Petra
| ||||
| Tipo | xacemento arqueol�xico  | |||
|---|---|---|---|---|
| Localizaci�n | ||||
| División administrativa | Governadoria Maan, Xordania (pt)  | |||
| ||||
| Características | ||||
| Altitude | 800 m 1.350 m | |||
| Material usado | Arenita | |||
| Superficie | Patrimonio da Humanidade: 26.171 ha | |||
Patrimonio da Humanidade  | ||||
| Tipo | Patrimonio cultural → Mundo árabe | |||
| Data | 1985, 1985 (?ª Sesión), Criterios de Patrimonio da Humanidade: (i), (iii) e (iv) | |||
| Identificador | 326 | |||
| Historia | ||||
| Data de creación ou fundación | 800 a. C. | |||
| Páxina web | visitpetra.jo | |||
 | ||||
Petra[1] (de "petra", pedra en grego; árabe: البتراء, al-Bitrā) é un sitio arqueolóxico situado en Xordania, localizado entre as montañas que forman os contrafortes orientais de Wadi Araba, nun gran val que vai desde o Mar Morto ata o Golfo de Aqaba. Este lugar é famoso por ter moitas estruturas de pedra escavadas dentro das rochas.
Xeografía
[editar | editar a fonte]Petra está situada a medio camiño entre o Golfo de Aqaba e o Mar Morto a unha altitude de 800 a 1396 metros por encima do nivel do mar nun val da rexión montañosa de Edom, ao leste do val de Arabah. Hoxe, Petra atópase a uns 200 km ao sur da capital xordana Aman, aproximadamente a 3 horas en coche.
Plinio o Vello e outros escritores identifican a Petra como a capital dos Tadeanos e o centro do comercio con camelos. Construída en gran parte sobre a mesma rocha, coma se tratásese dunha escultura, está incrustada entre rochas abruptas e empinadas, entre pasadizos ou pequenos canóns escavados pola erosión da auga a través de miles de anos. Ten un abastecemento de auga segura, o que o fai un lugar favorable para o desenvolvemento dunha próspera cidade. O lugar é accesible só por un estreito camiño de montaña ao noroeste, ou ao leste a través dun canón de aproximadamente 1,5 km de lonxitude e ata 200 metros de altura, o Siq, o acceso principal, que no seu lugar máis estreito mide apenas dous metros de ancho. Petra non só posuía as vantaxes dunha fortaleza en canto á seguridade, xunto a presenza de auga converteuna nunha parada natural na intersección de varias rutas de caravanas que conectaban Exipto, Siria e Arabia co sur do mar Mediterráneo, cargadas principalmente con produtos de luxo (especias e seda da India, de marfil de África, perlas do mar Vermello e incenso do sur de Arabia). A resina de árbore do incenso (Boswellia) era cobizada polo mundo antigo como unha ofrenda relixiosa especialmente valiosa e tamén como medicina.
A actividade comercial xerada polas caravanas e as tarifas recibidas produciron importantes beneficios para os nabateos. Como resultado, a cidade acolleu desde o s�culo V a.C. Un mercado importante ata o s�culo III.
