Saltar ao contido

Himalaia

Editar as ligazóns
Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Modelo:Xeografía físicaHimalaia
Imaxe
Tipocordilleira Editar o valor en Wikidata
Parte decinturón alpino
sistema do Himalaia Editar o valor en Wikidata
Localización
ContinenteAsia Editar o valor en Wikidata
Mapa
 29°N 84°L / 29, 84
Características
Altitude8.848,86 m Editar o valor en Wikidata
Dimensións250 (ancho) × 2.400 (lonxitude) km
Punto máis altoEverest Editar o valor en Wikidata  (8.848,86 m Editar o valor en Wikidata )
AtravesaNepal, Myanmar, República Popular da China, Paquistán, India, Afganistán e Bután Editar o valor en Wikidata
Superficie600.000 km² Editar o valor en Wikidata
Historia
Período de tempoEoceno Editar o valor en Wikidata
BNE: XX451565

O Himalaia[1](do sánscrito हिमालय, himālaia [pr. jimaalaia], onde hima, ‘neve’, e ālaya, ‘morada’, ‘lugar’)[2] (ou Himalaias) é unha cordilleira asiática que separa o subcontinente indio do vasto planalto tibetano (agora parte da China) no norte. A cordilleira himalaia conta con dez das catorce cimas de máis de 8000 metros de altura, incluíndo o Everest, cos seus 8848 msnm, a montaña máis alta do planeta. Máis de 100 montañas que superan os 7.200 m de altitude atópanse na cordilleira do Himalaia. O pico máis alto fóra de Asia (o Aconcagua, nos Andes) ten 6.961 m de altura.

O Himalaia linda ou atravesa cinco países: Bután, India, Nepal, China e Paquistán. A soberanía da zona de distribución na rexión de Caxemira está disputada entre a India, Paquistán e a China.[3] A cordilleira do Himalaia limita ao noroeste coas cordilleiras Karakorum e Hindu Kush, ao norte coa meseta tibetana e ao sur coa chaira indoganxética. Algúns dos principais ríos do mundo, o Indo, o Ganxes e o Tsangpo–Brahmaputra, teñen as súas fontes nas proximidades do Himalaia, e a súa conca de drenaxe combinada alberga a uns 600 millóns de persoas; 53 millóns de persoas viven no Himalaia.[4] O Himalaia moldeou profundamente as culturas do sur da Asia e do Tíbet. Moitos picos do Himalaia son sagrados no hinduísmo e no budismo; os cumios de varias montañas—Kanchenjunga, Gangkhar Puensum, Machapuchare, Nanda Devi e Kailash na cordilleira Transhimalaia tibetana— están prohibidos aos escaladores.

Levantada pola subdución da placa tectónica india baixo a placa eurasiática, a cordilleira do Himalaia esténdese de oeste-noroeste o leste-sueste nun arco de 2 400 km (1 500 mi) de lonxitude.[5] A súa punta máis occidental, Nanga Parbat, atópase xusto ao sur da curva máis ao norte do río Indo. A súa punta máis oriental, Namcha Barwa, atópase inmediatamente ao oeste da gran curva do río Yarlung Tsangpo. O rango varía en ancho de 350 km (220 mi) no oeste a 150 km (93 mi) no leste.[6]

Nome

[editar | editar a fonte]

O nome Himalaia vén do sánscrito Himālaya (हिमालय 'morada da neve'),[7] de himá (हिम 'neve')[8] e ā-laya (आलय 'receptáculo, vivenda')[9][10][11], sendo pronunciada cun primeiro 'a' longo e un último 'a' curto, como 'himaal-ya', en vez de 'him-u-l-yu' ou 'him-u-layaa'. Agora coñécense como "as montañas do Himalaia", normalmente abreviado como "o Himalaia". Seguindo a etimoloxía algúns escritores refírense a el como o Himalaia. Isto tamén foi transcrito anteriormente como Himmaleh, como na poesía de Emily Dickinson[12] e os ensaios de Henry David Thoreau.[13]

As montañas coñécense como Himalaya en nepalí e hindi (ambos escritos हिमालय), ' 'Himāl (हिमाल) en kumaoni, Himalaya (ཧི་མ་ལ་ཡ་) ou 'A Terra da Neve' (གངས་ཅན་ལྗོངས་) en tibetano, tamén coñecido como Himalaya en cingalés escrito como හිමාලය, a cordilleira Himāliya en urdú escrito como سلسلہ کوہ ہمالیہ , ou Himaloy' Parvatmala (হিমালয় পর্বতমালা) en bengalí e como a cordilleira Ximalaya (chinés simplificado喜马拉雅山脉; chinés tradicional 喜馬拉雅山脉; pinyin Xǐmǎlāyǎ Shānmài) en chinés.

