Saltar ao contido

Pobo galego

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Para outras p�xinas con t�tulos hom�nimos v�xase: Galego.
Pobo galego
Poboaci�n
Poboaci�n total:
c  3,2 mill�ns[1][2]
Rexi�ns principais:
Provincia da Coru�a1 122 799 (2016)[3]
Provincia de Lugo336 527 (2016)[3]
Provincia de Ourense314 853 (2016)[3]
Provincia de Pontevedra944 346 (2016)[3]
Total en Galicia2 718 525 hab  (2016)[3]
Di�spora galega511 830 (2016)[4]
Resto de Espa�a Espa�a355 063[5][6]
Arxentina172 948 (2016)[4]
Brasil47 753 (2016)[4]
Venezuela43 975 (2016)[4]
Uruguai41 111 (2016)[4]
Su�za Su�za40 983 (2016)[4]
Cuba Cuba40 750 (2016)[4]
Estados Unidos19 450 (2016)[4]
Francia18 000 (2016)[4]
Alema�a Alema�a17 023 (2016)[4]
Reino Unido Reino Unido13 902 (2016)[4]
M�xico13 808 (2016)[4]
Aspectos culturais
LinguaGalego e castel�n
Relixi�n Catolicismo[7]
Grupos
relacionados		Asturianos
Portugueses
Leoneses
Parte da serie sobre o
Pobo galego
Por pa�s
Demograf�a de Galicia
Di�spora
Alema�a · Arxentina · Brasil · Cuba · Estados Unidos de Am�rica · Francia · M�xico · Reino Unido · Su�za · Uruguai · Venezuela
Cultura
Arquitectura · Arte · Baile · Gastronom�a · Literatura · Loita · Música · Mitoloxía · Relixión · Símbolos · Traxe
Linguas
Galego
Dialecto berciano
Xergas: Barallete · Verbo dos arxinas
Historia de Galicia

Os galegos son un grupo nacional, cultural e etnolingüístico[8][9][10] que vive maioritariamente en Galicia, no noroeste da Península Ibérica,[11] pero que por mor da emigración histórica tamén ten importantes poboacións noutras partes de España, Europa e América. Dende o punto de vista antropolóxico, diversos estudos xenéticos demostran a súa orixe centroeuropea,[12] menos influenciados polos pobos mediterráneos que outras poboacións ibéricas[13] por mor do illamento histórico dos seus habitantes, froito da súa localización xeográfica.[14]

Os galegos teñen os seus propios costumes, cultura, lingua, música, danza, deportes, arte, cociña e mitoloxía. O galego, lingua romance derivada do latín que se falaba na antiga Gallaecia romana, é a lingua propia de Galicia e constitúe a máxima expresión cultural do pobo galego. Dende o punto de vista filoxenético é de orixe común co portugués (co que mantén un 85% de intelixibilidade)[15] e semellante a outros romances ibéricos tales coma o asturiano ou o castelán.

Existiron numerosos persoeiros galegos con relevancia ó longo da historia. O relixioso galaico Prisciliano foi o principal impulsor do priscilianismo, unha corrente relixiosa cristiá, difundida no século IV en Hispania, e sobre todo na Gallaecia.[16] O cristián do século X Paio, foi canonizado pola Igrexa católica. O explorador Joan de Novoa foi un cabaleiro, mariño e explorador descubridor da illa de Ascensión e de Santa Helena, e Luís Vaz de Torres foi un navegante e o primeiro europeo en ver Australia, levando o seu nome o estreito de Torres. Famosos escritores galegos foron Rosalía de Castro, Emilia Pardo Bazán, Álvaro Cunqueiro, Manuel Curros Enríquez e o Premio Nobel de Literatura Camilo José Cela. O futbolista Luis Suárez Miramontes é considerado un dos mellores xogadores do século XX.[17] Ademais, numerosas personalidades políticas internacionais teñen orixe galega, como o presidente de Cuba, Fidel Castro,[18] o presidente da Arxentina, Raúl Alfonsín[19] e o presidente do Uruguai, Tabaré Vázquez,[20] alén de personalidades do mundo do espectáculo, como A Bela Otero, Julio Iglesias, Manu Chao ou Martin Sheen.

A poboación de Galicia é de 2 718 525 habitantes (2016), pero por mor da emigración de finais do século XIX e comezos do XX, é común atopar descendentes de galegos noutras partes de España, de Europa e de moitos países do continente americano. Historicamente, a emigración do pobo galego debeuse a factores políticos, económicos e sociais. A raíz da diáspora galega, estímase que no presente hai 10 millóns de persoas de ascendencia galega,[21] moitas delas reunidas nos Centros Galegos.[22] O maior grupo de persoas de ascendencia galega reside na Arxentina, con case 150.000 galegos, sendo coñecida polos galegos como a quinta provincia.

Etimoloxía do etnónimo

[editar | editar a fonte]
Pedras gravadas da cultura castrexa.

O etnónimo galegos deriva do latín Gallaeci ou Callaeci, que é unha adaptación do nome local dunha tribo celta coñecida polos gregos como Καλλαικoί (Kallaikoí), que viviu no norte da actual Portugal e que foi conquistada polo xeneral romano Décimo Xunio Bruto Galaico no século II a. C.[23] Os romanos aplicarían este nome para todas as tribos que compartían a mesma cultura, a cultura castrexa, e a lingua galaica, falada dende o río Douro polo sur até o mar Cantábrico polo norte, e ó oeste do río Navia.

A etimoloxía do nome foi estudada dende o século VII por autores como Isidoro de Sevilla, que escribiu que os "galegos son chamados así, por mor da súa pel clara, coma os galos", relacionando o nome coa verba grega para o leite. Porén, hoxe en día os estudosos[23] derivan o nome Callaeci do protoindoeuropeo *kal-n-eH2 'outeiro', que xunto co sufixo local -aik- significaría 'os montañeses'; ou do protocelta *kallī- 'bosque', significando 'xente do bosque'.[24]

Orixe

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Historia de Galicia.

Xenética

[editar | editar a fonte]
Representaci�n do pobo galego por Francisco Asorey no monumento a Curros Enr�quez na Coru�a.

