Idade Antiga

Para outras p�xinas con t�tulos hom�nimos v�xase: Antig�idade.

Historia (occidente)
Protohistoria
Idade Antiga	Antig�idade cl�sica
	Antig�idade tard�a
Idade Media	Alta Idade Media
	Baixa Idade Media
			Plena Idade Media
			Crise da Idade Media
s�culo XV
Idade Moderna
	s�culo XVI
	s�culo XVII
s�culo XVIII
Idade Contempor�nea	s�culo XIX
	s�culo XX
	s�culo XXI

Pedra de Rosetta, singular�simo obxecto descuberto en 1799 e cuxo estudo permitiu o comezo do desciframento dos xerogl�ficos exipcios, o que abriu o cami�o a unha historia antiga desde novos supostos metodol�xicos.

A Idade Antiga � a �poca hist�rica que coincide co xurdimento e desenvolvemento das primeiras civilizaci�ns ou civilizaci�ns antigas.

O concepto m�is tradicional de historia antiga presta atenci�n ao descubrimento da escrita, que convencionalmente a historiograf�a considerou o fito que permite marcar o final da Prehistoria e o comezo da Historia, dada a primac�a que outorgan �s fontes escritas fronte � cultura material, que estuda co seu propio m�todo a arqueolox�a. Outras orientaci�ns procuran atender ao sistema social ou o nivel t�cnico. Recentemente, os estudos de xen�tica de poboaci�ns baseados en distintas t�cnicas de an�lises comparativos de ADN e os estudos de antropolox�a ling��stica est�n chegando a reconstru�r dun xeito cada vez m�is preciso as migraci�ns antigas e a s�a herdanza nas poboaci�ns actuais.

Sexa cal for o criterio empregado, coincide que en tempo e lugar uns e outros procesos cristalizaron no comezo da vida urbana (cidades moi superiores en tama�o e diferentes en funci�n �s aldeas neol�ticas), a aparici�n do poder pol�tico (palacios, reis), das relixi�ns organizadas (templos, sacerdotes), unha complexa estratificaci�n social, esforzos colectivos de grande envergadura que esixen prestaci�ns de traballo obrigatorio e impostos, e o comercio de longa distancia (todo o que se veu en chamar Revoluci�n urbana); nivel de desenvolvemento social que por primeira vez se acadou na Sumeria do IV milenio a. C., espazo propicio para a constituci�n das primeiras cidades-estado competitivas a partir do substrato neol�tico que levaba xa catro milenios desenvolv�ndose no crecente f�rtil. A partir delas, e de sucesivos contactos (tanto pac�ficos como invasi�ns) de pobos veci�os (culturas sedentario-agr�colas ou n�made-gandeiras que se nomean tradicionalmente con termos de validez cuestionada, m�is propios de familias ling��sticas que de razas humanas: semitas, camitas, indoeuropeos etc.), f�ronse conformando os primeiros estados de grande extensi�n territorial, ata acadar o tama�o de imperios multinacionais.

Procesos semellantes tiveron lugar en diversos momentos segundo a �rea xeogr�fica (sucesivamente Mesopotamia, o val do Nilo, o subcontinente indio, a China, a conca do Mediterr�neo, a Am�rica precolombiana e o resto de Europa, Asia e �frica); nalgunhas zonas especialmente illadas, alg�ns pobos cazadores-recolectores actuais a�nda non abandonar�an a prehistoria mentres que outros entraron violentamente na idade moderna ou contempor�nea da man das colonizaci�ns do s�culo XVI ao XIX.

Os pobos cronoloxicamente contempor�neos da Historia escrita do Mediterr�neo oriental poden ser obxecto da Protohistoria, pois as fontes escritas por romanos, gregos, fenicios, hebreos ou exipcios, ademais das fontes arqueol�xicas, permiten facelo.

A Antig�idade cl�sica local�zase no momento de plenitude da civilizaci�n grecorromana (s�culo V a.C ao s�culo II d. C.) ou en sentido amplo, en toda a s�a duraci�n (s�culo VIII a.C ao s�culo V d. C.). Caracterizouse pola definici�n de innovadores conceptos socio-pol�ticos: os de cidadan�a e de liberdade persoal, non para todos, sen�n para unha minor�a sostida polo traballo escravo; a diferenza dos imperios fluviais do Antigo Exipto, Babilonia, India ou China, para os que se definiu a imprecisa categor�a de modo de produci�n asi�tico, caracterizadas pola existencia dun poder omn�modo na c�spide do imperio e o pago de tributos polas comunidades campesi�as suxeitas a el, pero de condici�n social libre (pois a�nda que exista a escravitude, non representa a forza de traballo principal).