O nome da cordilleira ás veces tamén se dá como Himavan en escritos máis antigos.[14]

Himal é a palabra nepalesa para "altura", e é usada para denominar as varias rexións do Himalaia: Annapurna Himal, Ganesh Himal, Khumbu Himal, Langtang Himal, Manang Himal e Rolwaling Himal.

Xeografía

[editar | editar a fonte]
Mapa do Himalaia (incluíndo o Hindu Kush)

O Himalaia esténdese sobre máis de 2.400 km no sentido dos paralelos xeográficos, desde o Nanga Parbat (8.126 m), no Paquistán, no oeste, até o Namche Barwa (7,782 m), no Tíbet, no leste. Estruturalmente componse de tres cadeas paralelas dispostas en rango de altitude e de período xeolóxico.

A máis meridional e nova das cadeas é a denominada «Sub-Himalaia » (outeiros de Shivalik), e levántase até uns 1.200 metros de altitude. Creouse pola acción erosiva logo da formación do Himalaia. En paralelo a esta cadea, e en posición intermedia, encontramos o «Baixo Himalaia», un cordal con alturas que oscilan entre os 2.000 e os 5.000 metros. Por último, a cadea máis setentrional é o «Grande Himalaia», que é tamén o cordal máis antigo dos tres. Este érguese a máis de 6.000 metros de altitude e comprende as cimas máis altas do mundo, das que as tres primeiras correponden ao Everest, o K2 (8.611 m) e o Kanchenjunga (8.586 m).[15] A cordilleira do Karakorum xeralmente considerase separada do Himalaia.

O Himalaia cobre a maior parte do Nepal e Bután e ocupa case por enteiro o estado paquistaní de Balistan e os estados federais indios seguintes: Jammu, Kashmir (Caxemira), Himachal Pradesh, Uttaranchal, Sikkim e Arunachal Pradesh. O Himalaia cobre tamén unha pequena parte do sueste do Tíbet, máis a maior parte deste país, formado polo altiplano tibetano, non forma parte do Himalaia.

Desfiladeiro de Kali Gandaki, preto da vila de Ghassa, no Nepal.

No Nepal, no medio da gran curva das montañas do Himalaia, atópanse dous picos de máis de 8 000 m (26 000 ft) o Dhaulagiri (8.167 m) e o Annapurna (8.091 m), separados polo desfiladeiro de Kali Gandaki que segundo algunhas fontes, pode ser unha das gargantas máis profundas do mundo.[16][17] O desfiladeiro divide o Himalaia en seccións occidentais e orientais tanto ecol�xica como orogr�ficamente; o paso na cabeceira do Kali Gandaki, o Kora La � o punto m�is baixo da li�a dorsal entre o Everest e o K2 (o pico m�is alto). da cordilleira do Karakorum). Ao leste do Annapurna at�panse os picos do Manaslu (8.163 m) e, al�n da fronteira co T�bet, o Shishapangma (8.013 m). Ao sur destes at�pase Katmand� que � a capital do Nepal e a maior cidade do Himalaia. Ao sur destes at�pase Katmand�, a capital de Nepal e a cidade m�is grande do Himalaia. Ao leste do Val de Katmand� at�pase o val do r�o Bhote/Sunkoshi que nace no T�bet e proporciona a principal ruta terrestre entre Nepal e China: a autoestrada Araniko/estrada nacional chinesa 318. M�is ao leste est� o Mahalangur Himal con catro das seis monta�as m�is altas do mundo, inclu�ndo a m�is alta: Cho Oiu (8.201 m), Everest, Lhotse (8.516 m) e Makalu (8.485 m). A rexi�n de Khumbu � popular para facer sendeirismo, at�pase o suroeste e nas aproximaci�ns do Everest. O r�o Arun drena as ladeiras setentrionais destas monta�as, antes de xirar cara ao sur e desembocar cara � cordilleira ao leste do Makalu.

Cumio de Gangkhar Puensum en But�n.

No extremo oriental do Nepal, o Himalaia el�vase ata o macizo do Kanchenjunga na fronteira coa India, a terceira monta�a m�is alta do mundo, o cume m�is oriental dos 8000 do Himalaia e o punto m�is alto da India. O lado oriental do Kanchenjunga at�pase no estado indio de Sikkim. Sikkim foi un antigo reino independente, at�pase na ruta principal da India a Lhasa (T�bet), e pasa polo porto de monta�a de Nathu La (4310 m) cara ao T�bet. Ao leste de Sikkim at�pase o antigo reino budista de But�n. A monta�a m�is alta de But�n � o Gangkhar Puensum (7.570 m), que tam�n � un firme candidato a ser a monta�a non escalada m�is alta do mundo.[18] Aqu� o Himalaia v�lvese cada vez m�is escarpado, con vales escarpados e moi boscosos. O Himalaia contin�a, xirando lixeiramente cara ao nord�s, a trav�s do estado indio de Arunachal Pradesh as� como do T�bet, antes de chegar a s�a punta m�is oriental, o pico de Namche Barwa (7782 m), situada no T�bet dentro da gran curva do r�o Yarlung Tsangpo. Al�n do Tsangpo, ao leste, at�panse as monta�as Kangri Garpo. Con todo, as altas monta�as ao norte do Tsangpo, inclu�do o Gyala Peri (7.294 m), tam�n se incl�en �s veces no Himalaia.

