Caso gramatical
En gram�tica, o caso gramatical � a forma que adquire unha palabra (substantivos, adxectivos, pronomes ou determinantes) dependendo da funci�n sint�ctica que desempe�e. Este concepto � aplic�bel en principio �s linguas flexivas e �s linguas aglutinantes. Ao conxunto de casos que ten unha palabra dada ch�maselle declinaci�n. As�, por exemplo, en lat�n exist�an seis casos (nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo, dativo e ablativo), en grego cl�sico cinco (nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo e dativo). Nas d�as linguas existen tam�n trazas dos antigos locativo e instrumental.
Os casos poder�an clasificarse nos seguintes subtipos:
- caso formal: expresa unha relaci�n puramente sint�ctica entre o predicado e os sintagmas nominais. En lat�n ser�a o nominativo e o acusativo.
- caso relacional: establece unha relaci�n entre dous sintagmas nominais ou entre un sintagma nominal e un verbo. En lat�n ser�an o xenitivo e o dativo.
- caso posicional: indica o lugar onde se d� ou ten lugar unha acci�n. En lat�n ser�a o ablativo.
Existen linguas cun sistema de casos posicionais moi desenvolvido, como o tabasarano, que pos�e cincuenta e dous: entre eles o inlativo, o elativo, o ablativo, o adlativo, o sublativo, o delativo, o supralativo, o postlativo, o interlativo, o inesivo, o adesivo, o subesivo, o interesivo, o postesivo, ou o superesivo.
No grupo dos casos relacionais existen dous grandes sistemas nas linguas do mundo. Aqu� do que se trata � de ver quen leva as marcas formais entre o suxeito dos verbos transitivos e intransitivos e o complemento directo dos verbos transitivos:
- Se se marca dalg�n xeito o Complemento Directo estaremos ante un sistema acusativo (no que o suxeito se pon en nominativo e o Complemento Directo en acusativo) -este ser�a o caso do lat�n e, dalg�n xeito, o do galego;
- Se o que se marca � o suxeito dos verbos transitivos e non o dos intransitivos nin o Complemento Directo, o primeiro ir� en caso ergativo e os outros en absolutivo. � o que se chama un sistema de ergativo, propio entre outros do �uscaro.
Listaxe de casos
[editar | editar a fonte]Esta � unha listaxe de casos tal e como se usan en varias linguas flexivas que te�en declinaci�n.
Lugar e tempo
[editar | editar a fonte]- Nota: a maior�a dos casos que expresan lugar e movemento empr�ganse tam�n para indicar tempo.
Lugar
[editar | editar a fonte]Caso | Uso | Exemplo | Existe en |
---|---|---|---|
Adesivo | lugar adxacente | cerca de/xunto a/onda a casa | estoniano | fin�s | h�ngaro | lituano |
Inesivo | dentro de algo | dentro da casa | erzya | estoniano | fin�s | h�ngaro |
Locativo | lugar | na casa | belaruso | checo | h�ngaro (s� nalg�ns top�nimos tradicionais) | saami inari | let�n | lituano | saami setentrional | polaco | s�nscrito | serbio | eslovaco | turco |
Temporal | (s� usado con expresi�ns de tempo) especifica un momento |
�s sete | h�ngaro |
Superesivo | na superficie | enriba da casa | h�ngaro |
Movemento
[editar | editar a fonte]Caso | Uso | Exemplo | at�pase en |
---|---|---|---|
Ablativo | movemento desde algo | desde a casa | erzya | estoniano | fin�s | h�ngaro | inuktitut | s�nscrito | turco |
Adlativo | en h�ngaro e en fin�s: movemento cara a (cerca de) algo en fin�s: movemento cara a algo |
cara a casa � casa |
erzya | estoniano | fin�s | h�ngaro | lituano | turco | oseto |
Delativo | movemento desde a superficie | desde (o alto d)a casa | h�ngaro |
Egresivo | marca o inicio dun movemento ou tempo | empezando desde a casa | udmurt |
Elativo | f�ra de algo | f�ra da casa | erzya | estoniano | fin�s | h�ngaro |
Inlativo | movemento cara a dentro de algo | cara a dentro da casa | erzya | estoniano | fin�s | h�ngaro | saami inari | lituano | saami setentrional |
Lativo | movemento cara a un lugar | � casa | erzya | fin�s | turco |
Prolativo | movemento usando unha superficie ou v�a | a trav�s da casa | erzya | estoniano | fin�s |
Prosecutivo | por | pola estrada | kalaallisut |
Sublativo | movemento cara a superficie | arriba cara a casa | h�ngaro |
Terminativo | marca o final dun movemento ou tempo | ata a casa | estoniano | h�ngaro |
Vial | por, por medio de | por medio da casa | inuktitut |
Cadro resumo dos principais casos
[editar | editar a fonte]interior | superficie | adxacencia | |
desde | Elativo | Delativo | Ablativo |
onda | Inesivo | Superesivo | Adesivo |
cara a | Ilativo | Sublativo | Adlativo |
Nivel morfosint�ctico
[editar | editar a fonte]Para os significados dos termos axente, paciente, experimentador, e instrumento, ver papeis theta.