O final da Idade Antiga na civilizaci�n occidental coincide coa ca�da do Imperio romano de Occidente (no ano 476; o Imperio romano de Oriente sobreviviu toda a Idade Media ata 1453 como Imperio bizantino), a�nda que tal descontinuidade non se observa noutras civilizaci�ns. Xa que logo, as divisi�ns posteriores (Idade Media e Idade Moderna) poden considerarse v�lidos s� para aquela; mentres que a maior parte de Asia e �frica, e con moita m�is claridade Am�rica, son obxecto na s�a historia dunha periodizaci�n propia.

Alg�ns autores culturalistas fan chegar a Antig�idade tard�a europea ata os s�culos VI e VII, mentres que a escola "mutacionista" francesa est�ndea ata alg�n momento entre os s�culos IX e XI. Distintas interpretaci�ns da historia focal�zanse en cuesti�ns econ�micas (transici�n do modo de produci�n escravista para o modo de produci�n feudal, desde a crise do s�culo III); pol�ticas (desaparici�n do imperio e instalaci�n dos reinos xerm�nicos desde o s�culo V); ou ideol�xicas, relixiosas (substituci�n do paganismo polite�sta polos monote�smos teoc�ntricos: o cristianismo -s�culo IV- e posteriormente o islam -s�culo VII-), filos�ficas (filosof�a antiga pola medieval) e art�sticas (evoluci�n desde a arte antiga -cl�sica- cara a arte medieval -paleocristi� e prerrom�nica-).

As civilizaci�ns da Antig�idade son agrupadas xeograficamente pola historiograf�a e a arqueolox�a en zonas en que distintos pobos e culturas estiveron especialmente vinculados entre si; a�nda que as �reas de influencia de cada unha delas chegaron en moitas ocasi�ns a mesturarse e ir moito m�is lonxe, formando imperios de dimensi�ns multicontinentais (o Imperio persa, o de Alexandre Magno e o Imperio romano), talasocracias ('goberno dos mares') ou rutas comerciais e de intercambio de produtos e ideas a longa distancia; a�nda que sempre limitadas polo relativo illamento entre elas (obst�culos dos desertos e oc�anos), que chega a ser radical nalg�ns casos (entre o Vello Mundo e o Novo Mundo). A navegaci�n antiga, especialmente a natureza e extensi�n das expedici�ns que necesariamente tiveron que realizar as culturas primitivas de Polinesia (polo menos ata a Illa de Pascua), � un asunto a�nda pol�mico. Nalgunhas ocasi�ns recorreuse � arqueolox�a experimental para probar a posibilidade de contactos con Am�rica desde o Pac�fico. Outros conceptos de aplicaci�n discutida son a prioridade do difusionismo ou do desenvolvemento end�xeno para determinados fen�menos culturais (agricultura, metalurxia, escritura, alfabeto, moeda etc.) e a aplicaci�n do evolucionismo en contextos arqueol�xicos e antropol�xicos.

Pobos, culturas e civilizaci�ns na Idade Antiga

Tableta de arxila sumeria con escritura cuneiforme de finais do III milenio a. C. A innovaci�n da escritura � de tal magnitude para o desenvolvemento da civilizaci�n que se identifica coa historia mesma.

Pr�ximo Oriente antigo

O Antigo Oriente Pr�ximo ou Antigo Oriente � o termo utilizado para denominar as zonas de Asia occidental e nordeste de �frica onde xurdiron as civilizaci�ns anteriores � civilizaci�n cl�sica grecorromana, e que actualmente se denomina Oriente Pr�ximo ou Oriente Medio. Para a mesma rexi�n, Vere Gordon Childe acu�ou a denominaci�n Crecente F�rtil, ao definila como a zona onde xurdiu primeiro a Revoluci�n neol�tica (VIII milenio a. C.) e posteriormente a Revoluci�n urbana (IV milenio a. C.). Son os actuais pa�ses de Iraq, parte de Ir�n, parte de Turqu�a, Siria, L�bano, Israel, os Territorios palestinos, Xordania, Arabia e Exipto. Cronoloxicamente, ent�ndese como un per�odo que vai desde o inicio das civilizaci�ns hist�ricas en torno ao IV milenio a. C. (nesta zona a aparici�n da escrita, as cidades e os templos � simult�nea � Idade de Bronce) ata a expansi�n do Imperio aquem�nida no s�culo VI a. C.

Mesopotamia antiga

Artigo principal: Historia de Mesopotamia.