Vista do lago Rara

Indo cara ao oeste desde o Dhaulagiri, o oeste do Nepal � algo remoto e carece de grandes monta�as altas, pero alberga o lago Rara, o lago m�is grande do Nepal. O r�o Karnali nace no T�bet pero atravesa o centro da rexi�n. M�is ao oeste, a fronteira entre o Nepal e a India segue o curso do r�o Sarda que proporciona un ruta comercial cara a China, xa na meseta tibetana at�pase o pico de Gurla Mandhata (7.694 m). Xusto al�n do lago Manasarovar at�pase o sagrado monte Kailash na cordilleira do Kailash, que se atopa preto do nacemento dos catro r�os principais do Himalaia e � venerado no hindu�smo, o budismo, o sufismo, o xainismo e o b�n. En Uttarakhand, o Himalaia el�vase de novo como o Himalaia de Kumaon e Garhwal[19] cos altos cumes de Nanda Devi (7,816 m) e Kamet (7 756 m). O estado Uttarakhand tam�n alberga os importantes destinos de peregrinaci�n de Chaar Dhaam, con Gangotri, a fonte do r�o sagrado Ganxes, Yamunotri, a fonte do r�o Yamuna e os templos de Badrinath e Kedarnath. O Himalaia de Uttarakhand div�dese rexionalmente en dous, a saber, os outeiros de Kumaon na divisi�n de Kumaon e os outeiros de Garhwal na divisi�n de Garhwal.[20]

O seguinte estado indio do Himalaia, Himachal Pradesh, destaca polas s�as estaci�ns de monta�a, en particular Shimla, a capital estival do Raj Brit�nico,[21] e Dharamsala , o centro da comunidade tibetana e do goberno no exilio na India. Esta �rea marca o inicio do Himalaia occidental e do r�o Sutlej, o m�is oriental dos cinco afluentes do r�o Indo que atravesa a cordilleira por aqu�. M�is ao oeste, o Himalaia forma unha gran parte do disputado territorio de Jammu e Caxemira que esta administrado pola India como territorio da Uni�n e onde se atopa o Val de Caxemira e a cidade e os lagos de Srinagar. O Himalaia forma a maior parte da porci�n suroccidental do disputado territorio da uni�n administrado pola India, Ladakh. Os picos xemelgos de Nun Kun son as �nicas monta�as de m�is de 7 000 m (23 000 ft) nesta parte do Himalaia. Por �ltimo, o Himalaia alcanza o seu extremo occidental no espectacular pico do Nanga Parbat (8.126 m), que se eleva m�is de 8000 m sobre o val do Indo e � o m�is occidental dos cumes de 8000 m. O extremo occidental termina nun magn�fico punto preto do Nanga Parbat, onde o Himalaia cr�zase coas cordilleiras do Karakoram e do Hindu Kush, no disputado territorio de Gilgit-Baltist�n administrado por Paquist�n. Algunhas partes do Himalaia, como o val do Kaghan, os outeiros de Margalla e o trazado do Galyat, est�ndense ata as provincias paquistan�s de Khyber Pakhtunkhwa e Punjab.

Xeolox�a e formaci�n

[editar | editar a fonte]
A viaxe de 6000 km da masa terrestre da India (placa india) antes da s�a colisi�n con Asia (placa euroasi�tica) hai uns 40 ou 50 mill�ns de anos[22]

A cordilleira do Himalaia � unha das cordilleiras m�is novas do planeta e componse principalmente de rochas sedimentarias e metam�rficas. Segundo a teor�a moderna da tect�nica de placas, o Himalaia � o resultado dunha colisi�n continental, ou orox�nese, ao longo do l�mite converxente entre as placas indoaustraliana e euroasi�tica. Como resultado desta colisi�n tam�n se formaron as terras altas da cordillera Arakan en Myanmar (Birmania) e as Illas Andaman e Nicobar no golfo de Bengala.