A frecuencia do haplogrupo R1b do cromosoma Y (o haplogrupo m�is com�n en Europa) � superior nas poboaci�ns da Europa atl�ntica e a s�a incidencia � destacable en Galicia, as� como en Asturias, Le�n, Cantabria e Pa�s Vasco,[25] e en moitas das rexi�ns celtas, como Cumbria e Cornualla en Inglaterra, a rexi�n norte de Portugal (Douro Litoral, Minho e Tr�s-os-Montes e Alto Douro), o oeste de Francia e na Breta�a, e os pa�ses celtas de Irlanda, Gales e Escocia. A incidencia do R1b mingua gradualmente a maior distancia destas �reas pero segue a ser com�n nas �reas centrais de Europa. Isto levou a investigadores como Stephen Oppenheimer e Bryan Sykes a considerar que a maior�a da poboaci�n irlandesa descende principalmente dun "refuxio ib�rico" anterior � �ltima glaciaci�n.[26][27]

A nivel de diferenciaci�n xen�tica, as poboaci�n de Galicia, especialmente as situadas no suroeste de Galicia, son as que m�is se diferencian das do resto de Espa�a.[28] Ademais, xeneticamente, os portugueses son os que m�is estreitamente est�n relacionados cos galegos,[28] cun patr�n que se estende de norte a sur � igual que a Reconquista cristi� da Pen�nsula Ib�rica. Ademais, a subestrutura xen�tica analizada m�is forte do mundo at�pase en Galicia, e m�is concentrada dentro dunha �nica provincia, a de Pontevedra,[29] que cont�n case a metade dos clusters inferidos en toda Espa�a. Esta estrutura "ultra-fina" am�sase en escalas de menos de 10 km, sendo definidos polos accidentes xeogr�ficos, como os outeiros ou vales dos r�os.

Por outra banda, as maiores cantidades de ascendencia norteafricana atopadas dentro da Pen�nsula Ib�rica at�panse no oeste (11%) inclu�ndo en Galicia, malia que o dominio musulm�n foi moi breve e os asentamentos b�rberes � norte do r�o Douro foron abandonados en 741.[30] Espec�lase se estes patr�ns se deben � expulsi�n dos mouriscos ordenada polo rei Filipe III que foi especialmente efectiva no sueste de Espa�a, pero que puido provocar unha migraci�n cara a outras zonas da Pen�nsula.[31][32]

Demograf�a

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Demograf�a de Galicia.

Relixi�n

[editar | editar a fonte]
R�plica do Crism�n de Quiroga do s�culo V, considerado unha das representaci�ns m�is antigas do cristianismo en Galicia.

Os galegos son un pobo de crenzas cristi�s. Segundo o Bar�metro Auton�mico publicado polo Centro de Investigaci�ns Sociol�xicas no 2012, a maior�a dos galegos son cat�licos, representando o 82,2% do total da poboaci�n residente en Galicia.[33] Agn�sticos (non crentes) e ateos representan o 9,1% e o 7,5% respectivamente.

Emigraci�n e di�spora

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Di�spora galega.

Durante os s�culos XIX e XX, a historia do pobo galego viuse moi afectada pola emigraci�n, principalmente cara a outras partes de Espa�a, de Europa e cara � continente americano. Daquela, a sociedade galega quedou illada do proceso de industrializaci�n e as s�as principais fontes de riqueza eran a agricultura e a pesca de subsistencia. O desenvolvemento agr�cola estaba moi atrasado, e a produtividade das explotaci�ns viuse gravemente obstaculizada polo minifundismo. O minifundio � o resultado da herdanza que distrib�e as terras nun sistema de explotaci�n rural, e cunha poboaci�n cada vez maior, que esixe que as terras sexan repartidas en parte iguais a cada descendente. A propiedade da terra estaba tan dividida que a maior�a das parcelas eran demasiado pequenas para soster a unha familia ou para ser economicamente viables. Os ricos mares de Galicia e a industria pesqueira achegaron unha alternativa � agricultura.

Colectividade galega en Buenos Aires no D�a do Inmigrante de 2010.

Por estas raz�ns, Galicia era un exportador neto de poboaci�n para o resto de Espa�a e a inmigraci�n galega foi masiva entre finais do s�culo XIX e comezos do s�culo XX. Entre 1900 e 1981, a sa�da neta de persoas de Galicia foi de m�is de 825 000. Tam�n tivo un factor importante a guerra civil espa�ola, a ca�da da Segunda Rep�blica Espa�ola e a chegada de Francisco Franco � poder.[34] Houbo unha nova onda de emigraci�n cara a f�ra de Galicia a outros pa�ses europeos, sobre todo a Francia, Su�za, Alema�a e, en menor medida, no Reino Unido.

Am�rica do Sur ten o meirande n�mero de descendentes de galegos f�ra de Espa�a. Varios mill�ns de persoas en Am�rica do Sur son descendentes de inmigrantes galegos, a maior�a na Arxentina, Venezuela e o Brasil. No Brasil, especialmente no nordeste, a xente cunha complexi�n delgada, de ollos azuis ou claros e de pelo claro son chamados galegos,[35][36][37] mesmo sen ser descendentes reais, xa que un gran n�mero de galegos se asentou nesa rexi�n a comezos do s�culo XX.

En Centroam�rica, o caso m�is particular foi O Salvador, que desde a �poca colonial a inmigraci�n galega foi moi importante e os galegos sempre representaron ao grupo de espa�ois que m�is emigraron � naci�n, despois da independencia chegou unha gran cantidade de galegos.[38]

Arxentina

[editar | editar a fonte]

Na Arxentina, o termo galegos foi aplicado polo xeral para referirse a t�dolos espa�ois,[39][40][41] xa que unha gran parte dos que chegaron � pa�s na primeira metade do s�culo XX eran galegos, concentr�ndose principalmente na rexi�n do r�o da Prata,[42] Arredor do 14% dos arxentinos ou 5 500 000 de habitantes te�en ascendencia galega (2009).[40] Hoxe, Buenos Aires � a segunda cidade con maior n�mero de persoas con devanceiros galegos e mesmo chegou a haber m�is galegos na capital arxentina que na propia Galicia.[34] No ano 1910, Buenos Aires era a meirande urbe galega do mundo, con 150 000 nativos de Galicia que representaban entre o 8 e o 10% da poboaci�n total da cidade,[40] en comparanza cos 60 000 habitantes que ti�a A Coru�a daquela.[43] Isto deulle o alcume a Buenos Aires da �quinta provincia galega�.[34][44][45][46] Est�mase que o 65% dos descendentes de espa�ois en Buenos Aires e Gran Buenos Aires, descenden de galegos.[47]

Cultura

[editar | editar a fonte]

Lingua galega

[editar | editar a fonte]
Mapa cronol�xico que amosa a evoluci�n territorial das linguas do suroeste de Europa entre as que aparece o galego.
Artigo principal: Lingua galega.

