os mercadores �rabes quen a divulgaron por gran parte de �frica, probabelmente ata Gambia. A palabra banana ten a s�a orixe na �frica Occidental e, adoptada polos portugueses e os espa�ois, pasou � lingua inglesa.

Nos s�culos XV e XVI, os colonizadores portugueses comezaron a plantaci�n sistem�tica de bananas nas illas atl�nticas, no Brasil e na costa occidental africana, mais continuaron a ser desco�ecidas durante moito tempo para a maior parte da poboaci�n europea. Por iso, Jules Verne, na obra A volta ao mundo en oitenta d�as (1872), describe a banana detalladamente, pois sabe que gran parte dos seus lectores non a co�ece.

Algunhas fontes refiren que xa exist�an especies nativas de bananeira na Am�rica precolombiana, as "bananas da terra"..

Produci�n e comercio

10 maiores produtores - 2011

Pa�s	Mill�ns de toneladas	Porcentaxe
Produci�n
India	29,7	20%
Uganda	11,1	8%
China	10,7	7%
Filipinas	9,2	6%
Ecuador	8,0	6%
Brasil	7,3	5%
Indonesia	6,1	4%
Colombia	5,1	4%
Camer�n	4,8	3%
Tanzania	3,9	3%
Outros pa�ses	49,6	34%
Total mundial	145,4	100%
Exportaci�n
Ecuador	5,2	29%
Costa Rica	1,8	10%
Colombia	1,8	10%
Filipinas	1,6	9%
Guatemala	1,5	8%
Outros pa�ses	6,0	34%
Total mundial	17,9	100%

As bananas constit�en o alimento b�sico de mill�ns de persoas en varios pa�ses en v�as de desenvolvemento. Nalg�ns pa�ses tropicais, a banana verde (non madura) empr�gase amplamente da mesma forma que as patacas noutros pa�ses, podendo ser fritidas, cocidas, asadas, guisadas etc. De feito, as bananas utilizadas as� son semellantes � pataca non tanto no sabor e na textura, como na composici�n nutricional e cal�rica.

En 2005, a India liderou a produci�n mundial de bananas, con preto do 23 % da produci�n mundial, mais destinando a maior�a ao consumo interno. Os catro pa�ses que m�is exportan son Ecuador, Costa Rica, as Filipinas e Colombia, que suman preto de dous terzos das exportaci�ns mundiais, exportando cada un m�is dun mill�n de toneladas. De acordo coas estat�sticas da FAO, s� Ecuador � respons�bel de m�is do 30 por cento das exportaci�ns globais.

Con todo, a maior�a dos produtores por todo o mundo practican unha agricultura de baixa escala e de subsistencia: consumo propio e venda en mercados locais. Como as bananas son unha froita non estacional est�n dispo��beis todo o ano, polo que poden empregarse durante as estaci�ns m�is suscept�beis de escaseza de alimentaci�n. Por esta raz�n o cultivo de banana ten unha importancia fundamental en calquera sistema sustentado de loita contra a fame.

Nos �ltimos anos, a competici�n de prezos por parte dos supermercados diminu�u a�nda m�is as baixas marxes de lucro da maior�a dos produtores de banana. As principais empresas do ramo, como Chiquita, Del Monte, Dole e Fyffes te�en as s�as propias plantaci�ns en Ecuador, Colombia, Costa Rica e Honduras. Estas plantaci�ns esixen un grande investimento de capital, convertendo os propietarios das grandes e lucrativas plantaci�ns en extremadamente influentes a nivel econ�mico e pol�tico nos seus pa�ses, en detrimento dos pequenos produtores. Por este motivo nalg�ns pa�ses as bananas est�n dispo��beis como artigos de comercio xusto.

O comercio global de bananas ten unha longa historia que comezou coa fundaci�n da United Fruit Company (hoxe, Chiquita), no final do s�culo XIX. Durante a maior parte do s�culo XX, as bananas e o caf� dominaron por completo a econom�a de exportaci�n da Am�rica Central. Na d�cada de 1930 constitu�an m�is do 75 por cento das exportaci�n da rexi�n e nos anos 60 a�nda supu�an o 67 por cento. A expresi�n "rep�blica bananeira" f�xose popular para designar a xeneralidade dos pa�ses da Am�rica Central. Moitos pa�ses da Uni�n Europea importan tradicionalmente moitas das bananas que consomen das s�as antigas colonias, garant�ndolles prezos por riba dos practicados no comercio global.