A desembocadura dos r�os Tigris e �ufrates (os dous r�os -p�tamos- no medio -meso- dos cales desenvolveuse este espazo de civilizaci�n) na Baixa Mesopotamia deu orixe � acumulaci�n de dep�sitos aluviais na zona de marismas, que vai ga�ando paulatinamente terreo ao mar fronte � costa en retroceso do Golfo P�rsico (actualmente a m�is de cen quil�metros do lugar que ocupaba no IV milenio a. C., e cos dous r�os conflu�ntes -Shatt al-Arab-). A zona foi propicia (coa condici�n de manter unha gran capacidade de organizaci�n social para o traballo colectivo na construci�n de obras hidr�ulicas como canalizaci�ns), regad�o e drenaxes, para o desenvolvemento das cidades-estado sumerias (Ur, Uruk, Eridu, Lagash). Estas, en competencia entre si e cos pobos n�mades de estepas e desertos circundantes (os do sur e oeste englobados pola historiograf�a no amplo concepto �tnico de semitas e os do leste na zona irania onde se foi formando a civilizaci�n elamita), as� como cos n�cleos que se foron formando m�is ao norte (Babilonia) e m�is ao norte a�nda na Alta Mesopotamia (N�nive); foron desenvolvendo as caracter�sticas constitutivas da civilizaci�n (sociedade complexa) e o estado (superestrutura pol�tico-ideol�xica): templo, clase sacerdotal e relixi�n organizada, fronteira, guerra territorial, ex�rcito, propaganda, impostos, burocracia, monarqu�a, construci�ns como murallas e cigurats; e o trazo que marca o inicio da historia: o rexistro da memoria na escritura.

A din�mica do crecemento territorial levou � formaci�n de imperios, que na s�a pretensi�n de monopolizar o poder, describ�anse a si mesmos como un continuo espacial "entre o mar pequeno e o mar grande" (o Golfo P�rsico e o Mediterr�neo), en enumeraci�ns m�is ou menos fiables de pobos anexionados, destru�dos, dispersados, rexeitados, sometidos, tributarios, ou simplemente socios comerciais, aliados ou contactos diplom�ticos.

• Renacemento sumerio.
• Imperio acadio.
• Imperio paleobabil�nico.
• Imperio asirio.
• Mitanni.
• Imperio medio asirio.
• Imperio neobabil�nico ou Imperio caldeo.
• Imperio novo asirio ou Imperio neoasirio.

• 
  Estatua sedente do pr�ncipe Gudea, patesi da cidade-estado sumeria de Lagash.
• 
  Os xard�ns colgantes de Babilonia, foron algunha vez unha das sete marabillas do mundo antigo, s�mbolo do poder do Imperio neobabil�nico, hoxe apenas existe evidencia da s�a existencia. Cadro do s�culo XIV de Martin van Heemskerck; ao fondo vese a lendaria Torre de Babel.
• 
  Tiglatpileser III, rei de Asiria do s�culo VIII a.C.

Persia antiga

Escultura dun animal fantástico. Persépole.

Artigo principal: Historia de Irán.

Cordilleiras, mesetas, estepas e desertos caracterizan un difícil medio físico entre o Éufrates ao leste, o Golfo Pérsico ao sur, o Indo ao leste e os Montes Elburz, o Mar Negro e o río Oxus ao norte. No entanto, tamén son a vía terrestre que conecta o Próximo Oriente coa Asia Central e a Asia Meridional (máis dificilmente, sendo máis usada a conexión marítima); e a través desas zonas, en última instancia, co Extremo Oriente. A extensa rexión persa ou irania cumpriría un papel clave na teoría indoeuropea, de debatida validez, que supuña a existencia dun grupo ancestral de pobos das estepas portadores de trazos comúns (lingüísticos, étnicos, culturais e ata de estrutura de pensamento), esencialmente gandeiros (outorgaban un gran valor a vacas, cabalos e cans), de estrutura social patriarcal, xerarquizada e triádica (visible mesmo no seu panteón de deuses), que protagonizaron unha xigantesca expansión que incluiría a conquista da India polos arios; a de Europa polos predecesores de gregos, latinos, celtas, xermanos e eslavos; e a de Mesopotamia, Anatolia, Levante e Exipto por medos e persas.

• Imperio elamita.
• Imperio aqueménida.
• Zoroastrismo.
• Iazidismo.
• Pobos iranios.
• Linguas iranias.
• Medos.
• Persas.
• Partos.
• Kurdos.

• 
  Friso dos inmortais.
• 
  Capitel da apadana do palacio de Darío I en Susa.
• 
  Investidura de Ardashir I (fundador da dinastía sasánida —século III—) polo deus Ahura Mazda. Os seus cabalos pisotean o anterior rei, Artabano IV, e a deidade negativa Ahriman. Naqsh-e Rostam.

Anatolia e Armenia antigas

Creseida de prata. Moeda emitida polo rei Creso de Lida (século VI a. C.)