O galego � unha lingua rom�nica, propia de Galicia, que � unha evoluci�n do lat�n vulgar falado na provincia de Gallaecia e que culminou dentro do Reino de Galicia, a finais da Alta Idade Media, nun romance diferenciado. O galego moderno descende do galego-portugu�s, lingua medieval que evolucionou e deu lugar �s actuais galego e portugu�s.

O galego converteuse en lingua escrita culta tanto nos reinos de Galicia e Portugal coma nos de Le�n e Castela. O documento m�is antigo escrito en galego que se conservou no territorio da Galicia actual � o Foro do bo burgo de Castro Caldelas, outorgado por Afonso IX en abril de 1228 � concello de Allariz (Ourense). No s�culo XIII escribir� en galego o rei Afonso X o Sabio as Cantigas de Santa Mar�a. A lingua galega medieval foi especialmente relevante no �mbito da l�rica, considerada entre as referenciais[48]</ref> da �poca para todo Europa. Entre os s�culos XIV e XVI, debido a circunstancias de car�cter hist�rico e pol�tico, acent�anse as diverxencias entre as d�as variedades que, seguindo cadanseu destino, acaban fix�ndose como linguas independentes[49], a�nda que ligadas por estreitos lazos de parentesco. Presenta unha pequena porcentaxe de pervivencias l�xicas dos substratos precelta, celta e paleohisp�nico, as� coma dos superestratos xerm�nico, brit�nico e �rabe.

No presente, o galego f�lano case tres mill�ns de persoas; � a lingua minorizada con maior comprensi�n e uso porcentual dentro de Espa�a. � idioma oficial na Nacionalidade Hist�rica de Galicia[50] e tam�n se fala na Terra Eo-Navia (Asturias), no Baixo Bierzo (Le�n), nas Portelas (Zamora) e na Serra de X�lima (C�ceres). As� mesmo � unha das linguas da importante comunidade galega no exterior, espallada por todo o mundo.

Transmisi�n oral

[editar | editar a fonte]
A danza de Ald�n (Cangas) probabelmente xa se bailaba na Idade Media, como nas bailadas.

Existe unha variada e rica cultura popular de tradici�n oral transmitidos oralmente polo pobo galego. Manif�stase con diferentes temas, formas e x�neros de arte. Como forma falada a trav�s de ditos, esconxuros, oraci�ns, adivi�as, refr�ns, contos, lendas e mitos,[51] como forma musical nas letras de cantigas e tam�n en representaci�ns esc�nicas populares ou teatro popular. Esta cultura popular oral conserva viva un variado repertorio de grande interese hist�rico, etnol�xico e art�stico. A orixe desta tradici�n oral rem�ntase � l�rica trobadoresca como testemu�an alg�ns dos cantos de transmisi�n oral daquela �poca que sobreviviron at� os nosos d�as. Por�n, entre os s�culos XVI e XVIII, nos chamados S�culos Escuros, prod�cese en Galicia unha reestruturaci�n social e pol�tica que afectou tam�n � literatura oral, extinguindo a literatura trobadoresca e a influencia da literatura de transmisi�n oral. O analfabetismo masivo do pobo galego at� ben entrado o s�culo XIX propiciou que a transmisi�n oral tivese un dobre valor para o pobo galego, l�dico e funcional, xa que permit�a achegar a cultura creativa a persoas que non pod�an desenvolvela por escrito.

Prosa

As principais formas de relato popular galego son o conto e a lenda. O conto � un relato ficticio breve en prosa, cuxas historias poden clasificarse en tres �reas segundo o seu contido: contos de encantamentos, contos de animais e contos de costumes.[52] A lenda � tam�n un relato breve no que interve�en personaxes mitol�xicos e forzas sobrenaturais, pero que a difenrenza dos contos, tentan ser veros�miles e adoitan ser m�is concretos nos lugares, nos personaxes e nos tempos da historia.

Verso

A tem�tica do cancioneiro popular galego � com�n co resto da poes�a folcl�rica occidental.[53] A s�a orixe rem�ntase �s s�culos XVIII e XIX, a�nda que algunhas pezas son do XVII e unhas poucas parecen proceder da tradici�n popular medieval. Os principais temas son os que se refiren �s sentimentos persoais (amor, soidade, desexo), � trato social (galanteo, diversi�n, burla, disputa), � vida familiar, � traballo, � festa, � medio natural (animais, paxaros, r�os) e � devoci�n relixiosa. En contraste coa tendencia sentimentalista atribu�da � literatura galega, a actitude predominante no cancioneiro popular � o humor, que est� presente en case t�dolos temas.[54]

Entre estas composici�ns populares galegas salienta a regueifa, unha cantiga improvisada entre d�as ou m�is persoas que seguen un mesmo cantar ou son durante o tempo que dura unha disputa sobre un tema determinado. Ademais, ten a caracter�stica de que cada regueifeiro canta unha estrofa de catro versos octos�labos nos que riman os pares e quedan libres os impares (de maneira que formalmente coincide coa copla popular). Pode verse certo parecido coa tenz�n medieval, na que tam�n hab�a unha disputa entre dous trobadores sobre un tema determinado, mais a regueifa foi e � m�is popular. Os temas da regueifas son variados, mais polo xeral, hai unha boa dose de humor ou retranca, o que fai que este tipo de cantares sexan moi divertidos para todos os p�blicos. A controversia entre os regueifeiros pode durar horas, e g��aa o que canta a �ltima copla.[55]

Mitolox�a

[editar | editar a fonte]
Estatua de Breog�n, quizais o m�is famoso dos personaxes m�ticos de Galicia, � p� da torre de H�rcules.
Artigo principal: Mitolox�a galega.