Esta colisi�n iniciouse no Cret�ceo superior (fai preto de 70 mill�ns de anos), cando a placa indoaustraliana (que se transforma posteriormente na placa �ndica e a placa australiana[23]), que se desprazaba cara ao norte a unha velocidade de 15 cent�metros por ano, chocou coa placa euroasi�tica. A parte do oc�ano de Tetis, (cuxa existencia foi determinada polas rochas sedimentarias asentadas no fondo do oc�ano e os volc�ns que bordeaban os seus bordos) que as separaba, desapareceu completamente fai preto de 50 mill�ns de anos. Dado que ambas as placas estaban compostas de codia continental de baixa densidade, foron empurradas polas fallas e pregadas en cadeas monta�osas no canto de subducirse no manto ao longo dunha fosa oce�nica.[22] Un feito frecuentemente citado para ilustrar este proceso � que o cumio do Monte Everest est� feito de pedra calcaria mari�a deste antigo oc�ano.[24]

Na actualidade, a placa india segue sendo impulsada horizontalmente na meseta tibetana, o que obriga � meseta para seguir mov�ndose cara a arriba.[25] A placa india segue mov�ndose uns 67 mm por ano, e nos pr�ximos 10 mill�ns de anos desprazarase uns 1 500 km (930 mi) cara Asia. Ao redor de 20 mm por ano da converxencia India-Asia � absorbida polo pulo ao longo da fronte sur do Himalaia. O movemento continuo desas placas indica que o Himalaia continua a aumentar de tama�o. Os xe�logos estiman que o Himalaia crecer� de 8 a 10 cm por ano se o movemento de placas fose o �nico factor. A placa da India empuxa e distorsiona a litosfera asi�tica en m�is de 3000 km ao norte dos Himalaias. O T�bet est� cortado por grandes fallas que absorben esta deformaci�n. O movemento da placa india cara � placa asi�tica tam�n fai que esta rexi�n sexa activa desde o punto de vista s�smico, o que provoca terremotos de cando en vez.

Por outra banda, est�n documentadas no extremo sur dos Himalaias terremotos hist�ricos de magnitude 8 ou m�is. Existen a�nda, no entanto, forzas de erosi�n que dimin�en a altura das monta�as. O crecemento medio do Himalaia � de aproximadamente 2.5 a 5 cm por s�culo.

Durante a �ltima idade de xeo, houbo unha corrente de xeo conectada de glaciares entre Kanchenjunga no leste e Nanga Parbat no oeste.[26][27] No oeste, os glaciares un�ronse a rede de correntes de xeo no Karakorum, e no norte, un�ronse o antigo xeo interior tibetano. Ao sur, os glaciares de sa�da remataron por debaixo dunha altura de 1000-2000 m.[26][28] Mentres que os actuais glaciares de val do Himalaia alcanzan como moito de 20 a 32 km de lonxitude, varios dos principais glaciares de val ti�an unha lonxitude de 60 a 112 km durante a idade de xeo.[26] A li�a de neve do glaciar (a altitude na que se equilibran a acumulaci�n e a ablaci�n dun glaciar) era aproximadamente de 1400-1660 m m�is baixa do que � hoxe. Polo tanto, o clima era polo menos de 7.0 a 8.3 C m�is fr�o do que � hoxe.[29]

Hidrolox�a

[editar | editar a fonte]
Confluencia do r�o Indo e o r�o Zanskar no Himalaia
Confluencia do r�o Indo e o r�o Zanskar no Himalaia
Val do r�o Imja Khola en Khumbu, Nepal
Val do r�o Imja Khola en Khumbu, Nepal

A pesar do seu tama�o, o Himalaia non forma unha gran conca hidrogr�fica, e unha serie de r�os atravesan a cordilleira, especialmente na parte leste da cordilleira. Como resultado, a dorsal principal do Himalaia non est� claramente definida e os pasos de monta�a non son tan significativos para atravesar a cordilleira como con outras cordilleiras.

Os r�os

[editar | editar a fonte]

Os r�os do Himalaia desembocan en dous grandes sistemas fluviais:

  • Os r�os occidentais comb�nanse na conca do Indo. O propio Indo forma os l�mites norte e oeste do Himalaia. Comeza no T�bet na confluencia dos r�os Sengge e Gar e fl�e cara ao noroeste a trav�s da India ata Paquist�n antes de xirar cara ao suroeste ata o mar Ar�bigo. � alimentado por varios afluentes importantes que drenan as ladeiras sur do Himalaia, inclu�ndo o Jhelum, Chenab, Ravi, Beas e Sutlej, os cinco r�os do Punjab.
  • Os outros r�os do Himalaia drenan a conca Ganxes-Brahmaputra. Os seus principais r�os son o Ganxes, o Brahmaputra e o Yamuna, as� como outros afluentes. O Brahmaputra orix�nase como o r�o Yarlung Tsangpo no T�bet occidental, e discorre cara ao leste polo T�bet e ao oeste polas chairas de Assam. O Ganxes e o Brahmaputra xuntanse en Bangladesh e desembocan no golfo de Bengala a trav�s do delta fluvial m�is grande do mundo, os Sundarbans.[30]