Escavaci�ns recentes demostraron as habilidades dos nabateos no control da auga que permitiron a construci�n da cidade no deserto, creando na pr�ctica un oasis artificial. A zona sofre inundaci�ns ocasionais e os restos arqueol�xicos evidencian que os nabateos controlaban estas inundaci�ns mediante o uso de presas, cisternas e condutos de auga. Deste xeito, almacenaban a auga que despois pod�a ser utilizada nos longos per�odos de seca permitindo que a cidade prosperara.[2][3]
A�nda que nas s�as orixes se pod�a acceder a Petra chegando polo sur (v�a Wadi Araba), ou posiblemente desde as elevadas mesetas no norte, a maior parte dos visitantes modernos ach�ganse ao lugar dende o leste. A impresionante entrada leste leva a un acceso en baixada que atravesa unha estreita e escura corga entre paredes de pedra, (nalg�ns lugares con s� 3 - 4 m. de ancho) chamada Siq ("o eixo"), unha caracter�stica xeol�xica natural formada por unha separaci�n profunda nas rochas de arenita e que sirve como unha canle que flue cara a Wadi Musa. Ao final da estreita gorxa at�pase a ru�na m�is elaborada de Petra, Al Khazneh (popularmente co�ecida e que significa "o Tesouro"), tallado no cantil de arenita. A�nda que permanece en condici�ns notablemente ben conservadas, a fachada da estrutura est� marcada por centos de buracos de bala feitos polas tribos bedu�nas locais que esperaban atopar as riquezas que unha vez se rumoreaba que estaban escondidas nela.[4]
Un pouco m�is al� do Tesouro, ao p� da monta�a chamada en-Nejr, hai un gran teatro, posicionado para que poidan verse a maior cantidade de tumbas. No punto onde se abre o val � chaira, o sitio da cidade rev�lase con efecto sorprendente. O teatro foi cortado na ladeira e baixo varias das tumbas durante a s�a construci�n. Os rectangulos dos asentos a�nda est�n visibles. Case encerrandoo por tres lados est�n os muros da monta�a de cor rosa.
Plano detallado da cidade
[editar | editar a fonte]
Muralla Cami�o de acceso
Edificios antigos, tumbas rupestres ou templos Edificios recentes, destinados ao turismo principalmente Cadrado dobre: altos lugaresCadrado con c�rculo: fortalezas dos cruzados
Cudrado con barra: escavaci�n
|
|
|
Historia
[editar | editar a fonte]A historia de Petra � longa, o seu val era moi estimado pola s�a f�cil defensa. Con todo, os seus primeiros habitantes eran n�mades, sen restos f�sicos de vivendas m�is que a partir da �poca Nabatea, xa que esta civilizaci�n constru�u e viviu al� por longo tempo. Tras o per�odo bizantino, o lugar quedou practicamente deserto, polo que hai poucas fontes que lembren ese tempo, o que fai dif�cil reconstru�r a historia da cidade durante un longo per�odo. Tras a redescoberta da cidade por Johann Ludwig Burckhardt en 1812, verificouse nos escritos da antig�idade moitas fontes que evocan a historia de Petra.
Neol�tico
[editar | editar a fonte]Os descubrimentos no lugar de Beidha, a poucos quil�metros do Petra, demostraron a existencia de instalaci�ns sedentarias que datan de entre 30.000 e 10.000 anos a.C. O establecemento m�is antigo atopado en Petra data da Idade do Ferro.
Antig�idade
[editar | editar a fonte]O lugar era un santuario relixioso, pol�tico e cultural.
Per�odo Edomita
[editar | editar a fonte]Segundo León de Laborde, os primeiros vestixios de instalacións sedentarias Edomitas no lugar de Petra remóntanse ao final do século VIII. a. C. Esta cidade dominou toda a rexión. Os Edomitas elixiron instalarse en Umm al-Beira, os outeiros preto de Petra, xa que se atoparon varios sitios sobre os picos. O mesmo lugar ocupárono máis tarde os Nabateos, pobres construtores, pero con moita sona pola súa cerámica.
A rexión sufriu numerosos ataques polas tribos israelitas, pero permaneceu baixo o control dos Edomitas, polo menos ata que a anexión do territorio edomita polo Imperio Persa.