M�sica

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: M�sica tradicional galega.
Cantareira galega.
Galego bailando, de Gustave Dor�, ca. 1862.

A m�sica tradicional de Galicia caracter�zase tanto polas s�as formas (mui�eiras, xotas, alal�s etc), instrumentos (gaita galega e pandeireta, entre outros) e agrupaci�ns musicais. Como m�sica tradicional que evolucionou oralmente, comparte trazos en com�n coas das �reas veci�as de Asturias, Portugal e Le�n e en xeral coa tradici�n musical de Europa Occidental.[56] Os instrumentos tradicionais m�is significativo son a gaita e a pandeireta. Pero non sempre foron instrumentos doados de conseguir. Por esta raz�n cunchas, pi�as, tixolas, baldes de metal, un sacho golpeado cun seixo, paus... serv�an de acompa�amento habitual nos momentos de traballo ou cando non se dispu�a doutra posibilidade. A gaita � o instrumento por excelencia na tradici�n musical galega. Componse dun fol, onde se insufla aire polo soprete, un punteiro, onde se dixita a melod�a, e tres tubos (ronc�n, ronquete e ronquillo) que fan notas pedal. O ronc�n ap�iase no ombreiro do int�rprete, e o ronquete e o ronquillo no brazo esquerdo. Segundo a dixitaci�n empregada f�lase de tocar en aberto ou en pechado. Variantes deste instrumento son a gaita de barqu�n, no que un barqu�n que lle d� nome � o que insufla aire no fol. Outra variante � a gaita de cana, recuperada por Xavier Blanco, con tubos feitos dese material.

Gaita galega.

Durante o franquismo, a m�sica tradicional foi forzada a adaptarse � visi�n pol�tica do momento, e as manifestaci�ns m�is vistosas foron transformadas en espect�culos patri�ticos, o que conduciu ao declive na popularidade dos estilos tradicionais (o "folclorismo"), a castelanizaci�n das letras e a deturpaci�n tanto das formas musicais como das danzas que as acompa�aban. Non ser�a at� a desintegraci�n e ca�da do franquismo que a tradici�n non volveu a ter sido en conta, tanto por novos grupos (Fuxan os ventos � o caso m�is salientable neste senso) como por agrupaci�ns folcl�ricas, que ben continuaron en certa medida coas formas impostas por Educaci�n y Descanso e os grupos de Coros y Danzas da Falange Espa�ola, ou afondaron na recolleita e reconstruci�n da m�sica tradicional. Nese momento recuper�ronse moitas formas tradicionais, tentouse dignificar a gaita e apareceron festivais, como o Festival Internacional do Mundo Celta (1977), que contribu�ron a establecer grupos musicais. Alg�ns grupos destes primeiros tempos que reaprenderon os estilos tradicionais foron Os Areeiras de Catoira, Os Rosales, Os Campaneiros de Vilagarc�a,Os Morenos de Lavadores, e Os Irm�ns Graceiras. Ant�n Corral creou un obradoiro de m�sica popular de grande influencia na Universidade Popular de Vigo. A formaci�n m�is notoria aparecida nesta altura foi Milladoiro.

Nas �ltimas d�cadas do s�culo XX, moitos m�sicos galegos comezaron a considerar que a m�sica galega era polo menos parcialmente "c�ltica" en orixe, de maneira que procuraron influencias nas m�sicas de Irlanda e Escocia, as� como da Breta�a francesa. A pesar de que esta relaci�n � moi discutida, o resultado foi a proxecci�n internacional da m�sica galega, coincidindo cun espallamento xeral da m�sica tradicional como contestaci�n as m�sicas m�is comerciais.

Mui�eira

[editar | editar a fonte]
Baile dunha mui�eira no XXXIX D�a da Mui�eira de Pontevedra, celebrado na avenida de Montero R�os.

A mui�eira � un baile e un x�nero musical tipicamente galego. Como x�nero, dist�nguese principalmente polo seu comp�s de 6/8, r�pido e vivo, do cal existen algunhas variantes. � unha danza folcl�rica galega de ritmo r�pido. A s�a orixe � discutida, pero comunmente af�rmase que foi nos mu��os onde se mo�an o trigo e m�is o millo onde naceu este baile; dado que as mulleres que traballaban al� ti�an que esperar alg�n tempo a que o millo estivese a punto, e para pasar o tempo bailaban. Para alg�ns estudosos � un baile de asimilaci�n recente, non habendo testemu�os escritos anteriores � s�culo XIX.

Como baile tradicional interpret�base en festas, romar�as e canta xuntanza social o permit�a. Se se dispu�a de gaita, prefer�ase esta; pero sen�n, un grupo de percusi�n m�is ou menos improvisado. A danza era colectiva, normalmente de tres a oito parellas colocadas fronte a fronte formando unha ringleira. A estrutura musical, composta de copla e volta, refl�ctese na danza en xeito de punto e paseo. Un home interpretaba un punto, constru�do m�is ou menos improvisadamente a base de embotados, saltos, picados e outras figuras, e o resto do grupo repite os movementos varias veces, mentres dure a parte da copla. Durante a parte de volta da melod�a, o grupo realizaba paseos, en c�rculo, xirando as filas sobre o seu centro, ou outras figuras coreogr�ficas sinxelas. Tanto punto como paseos exec�tanse cos brazos en alto ou facendo leves debuxos que dan m�is graza � interpretaci�n.

Na mui�eira vella, un ou dous homes bailan con d�as ou m�is mulleres. O home realiza puntos complexos, mentres que a muller ten un papel secundario, limit�ndose a seguir o home con paseos con forma de oito, e con actitude m�is recollida.

Tradicionalmente tanto a mui�eira como a xota galega son bailes de car�cter l�dico e con compo�ente social, ou incluso de galanteo.

Vestimenta

[editar | editar a fonte]

Traxe galego

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Traxe galego.
Debuxo dunha muller galega co traxe t�pico. 1886.