A península de Anatolia, vía terrestre entre Asia e Europa, da que a separa o estreito do Bósforo e as numerosas illas do Exeo, coas que sempre mantivo un continuo intercambio cultural (do que son mostra os aqueos e troianos do mito homérico), estivo no corazón das innovacións da revolución neolítica e a revolución urbana, desenvolvendo estados poderosos que entraron en relación e competencia cos mesopotámicos e ata cos exipcios. No norte, a costa do Mar Negro (o Ponto para gregos e romanos), acollía mitos como o do vélaro de ouro que se achaba na Cólquida. A cordilleira do Cáucaso pona en contacto coas afastadas chairas eurasiáticas.

Artigo principal: Linguas anatólicas.

Artigo principal: Historia de Armenia.

Artigo principal: Historia de Anatolia.

Véxase tamén: Turquía#Historia pre-turca de Anatolia.

• Troia.
• Hititas.
• Lidios.
• Frixios.
• Capadocios.
• Urartu.
• Nairi.
• Hayasa-Azzi.
• Reino de Armenia.

• 
  O chamado tesouro de Príamo, descuberto por Heinrich Schliemann na súa escavación de Troia.
• 
  Releve con guerreiros hititas, en Hattusa.

Levante mediterráneo antigo

�nforas fenicias achadas no Porto de Mazarr�n (sueste de Espa�a).

A zona costeira m�is oriental do Mediterr�neo, pola s�a localizaci�n entre �frica e Asia e as s�as favorables condici�ns f�sicas, actuou como un "corredor" entre o mar e o deserto, moi compartimentado, a�nda que con vales fluviais de direcci�n norte-sur (os do Xord�n e o Orontes), que posibilitou as comunicaci�ns terrestres entre �frica, Asia e Europa. Ese papel cumpriuse desde o Paleol�tico e o Neol�tico (Xeric�), e acentuouse coas primeiras civilizaci�ns. Os grandes imperios de Exipto, Mesopotamia e Anatolia tiveron nesta zona a s�a zona de contacto xeoestrat�xico. O contexto cr�tico de finais do II milenio a. C. permitiu que se desenvolvesen potentes civilizaci�ns locais de forte personalidade e influencia no desenvolvemento hist�rico posterior (trazos como o alfabeto ou o monote�smo), cunha proxecci�n moi superior � s�a extensi�n xeogr�fica ou poboaci�n.

Artigo principal: Levante mediterr�neo.

Artigo principal: Fenicios.

Artigo principal: Historia do antigo Israel e Xudea.

Artigo principal: Arqueolox�a b�blica.

Artigo principal: Terra Santa.

• Cana�n.
• Amorreos.
• Filisteos.
• Moabitas.
• Amonitas.
• Hebreos.
• Samaritanos.
• Xuda�smo.

• 
  Fortaleza de Masada, onde as lexi�ns romanas asediaron unha gornici�n xud�a.
• 
  Pesa con s�mbolo da deusa fenicia Tanit. Arwad.

Siria, Xordania e Arabia antigas

Vista de O Tesouro desde o desfiladeiro. Petra.

Entre o Tigris e o Monte L�bano comeza unha vasta zona des�rtica que se estende cara ao sur ata a pen�nsula Ar�biga. Sup�n un obst�culo insuperable para o desenvolvemento da agricultura m�is al� de pequenas zonas de oasis moi dispersos, excepto na zona do Iemen (Arabia Felix -Arabia Feliz-). As actividades econ�micas que se desenvolveron e permitiron a formaci�n dunha peculiar civilizaci�n foron, xa que logo, a gander�a n�made e as lucrativas rutas caravaneiras do comercio a longa distancia que conectaban todas as partes do mundo antigo a trav�s dos portos do Mar Vermello, o golfo de Ad�n e o Golfo P�rsico (abertos ao oc�ano �ndico -navegaci�n ata a India e Indonesia-, ao leste de �frica -onde a relaci�n con Eritrea e Etiop�a foi moi estreita- e � costa oriental de Exipto -Berenice-), e cidades do interior como Damasco, Petra ou Palmira (que conectaban co Levante mediterr�neo).

• Arabia preisl�mica.
• Imperio Sel�ucida.
• Siria (provincia romana).
• Historia de Siria.
• Historia de Xordania.
• Historia do Iemen.
• Qataban.
• Reino de Saba.
• Himyar.
• Awsan.
• Dilmun.
• Nabateos.
• Lihyan.
• Magan.
• Petra.
• Palmira.
• Ruta do incenso.

Val do Nilo antigo

Mapa do Antigo Exipto

Exipto � un don do Nilo (Her�doto), pois poucas civilizaci�ns tiveron unha relaci�n tan determinante cun r�o. A s�a crecida anual permite a fertilidade e a alt�sima densidade de poboaci�n dunha estreita franxa que percorre o despoboado deserto norteafricano (desertizado no per�odo posglacial) desde as cataratas do sur ata o delta do norte. A dualidade entre o Alto Exipto e o Baixo Exipto forxou, sobre unha sociedade campesi�a extraordinariamente estable e vinculada polo traballo colectivo nas obras hidr�ulicas, unhas instituci�ns e unha cultura caracterizadas pola sacralizaci�n da figura do fara�n, a fortaleza dos templos, unha eficaz burocracia e unha complexa relixi�n do m�is al�. Dentro dunha gran continuidade ao longo de milenios (que �s veces se interpretou como homoxeneidade ou ata estereotipaci�n, con escas�simas excepci�ns -o per�odo de Amarna-), mant�vose unha repetida dial�ctica entre a unidade e a disgregaci�n no devir c�clico das fases da historia exipcia, con per�odos de esplendor e de crise.