Segundo o Libro do Éxodo (da Biblia), os Edomitas, como descendentes de Esaú e inimigos dos hebreos, opuxéronse ao paso de Moisés. Nun esforzo para atopar os sitios mencionados no Libro do Éxodo León de Laborde e outros exploradores occidentais deron nomes bíblicos a cada lugar, como Wadi Musa (‘o regato de Moisés’) o Al-Khazne Firaun (‘o tesouro do Faraón’). Petra, como Bosra non se coñecera ata o século XX, como a cidade mencionada na Biblia (II Reis, XIV, 7; Isaías, XVI, 1) co nome de Sela (en hebreo פטרה sela, «rochoso»), a capital dos edomitas, antes de que as investigacións arqueolóxicas demostran que eran dúas cidades diferentes. Sela está máis ao norte.
Período Nabateo
[editar | editar a fonte]
A chegada dos nabateos, obo nómade árabe, probablemente, remóntase ao século VI a.C., cando entran no país de Edom e toman o control de Petra. Os edomitas trasladáronse á rexión de Hebrón, deixando o asentamento.
O período nabateo está mellor documentado que outros tempos da antigüidade, pero a maioría dos documentos (escritos en papiro e outros sportes que se quebran facilmente) destruíronse, as fontes que datan deste período son escasas, non nos quedadn máis datos precisos que os que se gravaron nas paredes de pedra da cidade e as etapas da construción dos monumentos, para axudar a reconstruír este tempo da súa histria.
No 312 a.C., o xeneral Antígono I Monoftalmos fracaso no seu intento de capturar a cidade.
No século IV a.C., a cidade abrangue dez quilómetros cadrados. Os nabateos son coñecidos pola súa técnica cerámica de alta calidade.
Cara ao final do século IV antes de Cristo e comezos do III, os nabateos parecen totalmente independente, a pesar do dominio rexional da dinastía tolemaica. E ao final do século III a.C., os nabateos apoian a Antíoco III, expulsando aos Tolomeos, ao sur.
Entre o ano 93 a.C. e o 90 a.C., o rei Nabateo Obodas I derrotou a Alexandre Janneo nos altos do Golán terminando a expansión dos Asmoneos en Petra e o seu reino. Conquistou os países de Moab e Gileade, ao leste de Xordania que perderánse máis tarde, a pesar da vitoria sobre Jannée no 82.
No ano 85 Obodas I derrota ao rei Seléucida Antíoco XII que morreu en combate. a súa morte, Obodas foi deificado polos nabateos que organizaron o seu culto e construíron o Deir na súa honra.
O rei Aretas III, fillo de Obodas I estende o reino dos Nabateos cara a Damasco. A cidade desenvólvese grazas ao comercio da ruta do incenso. Esta histórica ruta terrestre comezou no Iemen ao longo da costa occidental de Arabia e dividíase en Petra en douss ramais: un cara ao noroeste que conducía a Gaza e outro ao nordés en dirección de Damasco. A auga e a seguridade fixeron de Petra un oasis para as caravanas meridionais de Arabia, cargadas principalmente con produtos de luxo seda da India, marfil de África, perlas do mar Vermello e incenso do sur de Arabia, entre outros produtos moi cobizados. A resina de Boswellia (a "árbore de incenso") era cobizada no mundo antigo como unha ofrenda relixiosa, especialmente valiosa e tamén como medicina. A intermediación comercial e as tarifas producían importantes beneficios para os nabateos, que daban á caravanas auga e aloxamento para pasar a noite, a cambio dun pago.
O rei Nabateo Malichos I e Obodas III fixeron fracasar moitas expedicións romanas en Arabia incluídas as dos anos 25 e 24 a.C., do prefecto de Exipto Elio Galo. Os romanos intentaron atopar a orixe das especias e perfumes cos que negociaban os Nabateos para non pagar a súa intermediación.
A cidade alcanzou o seu apoxeo no ano 50. Tiña 20.000 habitantes, pero as fontes difieren moito deste número, outras estimacións varían entre 30.000 e 40.000 de habitantes.
Durante o reinado do rei Nabateo Obodas III o reino experimentou un importante desenvolvemento cultural. Nesa época, construíronse a maior parte das tumbas e templos.