Pragas, enfermidades e desastres naturais

Os acios de pl�tano �s veces env�lvense en bolsas de pl�stico para a s�a protecci�n, podendo estar cubertos con pesticidas.

A�nda que non est� en perigo de extinci�n, o cultivar m�is com�n do pl�tano comestible, o Cavendish (popular en Europa e Am�rica) poder�a volverse inviable para o seu cultivo a gran escala nos pr�ximos 10-20 anos. O seu predecesor, o 'Gros Michel', descuberto na d�cada de 1820, sufriu ese destino. Como case todos os pl�tanos, o Cavendish carece de diversidade xen�tica, o que lle fai vulnerable �s enfermidades, ameazando tanto o cultivo comercial como � agricultura de subsistencia a pequena escala. Alg�ns estudosos sinalaron que esas variantes que poder�an substitu�r o que gran parte do mundo considera un 'pl�tano t�pico' son tan diferentes que a maior�a da xente non considerar�a que fosen a mesma froita, e culpan do declive do pl�tano ao cultivo monoxen�tico impulsado polo comercio cortoplacista .

Entre as pragas m�is destacadas p�dense atopar:

• Enfermidade de Panam�
• Sigatoka negra
• Fusarium oxysporum raza 4 tropical (TR4)
• Marchitamento bacteriano da banana (BBW)

Cultura

Uso en gastronom�a

Froito

Ralstonia solanacearum nunha banana demasiado madura.

As bananas son un amid�n b�sico para moitas poboaci�ns tropicais. Dependendo do cultivo e a madurez, a polpa pode variar en sabor de amidonada a doce e textura de firme a branda. Tanto a pel como a parte interior p�dense comer cr�as ou cocidas. O compo�ente principal do aroma das bananas frescas � o acetato de isoamilo (tam�n co�ecido como aceite de banana), que, xunto con varios outros compostos como o acetato de butilo e o acetato de isobutilo, contrib�e significativamente ao sabor da banana.

Durante o proceso de maduraci�n, as bananas producen o gas etileno, que act�a como unha hormona vexetal e afecta indirectamente o sabor. Entre outras cousas, o etileno estimula a formaci�n de amilase, unha enzima que descomp�n o amid�n en azucre, o que infl�e no sabor das bananas. As bananas m�is verdes e menos maduras conte�en niveis m�is altos de amid�n e, en consecuencia, te�en un sabor m�is "amidonaxe". Doutra banda, as bananas amarelas te�en un sabor m�is doce debido �s concentraci�ns m�is altas de azucre. Ademais, o etileno indica a produci�n de pectinasa, unha enzima que descomp�n a pectina entre as c�lulas da banana, o que fai que a banana se abrande a medida que madura.

As bananas c�mense fritos, enfornados coa pel nun bamb� partido ou ao vapor en arroz glutinoso envolto nunha folla de banana. As bananas p�dense converter en conservas de froitas. As chulas de banana son populares entre os viaxeiros no sur de Asia e o sueste asi�tico. Isto provocou a expresi�n ruta das chula de banana para aqueles lugares en Asia que atenden a estes viaxeiros. Os chips de banana son un bocadillo elaborado a partir de toros de banana ou banana macho deshidratado ou frito, que te�en unha cor marr�n escura e un intenso sabor a banana. As bananas secas tam�n se moen para facer fari�a de banana. Extraer mollo � dif�cil, porque cando se comprime un banana, simplemente conv�rtese en polpa. As bananas ocupan un lugar destacado na coci�a filipina, e forman parte de pratos e sobremesas tradicionais como maruya, tur�n e halo-halo ou saba con yelo. A maior�a destes pratos utilizan a variedade de banana Saba Banana ou Cardaba. As bananas tam�n se utilizan comunmente na coci�a do estado de Kerala, no sur da India, onde se cocen ao vapor (puzhungiyathu), conv�rtense en curry, [118] fr�tense en chips, ( upperi ) ou se friten rebozadas (pazhampori). Pisang goreng, bananas fritas cunha masa similar ao maruya filipino ou ao pazhampori de Kerala, é unha sobremesa popular en Malaisia, Singapur e Indonesia. Un prato similar coñécese no Reino Unido e nos Estados Unidos como bolos de vento de banana.

A sobremesa denominada banana split consiste nunha banana cortada pola metade ao longo, con múltiples bólas de xeado encaixadas entre as dúas metades e cubertas con crema batida, salsa de chocolate, noces e cereixas.