O traxe galego � a vestimenta tradicional que o pobo galego usaba para as s�as actividades ata ben entrado o s�culo XX. A�nda que existen diferenzas entre os traxes usados para traballar e os traxes para d�as de festa, os usados no interior de Galicia respecto �s da costa, as evoluci�ns ao longo do tempo e as normais diferenzas entre as clases socioecon�micas, existen certos patr�ns com�ns que os unifican e caracterizan e que permiten certos contrastes e igualaci�ns cos territorios veci�os de Asturias ou a provincia de Le�n.

O traxe feminino componse dunha chambra ou unha camisa e unha enauga. A chambra era unha roupa interior composta de d�as partes superior e inferior (chamadas cos e faldra ou aba respectivamente) cosidas entre si. Os pololos era unha especie de calzas que se pu�an baixo a faldra ou a enauga. Por riba vest�ase unha saia (en ocasi�ns chamada refaixo ou faldra) de moito voo, composta dunha parte inferior chamada zagal e outra superposta, algo mais curta. Inda se pod�a p�r por riba da saia outras pezas coma o mantelo, a xeito de mandil grande que non chegaba a cruzarse na parte traseira, ou unha vasqui�a profusamente adornada, que a diferenza do mantelo cubr�a a saia enteira. Por riba da camisa pod�ase vestir un mant�n cruzado, ben de caxemira ou de la, un corpi�o (especie de chaleco moi axustado) que se chamaba xustillo se era interior. O dengue era unha especie de capa que cubr�a os ombros e que se cruzaba no peito, sendo propio de d�as de festa. Inda que era habitual ir descalzos, tam�n usaban zapatos con medias caladas nos d�as de festa, ou escarp�ns para andar por casa sobre os que se pod�a por unhas zocas de madeira se era preciso. Compostos de sola de madeira e copo de pel de becerros, Os zocos ou tamancas tam�n eran moi usados tanto por homes como por mulleres. A cabeza �a moitas veces cuberta, ben por panos, cofias, sombreiros. No caso de non ser as� o pelo, sempre longo, �a recollido en trenzas ou un mo�o.

Como roupa interior o home usaba un calz�n curto, sobre o que se pu�an unhas cirolas m�is curtas que a deixaban ver, xunto cunhas polainas que chegaban algo mais abaixo do xeonllo. Co tempo pasaron a usarse pantal�ns ata os nocelos, pero as polainas de coiro eran �tiles nas tarefas agr�colas e gandeiras. A cintura cingu�ase unha faixa de l� a xeito de abrigo e protecci�n dos cadr�s. A faixa �a por riba do pantal�n e da camisa, ou incluso do chaleco. A camisa en si era ampla, adornada nas partes visibles e cinguida nos pu�os e no pescozo. Sobre el p��ase un chaleco, unha chaqueta curta ou unha almilla. A diario os homes �an descalzos, pero tam�n usaban zapatos se �an de gala, ou tamancas ou zocas no caso de ir traballar. A cabeza cubr�ase cun pano e sobre el unha monteira ou un pucho, ou m�is recentemente sombreiros.

Zoca

[editar | editar a fonte]
Zocas galegas nun taller de carpinteiro, Meir�s, Valdovi�o.
Artigo principal: Zoca.

A zoca � un tipo de calzado dunha peza propio do pobo galego al�n doutros pobos europeos. Foron empregadas como calzado protector tanto en f�bricas coma no campo. Est�n feitas tradicionalmente con madeira de bidueiro e pos�en numerosas tipolox�as, dende as vilalbesas ata as de monta�a, m�is semellantes �s co�ecidas como "madre�as". Son consideradas como saudables para os p�s.

Coroza

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Coroza.

A coroza � unha peza de vestir galega feita de xuncos empregada en �pocas de choiva para resgardarse dela.[57] Complet�base cunhas polainas do mesmo material.

Est� confeccionada en tres partes, unha exterior que cobre os ombreiros e chega at� a cintura, e d�as interiores que comezan dende os ombreiros e que chegan at� os p�s. Na parte inferior das pernas p��ense as polainas e para os p�s unhas botas de coiro con sola de madeira.[58] Pode levar un capelo,[59] unha carapucha feita en capas do mesmo material para cubrir a cabeza.

Deportes e xogos

[editar | editar a fonte]
Demostraci�n de loita tradicional galega en Santalla (2008).
Artigo principal: Loita tradicional galega.

A loita tradicional galega � a forma de loita aut�ctona de Galicia.[60] A loita galega desenvolv�ase tradicionalmente coma un xeito de actividade l�dica asociada �s traballos do agro ou mari�eiros. A loita tradicional galega mant�vose viva at� mediados do s�culo XX. Posteriormente foi esmorecendo, e s� nalgunhas zonas concretas se practicou de forma frecuente en tempos m�is recentes. En xeral pelex�base dentro dun c�rculo de tama�o variable (c�rculo vivo) de arredor dos catro metros de di�metro. No interior fac�ase habitualmente sobre unha base de monllos de palla cos couces para f�ra mentres que nas zonas mari�eiras esta ti�a lugar na area marcando o c�rculo con paus ou cunchas. Os loitadores levan un pantal�n resistente que se remanga ata os xeonllos e unha faixa arredor da cintura. Non se pode agarrar da roupa, ag�s � pantal�n e � faixa. Os obxectivos da pelexa son tirar � contrario de costas, inmobilizalo no chan ou tiralo f�ra do c�rculo vivo.

Artigo principal: Billarda.
Xogando � billarda.

A billarda foi un dos xogos m�is co�ecidos e populares do pobo galego. Malia que existe unha gran variedade de nomes e regras dependendo das zonas, a caracter�stica com�n do xogo consiste en darlle cun pau (panca, pal�n, pal�n, pal�n ou varal) a outro m�is pequeno (billarda, o que d� nome ao xogo, ou estornela), para elevalo e despois envialo o m�is lonxe posible.