• Antigo Exipto.
• Hicsos.
• Pobos do Mar.
• Nubios.
• Reino de Cush.
• Reino de Aksum.
• Reino de Napata.
• Reino de Meroe.
• Camitas.
• Expansi�n afroasi�tica.
• Linguas cuxitas.
• Lingua exipcia.

• 
  Esfinxe e as Pir�mides de Gizeh (no antigo Exipto, III milenio a. C.
• 
  Amenofis IV realizou unha reforma relixiosa tendente ao monote�smo de At�n, redenomin�ndose Akhenat�n; os seus cambios implicaron ata unha alteraci�n das convenci�ns de representaci�n art�stica, no que se denominou �estilo de Tell el Amarna� (mediados do s�culo XIV a.C).
• 
  A apertura do sarc�fago de Tutankhamon por Howard Carter en 1923, un dos momentos m�is espectaculares da arqueolox�a. Era unha tumba intacta, e precisamente a do fara�n cuxo breve reinado (1336-1327 a.C.) significou a volta � ortodoxia tradicional da relixi�n exipcia tras a par�ntese her�tica de Akhenat�n.
• 
  Pir�mides de Gebel Barkal, no reino de Napata (ou dos �fara�ns negros� ou khusitas), fortemente influenciado pola cultura exipcia. Actual Sud�n.

Mediterr�neo e Europa antigos

V�xase tam�n: Conca do Mediterr�neo, Mediterr�neo occidental e Mediterr�neo oriental.

• Pobos prerromanos
• Pobos colonizadores
• Orientalizante
• Helenismo
• Romanizaci�n

Grecia antiga

O Parten�n, Atenas, s�culo V a.C � o edificio m�is representativo da cultura helena, a s�a construci�n foi ordenada polo pol�tico grego Pericles, custou aproximadamente trinta mill�ns de dracmas, o equivalente a unha cifra astron�mica de di�eiro, a�nda para os est�ndares modernos. Consiste nunha obra mestra da arte e arquitectura, como tam�n da enxe�er�a: a s�a estrutura resistente; os recursos da perspectiva e a s�a decoraci�n, utilizados (as) na s�a est�tica, fano merecedor de tal t�tulo.

Artigo principal: Antiga Grecia.

H�lade � o concepto xeogr�fico e cultural que abarcaba na Antig�idade cl�sica o territorio habitado polos gregos ou helenos, m�is amplo que a actual Grecia, e que comprender�a o territorio continental europeo que vai desde o Peloponeso o sur ata unha difusa separaci�n con Macedonia, Tracia e Epiro ao norte; ademais das illas do mar Exeo e do mar X�nico e a costa occidental da actual Turqu�a (Xonia) ata o Helesponto. Tam�n se asimilaban ao concepto de H�lade as colonias gregas establecidas por todo o Mediterr�neo; e tam�n pod�an entenderse pr�ximos a el os extensos territorios das monarqu�as helen�sticas de Exipto e o Pr�ximo Oriente, que en maior ou menor medida foran helenizados.

• Civilizaci�n cicl�dica.
• Civilizaci�n minoica.
• Civilizaci�n mic�nica.
• Aqueos.
• Xonios.
• Dorios.
• Eolios.
• Idade Escura.
• Colonizaci�n grega.
• Orientalizante.
• S�culo de Pericles.
• Antig�idade cl�sica.
• Civilizaci�n cl�sica.
• Helenismo.

V�xase tam�n: Atenas, Esparta, Corinto antiga, Megara, Mitilene, Samos, Rodas, Focea, Mileto, Grecia e Halicarnaso.

V�xase tam�n: Guerras m�dicas, Guerra do Peloponeso, An�base e Guerra na antiga Grecia.

V�xase tam�n: Aristocracia, Oligarqu�a, Tiran�a, Democracia ateniense e Democracia grega.

V�xase tam�n: Licurgo (lexislador), Cl�stenes de Atenas, Sol�n, Pis�strato, Pol�crates de Samos, Le�nidas I, Tem�stocles, Pericles, Alcib�ades e Dem�stenes.

V�xase tam�n: Homero, Hes�odo, Esquilo, S�focles, Eur�pides, Arist�fanes, Safo, P�ndaro, Anacreonte e Esopo.