Caso | Uso | Exemplo | at�pase en |
---|---|---|---|
Absolutivo (1) | paciente, experimentador | empurrou a porta e abriuna | �uscaro |
Absolutivo (2) | paciente, experimentador involuntario | ela cruzou o xeo; el esvarou | linguas nominativo-absolutivas |
Absolutivo (3) | paciente, experimentador; instrumento | el empurrou a porta coa s�a man e abriuna | inuktitut |
Acusativo (1) | paciente | ela abriu a porta | checo | erzya | Esperanto | fin�s | alem�n | h�ngaro | saami inari | lat�n | lituano | saami setentrional | polaco | ruso | s�nscrito | serbio | eslovaco |
Acusativo (2) | complemento directo dun verbo transitivo; feito de; acerca de; por un tempo | eu v�xoa | inuktitut | persa | turco |
Ergativo | axente | el empurrou a porta e abriuna | �uscaro | checheno | xeorxiano | samoano |
Ergativo-xenitivo | axente, posesi�n | el empurrou a porta e abriuna; o seu can. | inuktitut |
Instrumental/Instrutivo | instrumento | por medio da casa | belaruso | checo | fin�s | xeorxiano | lituano | polaco | ruso | s�nscrito | serbio | eslovaco |
Instrumental-comitativo | instrumento, na compa�a de algo | coa casa | h�ngaro |
Nominativo (1) | axente | el empurrou a porta e abriuna | linguas nominativo-acusativas |
Nominativo (2) | axente; experimentador voluntario | el abriu a porta; ela parou | linguas nominativo-absolutivas |
Obxectivo | complemento directo ou indirecto dun verbo ou r�xime dunha preposici�n; un caso xeral para calquera situaci�n non sendo nominativo ou xenitivo | eu vina; eu deille o libro; con ela. | ingl�s |
Oblicuo | caso xeral; calquera situaci�n excepto nominativo | en relaci�n � casa | hindi |
Pasivo ou paciente | suxeito dun verbo intransitivo ou complemento l�xico dun verbo transitivo | a porta abriuse | linguas cauc�sicas |
Relaci�n
[editar | editar a fonte]Caso | Uso | Exemplo | at�pase en |
---|---|---|---|
Ablativo | caso indirecto xeral | en relaci�n coa casa | inuktitut | lat�n | lituano |
Benefactivo | para, en beneficio de | para a casa | �uscaro | quechua |
Causal | por, a causa de | a causa da casa | quechua |
Causal-final | causa eficiente ou final | pola casa | h�ngaro |
Comitativo | na compa�a de algo | coa casa | estoniano | fin�s | saami inari | saami setentrional |
Dativo | mostra direcci�n ou destinatario | para a casa | belaruso | checo | erzya | xeorxiano | alem�n | hindi | h�ngaro | inuktitut | lat�n | lituano | polaco | roman�s | ruso | s�nscrito | serbio | eslovaco |
Dedativo (Respectivo) | relacionado con | relacionado coa casa | quenya |
Distributivo | distribuci�n en anacos | casa por casa | fin�s | h�ngaro |
Distributivo-temporal | con que frecuencia ocorre algo | diariamente; os domingos | h�ngaro |
Xenitivo | mostra relaci�n, posesi�n | da casa | belaruso | checo | neerland�s | erzya | estoniano | fin�s | xeorxiano | alem�n | grego | saami inari | lat�n | lituano | saami setentrional | polaco | roman�s | ruso | s�nscrito | serbio | eslovaco | sueco |
Posesivo | posesi�n directa de algo | posu�do pola casa | ingl�s | quenya |
Sociativo | xunto con algo | coa casa | h�ngaro |
Sem�ntica
[editar | editar a fonte]Caso | Uso | Exemplo | at�pase en |
---|---|---|---|
Disxuntivo | usado cando o suxeito se repite por �nfase ou para especificar un suxeito plural | a casa e o coche, �mbolos dous est�n aqu� | franc�s (s� nos pronomes) |
Partitivo | usado para cantidades | tres (das) casas | estoniano | fin�s | saami inari |
Preposicional | cando unha preposici�n precede ao nome | en/con/para a casa | ruso |
Vocativo | usado para chamar a algu�n, con ou sen preposici�n | ou, casa! O casa! casa! |
�rabe | belaruso (raro) | checo | xeorxiano | grego | hindi | lat�n | lituano | polaco | roman�s | s�nscrito | serbio |
Estado
[editar | editar a fonte]Caso | Uso | Exemplo | at�pase en |
---|---|---|---|
Abesivo | falta de algo | sen a casa | erzya | estoniano | fin�s | saami inari |
Esivo | estado temporal de existencia | como a casa | estoniano | fin�s | saami inari | inuktitut | exipcio medio | saami setentrional |
Esivo-formal | marca unha condici�n como cualidade | como unha casa | h�ngaro |
Esivo-modal | marca unha condici�n como cualidade | como unha casa | h�ngaro |
Excesivo | marca unha transici�n desde unha condici�n | a partir de ser unha casa | estoniano | fin�s |
Translativo | cambio dunha condici�n a outra | (chegando a estar) na casa | erzya | estoniano | fin�s | h�ngaro |
V�xase tam�n
[editar | editar a fonte]Outros artigos
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Case (1994), de Barry J. Blake, editado en Cambridge University Press (ISBN 0-521-44661-9)
- The Oxford handbook of case: studies in honor of Bernard Comrie (2008), editado por Greville G. Corbett, Michael Noonan en John Benjamins Publishing Company, Amsterdam & Philadelphia (ISBN 978-90-272-2994-6)