A orixe rem�ntase � Idade Media, estando documentada no Libro de Apolonio (obra en castel�n do mester de clerec�a) e nas Cantigas de Santa Mar�a de Afonso X, ambas as d�as obras do s�culo XIII. No s�culo XX foi analizada por diversos antrop�logos, etn�logos e intelectuais, desde membros da xeraci�n N�s como Vicente Risco ou disc�pulos seus como Xes�s Taboada Chivite, at� personalidades como Ferm�n Bouza Brey (Xogos inici�ticos infantiles da Galiza, 1963), Arturo Roman� Garc�a (Xogos infantiles de Galicia, 1983), Mar�a Barrio e Enrique Harguindey (Lerias e enredos para os m�is pequenos, 1983), Camilo Brand�n Feijoo (Os xogos dos nosos rapaces, 1986), Xoaqu�n Lorenzo �Xocas� (Enredos, 1992) ou Ana Est�vez Lavandeira (Os xogos, 2000).

Festas

[editar | editar a fonte]

Unha boa parte das celebraci�ns galegas xiran en torno � comida ou son caracter�sticas dunha �poca do ano. Entre elas est�n os fiadeiros, fiadas, fi�s, fiand�ns ou ser�ns, os Maios, o Magosto, a noite de san Xo�n, o Nadal, o Entroido, a Semana Santa ou a Rapa das Bestas. Nalg�ns casos, son declarados de interese tur�stico. Celebraci�ns modernas xa son as churrascadas ou sardi�adas, o esconxuro da queimada, o Apalpador, o Samhain, etc.

Entroido

[editar | editar a fonte]
Artigos principais: Entroido e Entroido de Xinzo de Limia.
Cigarr�n no entroido de Ver�n.

O entroido � unha festa de posible orixe pag� que ten lugar antes da coresma cristi� en data variable (entre febreiro e marzo). O entroido mestura elementos tales como disfraces, desfiles e festas na r�a, cun ambiente de permisividade e certo descontrol. � celebrado polos galegos con caracter�sticas particulares, con disfraces e esmorgas moi diferenciadas entre diversas poboaci�ns: son co�ecidos os entroidos de Xinzo de Limia, Laza, Ver�n, Vila de Cruces, A Estrada, Vilaboa e outros moitos, alg�ns dos cales est�n cualificados de festas de interese tur�stico nacional polo Ministerio de Industria, Turismo e Comercio.[61]

As m�scaras do entroido galego presentan, segundo as zonas e comarcas, trazos diferentes. Podemos distinguir dous grandes grupos: As m�scaras ourens�s, que pertencen �s entroidos dun arco de vilas que nace en Maceda e Allariz, est�ndese polo sur da provincia e remonta polo leste ata chegar � Ribeira Sacra. Son, habitualmente, m�scaras coloristas que cobren a cara, realizadas moitas delas en madeira e que te�en como misi�n meter medo, asustar, bater nos veci�os ou escorrentalos. A�nda que �s veces van en grupo, a s�a presenza � habitualmente individual. Entre elas est�n os cigarr�ns de Ver�n, os peliqueiros de Laza, os felos de Maceda, os boteiros de Vilari�o de Conso, de Manzaneda e de Viana do Bolo, as charr�as de Allariz, as pantallas de Xinzo, os vergalleiros de Sarreaus, os murrieiros da Teixeira, os troteiros de Bande, as bonitas de Sande no concello de Cartelle,[62] os vellarr�ns de Ri�s etc. Por outra banda, est�n as m�scaras da zona atl�ntica, nunha zona non continua que vai dende Cangas e Vilaboa � sur ata as comarcas do Deza e o val do Ulla. Son traxes tam�n coloristas, pero que frecuentemente deixan o rostro descuberto. � o caso dos xenerais de Deza e de Ulla, as damas e gal�ns de Cangas e Vilaboa e as madamitas e madamitos do entroido de Cerdedo-Cotobade.

Tam�n existen outros costumes, como os Mecos bonitos e mecos feos de Frox�s das Vi�as, os Volantes da Ribeira do Mi�o (Parroquias de Santiago de Arriba, San Pedro, Camporramiro e Nogueira), o Oso de Salcedo, en Salcedo (A Pobra do Broll�n), o merdeiro en Vigo ou o Irrio de Castro Caldelas, que sae � r�a entre o 7 e o 11 de setembro e que posiblemente te�a a s�a orixe no entroido.

Rapa das bestas

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Rapa das bestas.
Rapa das bestas de Sabucedo.

A rapa das bestas � o nome dunha celebraci�n que se fai en varias localidades do territorio galego e que consiste en cortar a crina dos cabalos. � unha festa que se realiza nos curros e a m�is co�ecida � a rapa das bestas de Sabucedo, no concello da Estrada.

Gastronom�a

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Gastronom�a de Galicia.
Polbo � feira.

A gastronom�a galega ten unha gran tradici�n e variedade, sendo un dos aspectos de maior importancia na cultura e sociedade galegas. Est� bastante fundamentada na carne e na verdura, sendo caracter�sticos os pratos abondosos e de gran contido cal�rico. Isto d�bese � diversidade da econom�a de subsistencia, sobre todo no rural, e � necesidade de inxerir comidas con contido en graxa para combater o fr�o. Est� moi estabelecida a celebraci�n de grandes comidas, ben en familia, ben en eventos, actos ou encontros. En Galicia te�en lugar gran n�mero de festas gastron�micas, a maior�a delas no ver�n[63]. Un dos seus maiores estudosos foi o escritor �lvaro Cunqueiro. Un dos elementos m�is importantes e co�ecidos da coci�a galega � o marisco, sobre todo nas zonas costeiras. Cultivado nas r�as galegas, nas que reside unha vasta riqueza biol�xica, a s�a calidade est� reco�ecida como unha das m�is importantes a nivel mundial[64].

Carro galego

[editar | editar a fonte]
Carro (A Arnoia).
Artigo principal: Carro galego.

Galegofobia

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Galegofobia.