As vertentes setentrionais do Gyala Peri (7.294 m) e os picos m�is al� do Tsangpo, �s veces inclu�dos no Himalaia, desaugan no r�o Irauadi, que nace no leste do T�bet e fl�e cara ao sur a trav�s de Myanmar para desaugar no mar de Andaman. Os r�os Salween, Mekong, Yangtz� e Amarelo orix�nanse en partes da meseta tibetana que son xeoloxicamente distintas das monta�as do Himalaia e, xa que logo, non se consideran verdadeiros r�os do Himalaia. Alg�ns xe�logos ref�rense a todos os r�os de forma colectiva como os r�os circum-himalaios.[31]

Glaciares

[editar | editar a fonte]

As grandes cordilleiras de Asia central, inclu�ndo o Himalaia, conte�en o terceiro maior dep�sito de xeo e neve do mundo, despois da Ant�rtida e do �rtico.[32] A cordilleira do Himalaia abrangue uns 15.000 glaciares, que almacenan uns 12 000 km3 de auga doce. Os seus glaciares incl�en os glaciares Gangotri e Yamunotri (Uttarakhand) e Khumbu (rexi�n do Everest), Langtang e Zemu (Sikkim).

Avalancha de xeo no glaciar de Khumbu

Debido � latitude das monta�as preto do tr�pico de C�ncer, a li�a de neve permanente est� entre as m�is altas do mundo, normalmente ao redor de 5500 m.[33] Pola contra, as monta�as ecuatoriais en Nova Guinea, os Rwenzoris e Colombia te�en unha li�a de neve uns 900 m m�is baixa.[34] As rexi�ns m�is altas do Himalaia est�n nevadas durante todo o ano, a pesar da s�a proximidade aos tr�picos, e forman as fontes de varios grandes r�os perennes.

Nos �ltimos anos, os cient�ficos controlaron un notable aumento da taxa de retirada dos glaciares en toda a rexi�n como resultado do cambio clim�tico.[35] Por exemplo, os lagos glaciares estiv�ronse formando rapidamente na superficie dos glaciares cubertos de entullos en But�n durante as �ltimas d�cadas. A�nda que o efecto disto non se saber� por moitos anos, potencialmente poder�a significar un desastre para as persoas que dependen dos r�os que durante as estaci�ns secas dependen dos glaciares para alimentarse de auga.[36][37][38] O cambio clim�tico global afectar� os recursos h�dricos e os medios de vida da rexi�n do Gran Himalaia.

Clima

[editar | editar a fonte]

En altura, e a grandes trazos, no Himalaia p�dese falar de tres tipos de clima: o p� das monta�as � o dominio do clima tropical monz�nico. En altura a uns 3.000 metros reina un clima temperado monz�nico e a partir dos 5.000 a 6.000 metros � un dominio do clima alpino ou mesmo do polar.

A banda meridional da cadea do Himalaia est� rexida polos monz�ns. O monz�n de ver�n � un vento que procede do suroeste, que se carga de humidade e solta a s�a chuvia sobre o oocidente do subcontinente indio e a zona sur do Himalaia, onde descarga por convecci�n, ao ascender nas ladeiras monta�osas. O monz�n de inverno � un vento terral que procede do nordeste do continente; � un vento seco, �rido.

Flora e fauna

[editar | editar a fonte]

A fauna e a flora do Himalaia var�a co clima, as precipitaci�ns, a altitude e o chan. O clima tropical predomina ao p� das monta�as, mentres a neve perpetua caracterizan aos cumes m�is altos. A alta precipitaci�n anual aumenta de oeste a leste sobre a fronte da cadea. Esta variedade de clima, altitude, precipitaci�ns e de chan xera comunidades de plantas, animais e ecosistemas moi diversos.

Os bosques das chairas

[editar | editar a fonte]

Na chaira Indo-ganxe�tica na base das monta�as, chaira aluvial drenada polos sistemas fluviais dos r�os Indo, Ganxes e Brahmaputra, a vexetaci�n var�a de oeste a leste segundo as precipitaci�ns. A rexi�n do noroeste caracter�zase por bosques xer�filos espi�entos que ocupan as chairas de Paquist�n e o Punjab indio. M�is ao leste, os bosques h�midos de folla caduca bordean as cabeceiras do Ganxes en Uttar Pradesh e os do curso inferior ocupan o estado de Bihar e o oeste de Bengala. Estes bosques est�n suxeitos aos ventos monz�ns, e os de folla caduca perden as s�as follas durante a estaci�n seca. Os bosques tropicais, debido ao ambiente m�is h�mido do val do Brahmaputra, ocupan as chairas de Assam.

O cinto de Terai

[editar | editar a fonte]

Por encima das chairas aluviais est�ndese a rexi�n de Terai, pantanos estacionais formados por chans areosos e arxilosos. As choivas son m�is abundantes do que o son nas chairas, e as correntes dos r�os que descenden desde o Himalaia desaceleranse na zona de Terai, onde se desbordan, e depositan as� un limo f�rtil durante o monz�n, m�is tarde baixan con menos caudal debido � estaci�n seca. A capa fre�tica da rexi�n de Terai est� elevada, e a parte central do cinto de Terai est� composta por sabanas e pasteiros da rexi�n de Terai-Duar, mosaico de pradeiras e estepas, de bosques sempre verdes de folla ancha e algunhas das maiores zonas de pradeiras do mundo. Os pasteiros do cinto de Terai son o fogar do rinoceronte indio (Rhinoceros unicornis).