Os nabateos adoraban aos deuses e ás deusas árabes da época preislámica, así como a algúns dos seus reis deificados. Dushara é o deus masculino principal, coa súa trindade feminina: Uzza, Allat e Manat. Moitas estatuas esculpidas na rocha mostran estes deuses e deusas.
Diodoro de Sicilia e Estrabón son os únicos escritores coñecidos deste período que deixaron testemuño por escrito de Petra. Estes textos dan conta da riqueza deste pobo árabe, procedente do comercio de caravanas entre Asia e Europa, pero non están de acordo co seu modo de vida: eran sedentarios ou nómades, campesiños ou urbanos. O nome Semítico de Petra tamén se menciona nos Manuscritos de Qumran.
Período romano
[editar | editar a fonte]No 106, cando Cornelius Palma era gobernador de Siria, a parte de Arabia baixo o mando de Petra foi incluída dentro do Imperio Romano, e a dinastía nativa terminou. Porén, a cidade continuou coas súas actividades comerciais. Un século máis tarde, cando a cidade chegou ao seu máximo esplendor, o avance chegou ao seu fin, e non se construíron máis edificios; isto debeuse aparentemente a algunha catástrofe repentina como a invasión do novo poder persa baixo o poder da dinastía dos sasánidas.
Ao mesmo tempo Palmira en Siria creceu en importancia como vía de comercio alternativa a Petra.
.svg)
Plinio o Vello a localiza perfectamente e dános moitas notas da súa economía.[5] Unha confederación composta por dez Cidades Estados situada non moi lonxe de Petra chamada Decápolis fixeron a súa aparición no tempo dos romanos. Sería sometida por Roma no ano 63 a.C.
Entre os anos 64 e 63 a.C,, os territorios nabateos foron conquistados polo xeneral Pompeio e anexados ao Imperio Romano, na s�a campa�a para reconquistar as cidades tomadas polos hebreos. Con todo, logo da vitoria, o imperio deu a Petra e aos Nabateos unha relativa autonom�a, coa principal obriga de pagar impostos e protexer as fronteiras das tribos do deserto. Por esta �poca comezan a constru�r edificios ao modo grego e real�zanse as famosas fachadas que evocan templos hel�nicos (como o que se aprecia na primeira fotograf�a desta p�xina).
No 106, probablemente tras a morte do �ltimo rei Nabateo, Rabbel II Soter, xa que, ao parecer, non houbo ningunha batalla, o reino foi anexado por orde do emperador romano Traxano, acci�n levada a cabo por Cornelio Palma, gobernador de Siria, unha vez dominada, unha lexi�n quedou acantonada no lugar. Isto fixo que Bosra, se converter� rapidamente na segunda cidade m�is grande do reino Nabateo, a capital da nova provincia romana de Arabia (provencia Arabia). O emperador Traxano renomeou Bosra (ent�n chamada Bostra) como Nea Traiane Bostra, ou Nova Bostra de Traxano, e Petra recibe o t�tulo honorario de metr�pole (metr�poli). Pouco despois, no ano 114, Petra converter�ase na base para os ataques contra o Imperio dos Partos en Ir�n.
A apertura das rutas mar�timas na �poca romana deu un golpe mortal a Petra e aos Nabateos desviando as rutas comerciais da cidade. Desde a ocupaci�n romana, algunhas caravanas continuaron parando en Petra, pero cada vez menos frecuentemente no tempo malia a construci�n dunha estrada romana de 400 km que un�a Bosra, Petra e o Golfo de Aqaba. O emperador Hadriano estivo n� cidade no ano 131 e deulle o seu nome: Petra Hadriana.