A galegofobia fai referencia á aversión non xustificada cara a Galicia, cara á cultura e lingua galegas e cara ao individuo galego e a súa identidade. Malia que o termo non aparece recollido en ningún dicionario de corte académico, trátase da denominación xenérica e popular para se referir a este fenómeno tanto na prensa coma no eido social. Así, a primeira constancia que se ten do seu uso é nun artigo de prensa asinado por Villar Ponte e datado en 1916.[65] As primeiras manifestacións de galegofobia correron a cargo de múltiples e sobranceiros literatos en lingua castelá (Miguel de Cervantes, no seu Quixote,[66] como exemplo destacado), mais tamén é posible rastrexala na historiografía nacionalista española (cuxa figura paradigmática é Menéndez Pidal) ou mesmo no ámbito político ou televisivo[67] contemporáneo.[68]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Joshua Project (ed.). "People Cluster: Galician" (en inglés). Consultado o 26 de febreiro de 2019. 
  2. ↑ Suma dos habitantes de España nados en Galicia (c. 2,8 m), máis os galegos do padrón de españois residentes no estranxeiro.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 IGE (ed.). "Cifras oficiais da poboación a 1 de xaneiro de 2016" (en galego). Arquivado dende o orixinal o 17 de outubro de 2019. Consultado o 01 de marzo de 2017. 
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 Míguez, Marcos (15 de marzo de 2017). "Unos 8.000 gallegos emigraron en el 2016". Consultado o 15 de marzo de 2017. 
  5. ↑ Non incluídos os galegos nados fóra de Galicia
  6. ↑ INE
  7. ↑ Blanco, P. (19 de decembro de 2010). "El catolicismo convive en Galicia con 40.000 creyentes de otras religiones". La Voz de Galicia. Consultado o 19 de outubro de 2014. 
  8. ↑ Enciclopedia de nacións sen estado (en inglés)
  9. ↑ Pfeil, Beate Sibylle (2006). "Die Minderheitenrechte in Spanien". En Pan, Christoph. Minderheitenrechte in Europa (en alemán). pp. 520–537. ISBN 978-3-211-35310-3. 
  10. ↑ Minahan, James (2000). One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups. Greenwood Publishing Group. p. 753. ISBN 0-313-30984-1. 
  11. ↑ Recalde, Montserrat (1997). La vitalidad etnolingüística gallega. València: Centro de Estudios sobre Comunicación Interlingüistíca e Intercultural. ISBN 9788437028958. 
  12. ↑ Romar, Raúl (16 de decembro de 2008). "Los gallegos tienen genes más afines a los húngaros que a los andaluces". La Voz de Galicia. Consultado o 19 de outubro de 2014. 
  13. ↑ "La invasión sueva y el Camino de Santiago, la gran influencia". La Voz de Galicia. 16 de decembro de 2008. Consultado o 19 de outubro de 2014. 
  14. ↑ Gippini, David (26 de novembro de 2004). "Algunos estudios sugieren la existencia de rasgos genéticos específicos de los gallegos". La Voz de Galicia. Arquivado dende o orixinal o 11 de agosto de 2015. Consultado o 19 de outubro de 2014. 
  15. ↑ Ethnologue.
  16. ↑ McGuckin et al. 2004, p. 284.
  17. ↑ Spain - Player of the Century, rsssf.com, consultado el 4 de marzo de 2010
  18. ↑ Lombao, David (26 de novembro de 2016). "Morre Fidel Castro, o 'galego' que marcou a historia de Cuba". Praza Pública. Consultado o 30 de novembro de 2016. 
  19. ↑ Ribadumia rinde homenaje a Alfonsín La Voz de Galicia 1 de abril de 2009
  20. ↑ Lombao, David (29 de novembro de 2016). "O presidente do Uruguai busca empresas investidoras en Galicia, "o meu pobo"". Praza Pública. Consultado o 30 de novembro de 2016. 
  21. ↑ "Elecciones gallegas". www.elmundo.es (en castelán). Consultado o 18 de febreiro de 2019. 
  22. ↑ "El 'lobby' ultramarino de los emigrantes gallegos". El País (en castelán). 2007-07-30. ISSN 1134-6582. Consultado o 2019-02-18. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Moralejo, Juan J. (2008). Callaica nomina : estudios de onomástica gallega (PDF). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza. pp. 113–148. ISBN 978-84-95892-68-3. 
  24. ↑ Curchin, Leonard A. (2008) Estudios GallegosThe toponyms of the Roman Galicia: New Study. Cuadernos de Estudios Gallegos LV (121): 111.
  25. ↑ Bosch, E; Calafell, F; Comas, D; Oefner, PJ; Underhill, PA; Bertranpetit, J (2001). "High-Resolution Analysis of Human Y-Chromosome Variation Shows a Sharp Discontinuity and Limited Gene Flow between Northwestern Africa and the Iberian Peninsula". American Journal of Human Genetics 68 (4): 1019–29. PMC 1275654. PMID 11254456. doi:10.1086/319521. 
  26. ↑ Stephen Oppenheimer, The Origins of the British – A Genetic Detective Story, 2006, Constable and Robinson, ISBN 1-84529-158-1
  27. ↑ Sykes, Bryan (2006). Bantam, ed. Blood of the Isles: Exploring the Genetic Roots of Our Tribal History. ISBN 0-593-05652-3. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Bycroft 2018, p. 3
  29. ↑ Bycroft 2018, p. 4-6
  30. ↑ Pallares 1998, p. 59-61
  31. ↑ Carr, R. (2000). Spain:a history. Oxford University Press. 
  32. ↑ Barton, S. (2009). A History of Spain. Palgrave Macmillan. 
  33. ↑ BARÓMETRO AUTONÓMICO (III). GALICIA Centro de Investigaciones Sociológicas, 13/09/2012 (en castelán).
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Escalhao, Cecilia L. "Biblioteca Galega de Bos Aires" (PDF) (en castelán). bn.gov.ar. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 18 de setembro de 2016. Consultado o 27 de febreiro de 2017. 
  35. ↑ aulete.com.br (ed.). "Galego no dicionario en liña Aulete". Consultado o 4 de maio de 2022. 
  36. ↑ dicionario.priberam.org (ed.). "Galego no dicionario en liña Priberam". Consultado o 4 de maio de 2022. 
  37. ↑ michaelis.uol.com.br (ed.). "Galego no dicionario en liña Michaelis". Arquivado dende o orixinal o 23 de setembro de 2021. Consultado o 4 de maio de 2022. 