V�xase tam�n: Fidias, Mir�n (escultor), Policleto, Prax�teles, Escopas de Paros, Lisipo, Ictinos, Cal�crates e Mnesicles.

V�xase tam�n: Hipodamo de Mileto, Exequias (pintor) e Apeles.

V�xase tam�n: Log�grafo, Her�doto e Tuc�dides.

V�xase tam�n: Sofista, Filosof�a grega, Tales de Mileto, Her�clito, Dem�crito, Parm�nides, S�crates, Plat�n, Arist�teles e Di�xenes de S�nope.

V�xase tam�n: Hip�crates, Pit�goras, Euclides, Plotino e Pseudo Dionisio Areopagita.

• 
  Maqueta da estrutura do palacio de Cnosos. Foi unha asombrosa cidade palatina situada en Creta, de caracter�sticas nunca antes vistas (rede de tubaxes, posici�n complexa nas bancadas do interior, dimensi�ns moi superiores a outros palacios contempor�neos etc.), polo que se cre que da civilizaci�n minoica, os exipcios -non os gregos-, inspir�ronse no mito da Atl�ntida. As teor�as arqueol�xicas sobre o catastr�fico final da cultura minoica, asociado � chamada �erupci�n minoica� do volc�n que produciu a caldeira actual da illa Santorini (s�culo XVII a.C), tam�n permiten a s�a asociaci�n con ese mito.
• 
  Zeus, pai dos deuses e armado co raio, como corresponde � mitolox�a grega, preside o Or�culo de Olimpia onde na s�a honra celebr�banse desde o s�culo VIII a.C os Xogos Ol�mpicos, fitos que marcaban o calendario e un dos legados m�is importantes da civilizaci�n cl�sica. A colosal estatua de ouro e marfil, de 12 metros de altura, deb�ase a Fidias (s�culo V a.C, e cont�base entre as sete marabillas do mundo antigo. Destru�da no s�culo V a.C, este gravado � unha recreaci�n de �poca moderna.
• 
  O Imperio macedonio foi o m�is vasto do mundo antigo, e tam�n o m�is ef�mero: non sobreviviu ao seu fundador, Alexandre o Grande. En plena mocidade, tras suceder ao seu pai Filipo II de Macedonia (que previamente unificara as polis gregas), aplicou a eficaz maquinaria de guerra formada por este � derrota do Imperio persa, o inimigo dos gregos desde as guerras m�dicas. A s�a xesta expandiu a cultura grega por Pr�ximo Oriente e ata a Asia Central e a India, iniciando o per�odo denominado Helenismo.
• 
  O estadio de Afrodisias, un dos poucos vestixios que nos quedan desa cidade grecorromana, co�ecida no seu tempo polos seus belos edificios de m�rmore. O estadio �, de feito, unha mestura entre un coliseo e unha pista grega. A raz�n diso d�bese a que celebraban batallas sanguentas e ao mesmo tempo xogos como lanzamento de discos.

Illas do Mediterr�neo antigo

Moitos mitos gregos situ�banse en costas ou illas situadas nun indefinido �extremo Occidente� (Vulcano -Hefesto-, Traballos de H�rcules -Heracles, Columnas de H�rcules, Gerion, Atlas-, Atl�ntida, Xard�n das Hesp�rides, Odisea -Ciclopes, Lestrigones, Sereas, Escila e Caribdis, Ogigia, Lot�fagos-); outros situ�banse en direcci�n menos clara, ou m�is ben no Mediterr�neo oriental (cara ao Mar Negro -a C�lquida das viaxes de Xas�n, os Argonautas e o V�laro de ouro-, o sur do Exeo -a Creta de Minos, D�dalo, �caro, e o Minotauro vencido polo ateniense Teseo; ou do rapto de Europa- ou o Chipre do nacemento de Afrodita).

Chipre antigo

• Historia de Chipre.

Illas do Mediterr�neo Occidental antigo

Templo �limo de Segesta, en Sicilia.

• Megalitismo.
• Historia de C�rsega.

• Corsos.

• Historia de Sarde�a.

• Sardos.

• Historia de Sicilia (Sicilia).

• S�culos.
• Sicanos.
• �limos.

• Illas Eolias.
• Historia das Baleares (Illas Baleares -bale�ricos, hondeiros baleares, Quinto Cecilio Metelo Bale�rico-).
• Historia de Malta.
• Gozo.
• Xerba.
• Batalla de Alalia.
• Magna Grecia.
• Expedici�n a Sicilia.
• Guerras p�nicas.

V�xase tam�n: Tiranos de Siracusa, Agatocles, Herm�crates, Filisto e Arquimedes.

�frica Noroccidental antiga

• Libiofenicios.
• Cartago.
• Reino de Mauritania.
• Reino de Numidia.
• Guanches.
• Lingua b�rber.