O aumento da construci�n revela que a cidade co�eceu, a pesar de todo, un per�odo pr�spero durante a "Pax Romana". Coa reorganizaci�n do imperio, iniciada polo emperador Diocleciano, converteuse na capital da "Palaestina taertia ou Palaestina salutaris". Romanos canalizado un r�o, o Uadi, a trav�s dun t�nel baixo Petra, reconstru�ron a r�a principal e ata erixiron o templo Qar el-Bint.[6]
Segundo a tradici�n �rabe, Petra � onde Mois�s no �xodo do pobo de Israel desde Exipto, fixo brotar unha fonte da pedra, ao batela co seu caxato. A aldea preto de Wadi Moussa e outros lugares a�nda lembran a Mois�s. M�riam, a irm� de Mois�s, ten unha tumba al�.
�poca Bizantina
[editar | editar a fonte]
No ano 325 (case 500 anos despois da creaci�n de Petra como centro comercial) o cristianismo converteuse nunha das relixi�ns estatais do imperio, que tam�n influ�u na provincia e Petra. No 330, o emperador Constantino I o Grande creou o Imperio romano oriental, coa s�a capital en Constantinopla. Petra e a s�a provincia formaron parte dese imperio.
Petra formou parte do Imperio bizantino, e o imperio animou, como en todo o seu territorio, a difusi�n da fe cristi� a trav�s da construci�n de igrexas. Os habitantes da cidade permaneceron fundamentalmente fieis �s s�as crenzas, pero no ano 350 nomeouse un bispo en Petra, e un s�culo despois constru�ronse grandes igrexas na cidade. Atanasio de Alexandr�a ref�rese a un bispo de Petra chamado Asterius. Ata o Deir utilizouse como igrexa durante este per�odo e durante as escavaci�ns descubr�use unha cruz pintada nas s�as paredes e noutras tres igrexas. A gran tumba das urnas do per�odo nabateo, que corresponde � tumba de Malichos II ou Aretas IV Philopatris, converteuse nunha especie de catedral no ano 446. Ao norte de Petra hai varias tumbas cunha cruz tallada, o que indica que os cristi�ns enterraron os seus mortos al�.
No ano 363 un forte terremoto causou danos nos monumentos, inclu�ndo o teatro e os acuedutos. Na s�a descrici�n do terremoto e potente tremor, Cirilo, bispo de Xerusal�n di que case a metade da cidade foi destru�da cando ocorreu o terremoto, na terceira hora, e en particular � novena hora da noite.
A cidade que xa estaba debilitada desde o inicio do dominio romano polo declive das s�as actividades comerciais,non foi reconstru�da e pouco a pouco baleirouse de habitantes.
Idade Media
[editar | editar a fonte]
A conquista isl�mica da rexi�n nos anos 629-632 parece non estar interesada en Petra. A �ltima menci�n de Petra est� nun texto escrito por Anthenogenes, bispo da cidade, a finais do s�culo V ou a principios do VI.
Conquistada polos �rabes, non se co�ece ningunha actuaci�n na cidade, Petra, que gradualmente quedou baleirada dos seus habitantes, converteuse nunha pequena aldea de 700 habitantes, e ocupada, en �ltima instancia polos cruzados antes de ser completamente esquecida.
Durante a primeira cruzada, a cidade foi ocupada por Baldu�no de Boulogne do Reino de Xerusal�n e forma o segundo servidume da baron�a de Al-Karak no Se�or�o de Transxordania.
Durante a dominaci�n franca, constru�ronse varias fortificaci�ns cruzadas nas fortalezas de Al-Wu'ayrah e Al-Habis.
A cidade segue en mans dos cruzados ata 1187, cando Saladino os derrota na Batalla de Hattin e Al Karak tomando posesi�n da rexi�n.
Un peregrino alem�n chamado Thetmar dixo pasar preto de Petra no 1217 e o Sult�n az-Z�hir Rukn ad-Din Baybars al-Bunduqdari cruzou a cidade no ano 1276.
As ru�nas de Petra foron obxecto de curiosidade durante a Idade Media, atraendo alg�ns visitantes que deixaron constancia da s�a visita, como os sult�ns Bibares de Exipto a principios do s�culo XIII.