  38. ↑ Ferrer, Jorge (2003). "Españoles en El Salvador" (PDF). Wayback Machine (en castelán). Wayback Machine (publicado o 6 de setembro de 2003). Consultado o 1 de agosto de 2003. 
  39. ↑ "Argentinismos en el Diccionario de la Real Academia Española". gallego, ga. 4. adj. Ant., Arg., Col. y Ur. Dicho de una persona: Nacida en España o de ascendencia española. U. t. c. s. 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Lojo, María Rosa (2009). "La Argentina Gallega: Más Allá de los Estereotipos". Revista Gramma. 
  41. ↑ "Un libro indaga nas representacións dos galegos na Arxentina". ghastaspista. 16 de abril de 2009. Arquivado dende o orixinal o 25 de xuño de 2018. Consultado o 27 de febreiro de 2017. 
    En Arxentina, falar de galegos é falar de españois.
  42. ↑ Núñez Seixas, Xosé Manoel (2002). O inmigrante imaxinario: estereotipos, representacións e identidades dos galegos na Arxentina, 1880-1940. Universidade de Santiago de Compostela. p. 27. 
  43. ↑ Conde, Oscar (2011). Lunfardo. Penguin Random House Grupo Editorial Argentina. 
  44. ↑ "Galicia en el mundo". Asociación PuntoGal. Arquivado dende o orixinal o 21 de agosto de 2016. Consultado o 27 de febreiro de 2017. 
  45. ↑ "Raposo Varela: “Buenos Aires es la quinta provincia gallega”". Palermo Online. 26 de xullo de 2016. 
  46. ↑ "Los escritores de Galicia ser�n una atracci�n de la Feria del Libro de Buenos Aires, la "quinta provincia gallega"". lanacion.com.ar. 2 de marzo de 2016. Arquivado dende o orixinal o 20 de agosto de 2016. Consultado o 27 de febreiro de 2017. 
  47. ↑ "Inmigrantes españoles". oni.escuelas.edu.ar. Arquivado dende o orixinal o 12 de marzo de 2016. Consultado o 27 de febreiro de 2017. 
  48. ↑ "O catalán Jofre de Foixá, autor dunhas Regles de Trobar escritas en occitano arredor de 1290, cita as linguas que el considera naquela altura habilitadas para a lírica: o francés, o provenzal, o siciliano e o galego; galego, pois, e non galego-portugués nin portugués, é a denominación que se lle daba á lingua dos cancioneiros, polo menos nos ambientes eruditos e trobadorescos." Freixeiro Mato, Xosé Ramón. "A lingua do reino de Galiza". vieiro. Arquivado dende o orixinal o 14 de maio de 2021. Consultado o 19 de febreiro de 2019. 
  49. ↑ de Azevedo Maia, Clarinda (1986). História do Galego-Português (Con referência à situação do galego moderno). Instituto Nacional de Investigação Científica - Coimbra. ISBN 9789723107463. 
  50. ↑ Estatuto de Autonomía de Galicia. ARTIGO 5 Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o dereito de os coñecer e de os usar.
  51. ↑ Cuba, X; Reigosa, A; Miranda, X (1998-2004). Cabalo buligán. Contos da tradición oral de Galicia. Edicións Xerais. 
  52. ↑ Noia Campos, C. (2002). Contos galegos de tradición oral. Vigo: Nigra Trea. 
  53. ↑ Blanco Pérez, D. (1992). A poesía popular en Galicia 1745-1885. Vigo: Edicións Xerais. 
  54. ↑ Blanco Pérez, D. (1994). Historia da literatura popular galega. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, Biblioteca de Divulgación. 
  55. ↑ "Os improvisadores da montaña". La Voz de Galicia. 2 de xullo de 2009. Arquivado dende o orixinal o 29/06/2013. Consultado o 27/02/2017. 
  56. ↑ María Pilar Alén Historia da música galega, p.33
  57. ↑ B, J (13 de decembro de 2009). "El Lalín de 1926 con ojos de mujer". La Voz de Galicia. Consultado o 17 de maio de 2015. 
  58. ↑ "Coroza". Museo del Traje. Consultado o 17 de maio de 2015. 
  59. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para capelo.
  60. ↑ A Loita Tradicional Galega
  61. ↑ "Festas de interese turístico nacional de Galicia no Entroido". Turgalicia. Arquivado dende o orixinal (html) o 19/05/2011. Consultado o 26/01/2011. 
  62. ↑ Sande reivindica sus 'bonitas' de Entroido (en castelán)
  63. ↑ "El verano en Galicia: una ruta sin perder bocado", en 20minutos, 13 de xullo de 2006.
  64. ↑ "El mar es el protagonista de la gastronomía gallega", www.cocinayhogar.com (en castelán).
  65. ↑ FREITAS JUVINO, María Pilar. A represión lingüística en Galiza no século XX'. Aproximación cualitativa á situación sociolingüística de Galiza. Vigo, Xerais, 2008.
  66. ↑ MURADO LÓPEZ, Miguel Anxo. Otra idea de Galicia, Ed. Debate, 2008: ... En cuanto al Quijote genuino, los gallegos tampoco salen mucho mejor parados [...]. Los llamados yangüeses en la edición definitiva del texto, los malvados pastores que mantean a Sancho y le roban, eran originariamente gallegos. [...] Pero detengámonos un momento: ¿no estaremos cayendo en ese pecado mortal de los historiadores periféricos, el victimismo? Desgraciadamente, la respuesta es que no. El caso de Galicia es especial. Alcanza tal grado de agresividad y violencia que apenas puede compararse con el trato dado a los gascones en Francia y a los irlandeses en Inglaterra, y aun en esto hay una diferencia considerable.
  67. ↑ La coruñesa de ´Gran Hermano´ y su lengua, nova en La opinión o 15 de febreiro de 2011. (en castelán)
  68. ↑ ... así pois, a galegofobia que se desatou en Castela e tamén en Portugal após o período medieval por a Galiza ficar politicamente anulada e economicamente empobrecida, coas súas manifestacións nos textos literarios dos grandes autores, constitúe unha das bases principais para o desenvolvemento do fenómeno do autoodio, en A lingua tiveran por lingua d’escravos. O autoodio como concepto sociolingüístico (p.128), artigo aparecido en Estudos de lingüística galega 6 (2014), de Xosé Ramón Freixeiro Mato.

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Bibliograf�a

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pobo_galego&oldid=6690216»