O cinto de Bhabhar

[editar | editar a fonte]

Por encima do cinto de Terai at�pase unha zona monta�osa co�ecida como o Bhabhar, onde o chan � poroso e rochoso, consistente nos restos de rochas das monta�as superiores. O Bhabhar e a parte baixa das cadeas de Shivalik caracter�zanse por ter un clima subtropical. Nesta zona subtropical predominan os pi�eiros, principalmente o pi�eiro chir (Pinus roxburghii), que ocupan o extremo occidental, e ocupando a parte central, os bosques temperados caducifolios, onde predomina a Shorea (Shorea robusta).

Os bosques de monta�a

[editar | editar a fonte]

A mediana altitude, os bosques tropicais dan paso a bosques de monta�a de frondosas (ao oeste) e preto de Assam e Arunachal Pradesh. Por encima, sobre todo no leste, crecen os bosques de con�feras e frondosas.

Os arbustos e prados alpinos

[editar | editar a fonte]

Nos cumes m�is altos do Himalaia predomina a tundra. As pradeiras son o fogar do leopardo das neves (Panthera uncia), unha especie en perigo de extinci�n.

Os eixos de circulaci�n

[editar | editar a fonte]
O Himalaia en Yumesongdong en Sikkim, no val de Yumthang.

O terreo accidentado da cordilleira do Himalaia fai que haxa moi poucos cami�os posibles para viaxar entre as monta�as. As principais rutas son:

Demograf�a

[editar | editar a fonte]

A superficie cuberta polo Himalaia abrangue uns 594.000 km�, que se estenden por oito pa�ses. Pero este enorme cordal forma parte dunha zona maior denominada �rea do Hindu Kush-Himalaia, que comprende, entre outras rexi�ns, as cadeas do Hindu Kush e o Pamir e as do Karakorum, estas �ltimas son unha prolongaci�n do Himalaia por occidente. Este vasto conxunto monta�osos acolle, nos inicios do s�culo XXI, uns 140 mill�ns de persoas.

Picos importantes

[editar | editar a fonte]
Vista satelital da cordilleira.

Superan os oito mil metros de altura os 14 seguintes:

Entre os que superan os sete mil metros:

Alpinistas e exploradores do Himalaia

[editar | editar a fonte]
  • George Leigh Mallory (1886-1924), alpinista brit�nico que tomou parte nas tres primeiras expedici�ns que se propo��an escalar o Everest, e probablemente o primeiro home que coroou o Monte Everest, faleceu no descenso.
  • Andrew Irvine (1902-1924), foi un monta�ista brit�nico que tomou parte da "Terceira Expedici�n Brit�nica" ao Monte Everest. Xunto con George Leigh Mallory probablemente coroou a cima do Everest, desapareceu xunto a Mallory no descenso.
  • Heinrich Harrer (1912 - 2006), alpinista austr�aco, autor de Sieben Jahre in Tibet. Mein Leben am Hofe des Dalai Lama (Sete Anos no T�bet. A mi�a vida na corte do Dalai Lama).
  • Nazir Sabir, explorador de Paquist�n, primeiro alpinista en escalar, unha tras outra, d�as monta�as de m�is de 8000 m de altitude (Broad Peak e Gasherbrum II).
  • Sir Edmund Hillary (1919-2008) explorador de Nova Zelandia e Tenzing Norgay (1914 - 1986) Sherpa nepal� que, formando equipo, foron os primeiros en chegar � cima do Everest en 1953.
  • Jerzy Kukuczka (1948 - 1989), escalador polaco, considerado un dos mellores escaladores de todos os tempos. Escalou os 14 cumes de m�is de 8000 m de altitude m�is r�pido ca ningu�n e abriu 10 novas v�as.
  • Reinhold Messner (nacido en 1944), alpinista italiano, considerado un dos mellores escaladores de todos os tempos. Foi o primeiro en escalar os 14 cumes de m�is de 8000 m de altitude.
  • Yannick Seigneur (1941 - 2001), monta�eiro e autor, entre os grandes do mundo do alpinismo. Primeiro franc�s que subiu tres 8000, logrou moitas primeiras escaladas no Himalaia, a parte occidental do Makalu, o primeiro de Tawescheetc.
  • Harish Kapadia (nacido en 1945), alpinista e escritor.
  • I�aki Ochoa de Olza Seguin (Pamplona, Navarra, 29 de maio de 1967 - Annapurna, Nepal, 23 de maio de 2008) foi un monta�eiro espa�ol e gu�a de alta monta�a que protagonizou m�is de 200 expedici�ns ao Himalaia, escalando 12 oitomiles ao longo das devanditas expedici�ns.
  • Paulina Aulestia (Quito, Ecuador, 2 de decembro de 1967) tras d�as expedici�ns levadas a cabo no 2006 (alcanzou os 8000 metros) e o 2009 (alcanzou os 8600 metros), no ano 2013 conv�rtese na primeira muller ecuatoriana en chegar ao cume do Everest polo lado norte da China, xunto cunha expedici�n su�za.
[editar | editar a fonte]