V�xase tam�n: Himilc�n, Hann�n, Am�lcar, Asdr�bal Barca, An�bal, Masinisa, Xuba I, Xuba II e Iugurta.

• 
  Capitolio de Sbeitla.

Europa Occidental antiga

Vallum Hadriani (Muro de Adriano), en Britania.

• Xermanos.
• Bret�ns.
• Pictos.
• Hibernios.
• Celtas.
• Galos.
• Historia antiga da Pen�nsula Ib�rica.
• Pobos prerromanos da Pen�nsula Ib�rica.

• Tartessos.
• Pobos contempor�neos � conquista romana de Hispania:

• Pobos da zona oriental e meridional (franxa mediterr�nea, Pireneos, val do Ebro, Cordilleiras B�ticas e val do Guadalquivir), xenericamente denominados iberos: laietanos, ausetanos, lacetanos, indixetes, ilerxetes, iacetanos -relacionados m�is ben cos aquitanos-, suesetanos, sedetanos, edetanos, ilercav�ns, turdetanos, t�rdulos, contestanos, oretanos, bastetanos etc.
• Pobos da zona occidental (actual Portugal) e central (Meseta Central e o Sistema Ib�rico): c�lticos, lusitanos, vet�ns, carpetanos, celtiberos, vacceos etc.
• Pobos da zona norte ou franxa cant�brica: galaicos, �stures, c�ntabros, autrig�ns, v�rdulos, turmogos, ber�ns, caristios, vasc�ns etc.

V�xase tam�n: Britania, Galia, Xermania, Hispania romana, Provincia romana e Linguas paleohisp�nicas

• 
  Tesouro do Carambolo, atribu�do � cultura tart�sica (suroeste de Espa�a).
• 
  Touros de Guisando, esculturas prerromanas en Carpetania (centro de Espa�a).
• 
  O Acueduto de Segovia � unha das mostras da profunda romanizaci�n de Hispania. Conduce a auga unha distancia superior a 15 km, salvando unha profunda valgada, ata chegar ao outeiro ocupado pola cidade, o que o converte no acueduto romano m�is longo conservado.

Italia e Roma antigas

Molde de cad�ver humano e obxectos diversos de Pompeia.

Artigo principal: Pobos antigos de Italia.

• Hirpinos.
• Taurinos.
• L�gures.
• Samnitas.
• Ecuos.
• Volscos.
• Etruscos.
• Sabinos.
• Latinos.

Artigo principal: Roma antiga.

O Imperio romano tivo un impacto moi superior � s�a propia extensi�n espacial (case 6 mill�ns de quil�metros cadrados, xa de seu unha das maiores entre os imperios de todos os tempos). e � s�a duraci�n temporal (do 27 a. C. ao 476 d. C. en Occidente e ata o 1453 en Oriente); por ser a instituci�n pol�tica e a formaci�n econ�mico social decisiva para a conformaci�n da civilizaci�n occidental, que en boa medida pode considerarse unha pervivencia s�a. A trav�s dela perviviron os seus conceptos xur�dicos e institucionais (dereito romano, municipio romano, provincia romana, senado romano...), art�sticos e culturais (arte e cultura cl�sica, urbanismo romano, v�a romana, teatro romano, termas, acuedutos...) e o propio idioma (o lat�n). A romanizaci�n foi un proceso que tivo moito de sincr�tico, posto que incorporaba trazos culturais dos pobos conquistados. Moi especialmente identificouse coa civilizaci�n grega, � que Roma reco�ec�a como superior � s�a propia, excepto en cuesti�ns pol�ticas e militares (Ex Oriente Lux, Ex Occidente Dux). No seu per�odo final, a achega xudeucristiana foi decisiva.

V�xase tam�n: Monarqu�a romana, Rep�blica romana, Imperio romano, Alto Imperio romano e Baixo imperio romano.

V�xase tam�n: Crise do s�culo III, Anarqu�a militar, Decadencia do Imperio Romano, Invasi�ns b�rbaras, Saqueo de Roma e Ca�da do Imperio romano.

V�xase tam�n: Historia das instituci�ns na Antiga Roma, Senado romano, Asembleas romanas, SPQR, Maxistratura romana, Tribuno da plebe e Ditador romano.

V�xase tam�n: Triunvirato, Emperador romano, Lista de emperadores romanos, Principado (Roma), Dominado (Roma) e Tetrarqu�a.

V�xase tam�n: Patricio, Plebeo, Secessio plebis, Cliente (Roma antiga), Equites, Nobiles, Optimates, Populares, Honestiores e Humiliores e Escravitude na Antiga Roma.

V�xase tam�n: Cidadan�a romana, Cidadan�a latina, Ius romanum, Ius latii, Ius gentium, Ius civile, Edicto de Latinidade de Vespasiano, Edicto de Caracalla, Provincia romana e Colonia romana.