�poca moderna
[editar | editar a fonte]
Petra foi descuberta para o mundo occidental en 1812 por Jean Louis Burckhardt (1784 - 1817), un viaxeiro su�zo disfrazado de �rabe, que fac�a chamarse xeque Ibrahim. Seguiu a ruta entre Damasco e Exipto pasando por Xordania. Escoitou dicir que preto da aldea de Wadi Musa, atop�base no medio dunha fortaleza natural, unhas ru�nas extraordinarias. Nesta rexi�n, que ent�n pertenc�a a Imperio Otom�n, desconfiaban das persoas que curioseaban nas antig�idades consideradas "obras dos infieis", porque naquela �poca a situaci�n pol�tica e relixiosa era tensa. Burckhardt presentouse como un peregrino que quer�a sacrificar unha cabra ao Profeta Aaron, cuxa tumba, constru�da no s�culo XIII, que supo��ase estaba al�n das ru�nas, na parte superior de Jebel Haroun. Acompa�ado polo seu gu�a, atravesou a cidade antiga en agosto de 1812, sen poder parar un momento para tomar notas ou debuxos, pero consciente da importancia de tales restos e do feito de que estas ru�nas preto de Wadi Musa eran as de Petra. Entusiasmado, espallou a noticia entre os occidentais instalados en Oriente e en Exipto e presentou as s�as conclusi�ns no libro "Travels in Syria and the Holy Land" (Viaxes en Siria e en Terra Santa), publicado en 1823, cinco anos despois da s�a morte.
Lev�ronse a cabo outros intentos de explorar Petra, a pesar da desconfianza da xente.
En maio de 1818 (seis anos despois da expedici�n de Burckhardt), unha ducia de persoas de Xerusal�n, entre eles John William Bankes, Giovanni Finati e oficiais da Mari�a C. L. Irby e J. Mangles, conseguiron quedar uns d�as na cidade, pero as rivalidades entre os l�deres tribais forzounos a sa�r antes do planeado.
A partir de 1828 comezaron as primeiras misi�ns arqueol�xicas reais. E desde 1830, o asentamento conv�rtese nun lugar para visitar, complementadas por peregrinaci�ns relixiosas e unha fonte de lucro para moitos xefes das tribos da rexi�n.
Petra hoxe
[editar | editar a fonte]- O 6 de decembro de 1985 Petra foi reco�ecida como cidade Patrimonio da Humanidade pola UNESCO.
- En 2004 o estudoso de arquitectura Edward Cullinan, con sede en Londres, dese�a unha nova entrada a Petra para mellorar o acceso dos visitantes. O inicio da construci�n est� previsto para comezos de 2006.
Principais monumentos
[editar | editar a fonte]
Ao redor de Petra hai tumbas esculpidas na rocha que presentan fachadas helen�sticas, inclu�ndo o famoso Khazn� e o monasterio Deir. Tam�n hai vinte rochas chamadas jinns que talvez representaban aos deuses que custodiaban a cidade.
O Siq � moitas veces representado polo seu lado escuro e monumental as�a como a Khazneal-Firaun, r�a central de Petra.
Existe un teatro que foi orixinalmente constru�do polo nabateos no s�culo I, cunha capacidade de 3000 espectadores, e logo ampliado polos romanos no 106 d.C. a 8500 espectadores. Esculp�use principalmente na rocha, pero a parte do proscenio constru�use cunha mestura de rocha esculpida e albaniler�a, ti�a unha orquestra semicircular e filas en tres niveis superpostas en forma de l�a crecente. O teatro descubr�use en 1961 e sacado a luz por un equipo de arque�logos estadounidenses.
O Qasr al-Bint, foi un dos principais templos da cidade e unha das poucas estruturas constru�das, en vez de esculpida na rocha. Destru�do por un terremoto, reconstru�use m�is tarde.