Aspecto pol�tico e cultural

[editar | editar a fonte]

O enorme tama�o do Himalaia limitou a migraci�n humana entre o norte e o sur. As diferenzas son significativas cando se comparan as relixi�ns, costumes e linguas da China e da India. Os contactos foron pouco numerosos e os conflitos evit�ronse: as� � como a pen�nsula india escapou �s conquistas dos mongois de Xenxis Kan.

Relixi�ns, mitolox�as e lendas

[editar | editar a fonte]
A tumba de Vaishno Devi preto de Jammu, India.

Moitos lugares no Himalaia te�en un significado relixioso no hindu�smo e budismo.

O Himalaia na arte

[editar | editar a fonte]
  • Shangri-La foi unha mítica cidade perdida no Tíbet, creada polo escritor británico James Hilton (1900-1954) na súa novela Lost horizon (1933).
  • Tintín no Tíbet é un clásico escrito e ilustrado polo autor belga Hergé en 1960. Tintín, un novo reporteiro, parte cara á cordilleira do Himalaia para investigar o accidente aéreo como consecuencia dos soños que tivo, nos que viu ao seu amigo Chang entre as vítimas.
  • A película Vertical Limitl (2000) ten lugar na cima do K2 en Paquistán.
  • Himalaia: a infancia dun líder, película franconepalí de Eric Valli (1999). A historia ten lugar en Dolpo, no noroeste do Nepal. Aínda que con algo de ficción, serve para ilustrar o estilo de vida tradicional da vida dos bothia no alto Himalaia.
  • A película 2012, atópase ambientada no Himalaia.
  • A obra The Himalayas Suite é un retrato musical e poema sinfónico para orquestra sinfónica e coro mixto SATB, do compositor Josu Ortiz Delgado que describe a través da música distintos escenarios do Himalaia, descubrindo o monte Everest, a noite estrelada e as tormentas que axexan no horizonte, a xente e a súa relixión. A suite tamén alude á lenda de Shambhala, que debe librar unha dura batalla capitaneadas polo rei Rudra Chakrin antes de poñer fin á obra no cume. A suite divídese en 5 seccións ou movementos:
    I. "Mount Everest: The Roof of the World" ("O Monte Everest: O Teito do Mundo")
    II. "The Starry Night" ("A Noite Estrelada")
    III. "The Ceremony: Temple Ritual" ("A Cerimonia: Ritual do Templo")
    IV. "The Legend: Shambhala" ("a Lenda: Shambhala")
    V. "The Summit: Finale" ("O Cumio: Final")[39]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para Sherpa. (información oculta no exemplo para a 1ª acepción do termo),
  2. ↑ "Himalaya" (en castelán). Consultado o 5 de agosto do 2022. Etimoloxía de Himalaia 
  3. ↑ Bishop, Barry. "Himalayas (mountains, Asia)". Encyclopaedia Britannica. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  4. ↑ A.P. Dimri; B. Bookhagen; M. Stoffel; T. Yasunari (8 de novembro de 2019). Himalayan Weather and Climate and their Impact on the Environment. Springer Nature. p. 380. ISBN 978-3-030-29684-1. 
  5. ↑ Wadia, D. N. (1931). "The syntaxis of the northwest Himalaya: its rocks, tectonics and orogeny". Record Geol. Survey of India 65 (2): 189–220. 
  6. ↑ Apollo, M. (2017). "Chapter 9: The population of Himalayan regions – by the numbers: Past, present and future". En Efe, R.; Öztürk, M. Contemporary Studies in Environment and Tourism. Cambridge Scholars Publishing. pp. 143–159. 
  7. ↑ "MW Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  8. ↑ "MW Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  9. ↑ "WIL Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  10. ↑ "BEN Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  11. ↑ "WIL Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  12. ↑ Dickinson, Emily. "The Himmaleh was known to stoop". Consultado o 6 de agosto do 2022. .
  13. ↑ Thoreau, Henry David (1849). A Week on the Concord and Merrimack Rivers. Consultado o 6 de agosto do 2022. .
  14. ↑ Roshen Dalal (2014). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books. ISBN 9788184752779.  Entrada: "Himavan"
  15. ↑ Himalayas. Encyclopedia Britannica. 
  16. ↑ Montmoli, C. "A geological journey through the deepest gorge on Earth: the Kali Gandaki valley section, west-central Nepal". ResearchGate.net. Consultado o 7 de agosto do 2022. 
  17. ↑ "Valley". Encyclopedia Britannica. Consultado o 7 de agosto do 2022. 