As bananas úsanse en varios guisos e curry ou se cociñan, hornean ou fan puré da mesma maneira que as papas, como o prato de pazham pachadi que se prepara en Kerala.

Banana con curry de limón en Vijayawada, Andhra Pradesh, India

Kilawin na pusô ng saging, un prato filipino preparado utilizando flores de banana

Nacatamales nicaraguanos, en follas de banana, listos para cocer o vapor

Kaeng yuak é un curry do norte de Tailandia preparado co corazón da planta de banana

Pisang goreng banana frita rebozada, snack popular en Indonesia

Banana en salsa dulce, denominado pengat pisang en Malaisia

Flor de banana utilizada con fins culinarios

Os corazóns da flor de banana utilízanse como verdura na cociña do sur de Asia e o sueste asiático, xa sexa crus ou ao vapor con salsas ou cocidos en sopas, curry e alimentos fritos. O sabor parécese ao da alcachofa. Como ocorre coas alcachofas, tanto a parte carnosa das brácteas como o corazón son comestibles.

Folla da planta de bananeira

Banana

Enerxía	371 kJ (89 kcal)
Vitaminas	Cantidade %DV†
Vitamina A equiv.	0% 3 μg
Vitamina B6	28% 0.367 mg
Vitamina B12	0% 0 μg
Vitamina C	10% 8.7 mg
Vitamina D	0% 0 μg
Vitamina E	1% 0.1 mg
Vitamina K	0% 0.5 μg
Minerais	Cantidade %DV†
Cinc	2% 0.15 mg
Units μg = microgramos • mg = miligramos IU = Unidades internacionais
†As porcentaxes son aproximadas empregando a recomendación de US para os adultos.

As follas da bananeira son grandes, flexibles e impermeables. A miúdo utilízanse como recipientes de comida desbotables ecolóxicos ou como "pratos" no sur de Asia e en varios países do sueste asiático. Na cociña indonesia, a folla da bananeira emprégase en métodos de cocción como pepes e botok; os paquetes de follas de bananeira que conteñen ingredientes alimentarios e especias cocíñanse ao vapor ou en auga fervida, ou se asan á grella sobre carbón. Cando se usan para cociñar ao vapor ou asar á grella, as follas de bananeira protexen os ingredientes dos alimentos para que non se queimen e engaden un sutil sabor doce. No sur da India, é costume servir comida tradicional nunha folla de bananeira. En Tamil Nadu (India), as follas de bananeira secas utilízanse para envasar alimentos e para facer vasos para conter alimentos líquidos.

Véxase tamén

Bibliografía

• Benjamin, Emerson (2018). Biotechnology for Fruit Crop Improvement (en inglés) (1ª ed.). Londres: Scientific e-Resource. ISBN 9781839471810. OCLC 1045620016. 
• Hyam, R.; Pankhurst, J. (1995). Plants and their names : a concise dictionary (en inglés). Oxford University Press. ISBN 0-19-866189-4. OCLC 30026609. 
• Valmayor, Ramón V. (2000). Banana cultivar names and synonyms in Southeast Asia (en inglés). Filipinas: International Network for Improvement of Banana and Plantain – Asia and the Pacific Office. ISBN 971-91751-2-5. OCLC 262712516. 
• Ayto, John: An A-Z of Food and Drink. Oxford University Press, 2002
• Cheesman, E.E «Classification of the Bananas. III. Critical Notes on Species. c. Musa paradisiaca L. and Musa sapientum L.». Kew Bulletin, 2, núm. 3, 1948. pp. 145–153.
• Koeppel, Dan: Banana: The Fate of the Fruit that Changed the World. ISBN 978-1-59463-038-5.
• Morton, Julia F.: Fruits of warm climates. Miami, Florida, Estats Units: Creative Resource Systems. Any 1987. ISBN 0-9610184-1-0.
• National Genetic Resources Program (ARS, USDA). Germplasm Resources Information Network (GRIN). Arxivat 2015-09-24 a Wayback Machine.
• Stover, R. H.; Simmonds, N. W.: Bananas. Harlow, Longman Scientific & Technical. Any 1987. ISBN 0-582-46357-2.

Outros artigos

• Musa (x�nero)
• Bananeira (planta)

Ligaz�ns externas

• Indicaci�n Xeogr�fica Protexida Pl�tano de Canarias [1] [2]