Moitos dos maiores monumentos (o Khazneh, teatro, Qasr Al Bint ...) constru�ronse durante o reinado do rei Aretas IV (do ano -9 ao ano 40).
Durante a dominaci�n bizantina, as grandes igrexas estaban decoradas con pedras tra�das de Grecia, Exipto e outras terras afastadas. Usaronn frecuentemente m�rmore e granito nos antigos templos nabateos e romanos. A "Igrexa Bizantina", descuberta en 1990, constru�use no s�culo V, est� situada ao norte da r�a das columnas. Estaba decorada con mosaicos e teselas de vidro e pedra, �s veces cubertas de follas de ouro. O seu estilo era bastante grecorromano con detalles inspirados en Petra e os seus arredores, nas s�as plantas e animais. A igrexa foi v�tima dun incendio a finais do s�culo V, que destru�u o m�rmore (distribu�do en m�is de 4000 fragmentos atopados por arque�logos) e danou m�is de 140 papiros que se manti�an nun cuarto acaroado pertencente a unha familia acomodada.
Galer�a de imaxes
[editar | editar a fonte]-
O Siq, cami�o cara a Petra -
O fin do Siq, coa s�a visi�n dram�tica de Al Khazneh ("O Tesouro") -
![Petra � co�ecida como a cidade Rosa-Vermella[7] pola cor das rochas nas que Petra est� esculpida](/proxy/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Street_of_Facades%2C_Petra%2C_Jordan1.jpg/80px-Street_of_Facades%2C_Petra%2C_Jordan1.jpg)
Petra � co�ecida como a cidade Rosa-Vermella[7] pola cor das rochas nas que Petra est� esculpida -
Ad Deir ("O Mosteiro") en 1839, por David Roberts -
O Centro de Visitantes de Petra en Wadi Musa, a cidade m�is pr�xima ao sitio hist�rico -
-
Mosaico bizantino na igrexa bizantina de Petra -
Tumbas dos obeliscos e o Triclinio -
A tumba de seda -
Juniperus phoenicea en Petra -
Cova solitaria -
Rochas de arenita en Siq -
Entrada principal (Al Khazneh) -
Teatro -
Túmulo dun soldado romano -
Unha das moitas tumbas de Petra -
Tumba en Pequena Petra -
-
Mosteiro -
Mosteiro -
Anfiteatro -
Templo
-
![Petra � co�ecida como a cidade Rosa-Vermella[7] pola cor das rochas nas que Petra est� esculpida](/proxy/https://gl.wikipedia.org/wiki/Ficheiro:Street_of_Facades,_Petra,_Jordan1.jpg)
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ «Petra». Diciopedia do século 21 3. Isaac Díaz Pardo, Víctor F. Freixanes, Antón Mascato (edición). Editorial Galaxia. 2007. p. 1626. ISBN 9788482893600.
- ↑ "Petra: Water Works". Nabataea.net. Consultado o 2011-12-05.
- ↑ Lisa Pinsker (2001-09-11). "Geotimes – June 2004 – Petra: An Eroding Ancient City". Agiweb.org. Consultado o 2011-12-05.
- ↑ "Robert Fulford's column about Petra, Jordan". Robertfulford.com. 1997-06-18. Consultado o 2014-02-06.
- ↑ Plinio el viejo Historia Natural libro V-87 e 89, o VI-144, e seguintes, XXXVII-121, e +
- ↑ Millar, Fergus (1992). El Imperio Romano y sus pueblos limítrofes. Siglo Veintiuno Editores.
- ↑ "The Rose-Red City of Petra". Grisel.net. 2001-04-26. Consultado o 2012-04-17.
 | Petra (1985) · Qasr Amra (1985) · Umm ar-Rasas (2005) · Wadi Rum (2011) · Al-Maghtas (2015) · Al-Salt (2021) |  | |
.jpg)