  18. ↑ Berry, S.K. (1988). "Kingdom Of The Thunder Dragon". Himalayan Journal 44. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  19. ↑ "Kumaun Himalayas - mountains, India". 
  20. ↑ "Division of the Himalayas: Regional Division of the Himalayas on the Basis of River Valleys". 21 November 2013. 
  21. ↑ "Heritage of Shimla" (PDF). Town & Country Planning Department, Shimla. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 30 de xuño de 2007. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  22. ↑ 22,0 22,1 "The Himalayas: Two continents collide". USGS. 5 de maio de 1999. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  23. ↑ (1995) Geologists Find: An Earth Plate Is Breaking in Two
  24. ↑ Matt Rosenberg (3 de setembro de 2019). "Mount Everest – Overview and Information". ThoughtCo. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  25. ↑ "Plate Tectonics -The Himalayas". The Geological Society. Consultado o 13 September 2016. 
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Kuhle, M. (2011). "The High Glacial (Last Ice Age and Last Glacial Maximum) Ice Cover of High and Central Asia, with a Critical Review of Some Recent OSL and TCN Dates". En Ehlers, J.; Gibbard, P.L.; Hughes, P.D. Quaternary Glaciation – Extent and Chronology, A Closer Look. Ámsterdam: Elsevier BV. pp. 943–965. 
  27. ↑ mapas dos glaciares descargable
  28. ↑ Kuhle, M. (1987). "Subtropical mountain- and highland-glaciation as ice age triggers and the waning of the glacial periods in the Pleistocene". GeoJournal 14 (4): 393–421. doi:10.1007/BF02602717. 
  29. ↑ Kuhle, M. (2005). "The maximum Ice Age (Würmian, Last Ice Age, LGM) glaciation of the Himalaya – a glaciogeomorphological investigation of glacier trim-lines, ice thicknesses and lowest former ice margin positions in the Mt. Everest-Makalu-Cho Oyu massifs (Khumbu- and Khumbakarna Himal) including information on late-glacial-, neoglacial-, and historical glacier stages, their snow-line depressions and ages". GeoJournal 62 (3–4): 193–650. doi:10.1007/s10708-005-2338-6. 
  30. ↑ "Sunderbans the world's largest delta". gits4u.com. Arquivado dende o orixinal o 3 de xaneiro de 2015. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  31. ↑ Gaillardet, J.; Métivier, F.; Lemarchand, D.; Dupré, B.; Allègre, C.J.; Li, W.; Zhao, J. (2003). "Geochemistry of the Suspended Sediments of Circum-Himalayan Rivers and Weathering Budgets over the Last 50 Myrs". Geophysical Research Abstracts 5: 13,617. Bibcode:2003EAEJA....13617G. Abstract 13617. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  32. ↑ "Himalayas Facts". pbs.org (en inglés). 11 de febreiro de 2011. Consultado o 16 de xaneiro de 2023. 
  33. ↑ Shi, Yafeng; Xie, Zizhu; Zheng, Benxing; Li, Qichun (1978). "Distribution, Feature and Variations of Glaciers in China" (PDF). World Glacier Inventory. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de abril de 2013. 
  34. ↑ Henderson-Sellers, Ann; McGuffie, Kendal (2012). The Future of the World's Climate: A Modelling Perspective. pp. 199–201. ISBN 978-0-12-386917-3. 
  35. ↑ "Vanishing Himalayan Glaciers Threaten a Billion". Reuters. 4 de junio de 2007. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  36. ↑ Kaushik, Saurabh; Rafiq, Mohammd; Joshi, P.K.; Singh, Tejpal (Abril de 2020). "Examining the glacial lake dynamics in a warming climate and GLOF modelling in parts of Chandra basin, Himachal Pradesh, India". Science of the Total Environment (en inglés) 714: 136455. Bibcode:2020ScTEn.714m6455K. PMID 31986382. doi:10.1016/j.scitotenv.2019.136455. 
  37. ↑ Rafiq, Mohammd; Romshoo, Shakil Ahmad; Mishra, Anoop Kumar; Jalal, Faizan (Enero de 2019). "Modelling Chorabari Lake outburst flood, Kedarnath, India". Journal of Mountain Science (en inglés) 16 (1): 64–76. ISSN 1672-6316. doi:10.1007/s11629-018-4972-8. 
  38. ↑ "Glaciers melting at alarming speed". People's Daily Online. 24 de xullo de 2007. Arquivado dende o orixinal o 11 de outubro de 2017. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  39. ↑ Ligazón ao vídeo da obra: https://www.youtube.com/watch?v=J7Wl2LMFnrY

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligaz�ns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Himalaia&oldid=6845204»