V�xase tam�n: Reformas dos Gracos, Reformas de Mario, Reformas de Sila, Reformas de C�sar, Reformas de Augusto, Reformas de Claudio, Reformas de Vespasiano, Reformas de Traxano, Reformas de Adriano e Reformas de Diocleciano.

V�xase tam�n: Guerras de Veies, Guerras samnitas, Guerras sociais, Guerras p�nicas, Guerras P�rricas, Guerras Il�ricas, Guerras Celtiberas, Guerras Mitrid�ticas, Guerra Romano-Siria e Guerra Cimbria.

V�xase tam�n: Guerras c�ntabras, Conquista de Xermania, Guerras xudeu-romanas, Guerras P�rticas, Conquista romana de Britania, Guerra de Iugurta, Guerras Dacias, Guerras romano-sas�nidas, Historia das campa�as militares romanas e Ex�rcito romano.

V�xase tam�n: Escravitude na Roma Antiga, Latifundios na antiga Roma, Agricultura e gander�a na antiga Roma, Industria na antiga Roma, Comercio na Antiga Roma, Medidas e pesos na Antiga Roma, Moeda da Antiga Roma, Collegia, Navicularii e Publicano.

V�xase tam�n: Cultura da Antiga Roma, Dereito romano, Cidade romana, Tecnolox�a romana, Ciencia romana, Filosof�a romana, Filosof�a helen�stica, Costumes da Antiga Roma e Arte da Antiga Roma.

V�xase tam�n: Relixi�n na Roma antiga, Cristianismo primitivo, Relixi�n mist�rica, Persecuci�ns e Patr�stica.

V�xase tam�n: Lat�n, Literatura romana, Virxilio, Ovidio, Horacio, Marcial, Quintiliano, Petronio, Apuleio e Terencio.

V�xase tam�n: Cat�n, Marcus Tullius Cicero, S�neca, Marco Aurelio, Lucrecio, Plinio o Vello, Plinio o Novo e Marco Vitruvio.

V�xase tam�n: Historiograf�a romana, Tito Livio, Suetonio e Publio Cornelio T�cito.

• 
  Frescos etruscos da �tumba dos leopardos� (Tarquinia), onde se representa un simposion, costume social de clara influencia grega, representado aqu� co colorido e a concepci�n festiva propios da pintura etrusca. Os etruscos desenvolveron unha civilizaci�n con caracter�sticas orientalizantes dentro do contexto it�lico, do que foron a potencia dominante ata que Roma, a capital latina que estivo sometida a reis etruscos (Monarqu�a romana), terminouse impondo nos primeiros tempos da Rep�blica (do s�culo V a.C ao s�culo III a.C).
• 
  Busto de Xulio C�sar, o �ltimo �home forte� da Rep�blica (outros foron Mario, Sila ou o seu principal rival, Pompeio), e antecesor inmediato do Imperio romano, que dese�ou o seu herdeiro Octavio Augusto baixo a forma de principado (finais do s�culo I a.C. A expansi�n territorial de Roma e as guerras civ�s republicanas significaron socialmente a superaci�n da oposici�n inicial entre patricios e plebeos e a constituci�n dun modo de produci�n escravista que fixo ascender unha poderos�sima aristocracia.
• 
  Planta do Coliseo de Roma ou Anfiteatro Flavio, onde sentaban 5000 espectadores a observar espect�culos sanguentos como batallas entre gladiadores ou con feras salvaxes, e inclusive batallas navais (naumaquias). A expresi�n panem et circensis ("pan e circo") declaraba a intenci�n demag�xica de afagar e embrutecer as masas populares � vez que se garant�a o seu apoio � figura imperial; de modo similar a como o fixeron os dirixentes da fase final da Rep�blica romana.
• 
  Fases da expansi�n territorial de Roma, desde o Lacio inicial ata a m�xima extensi�n nos tempos de Traxano (s�culo II), e a posterior divisi�n do imperio e ca�da de Occidente.

Balc�ns e Europa Oriental antigos

Base do Obelisco de Teodosio en Constantinopla, a Nova Roma creada na antiga colonia grega de Bizancio, nunha localizaci�n de excepcional valor estrat�xico. Aparece o seu corte imperial presidida por un crism�n. Tras a crise do s�culo III que inicia unha secular transici�n do escravismo ao feudalismo, o Baixo Imperio romano desenvolveu a nova estrutura pol�tica do Dominado coas reformas de Diocleciano, se cristianizou a partir do edicto de Mil�n de Constantino (313) e dividiuse entre un Occidente ruralizado e sometido �s invasi�ns xerm�nicas do s�culo V e un Oriente que resistiu e prolongouse durante toda a Idade Media convertido en Imperio bizantino.

• Primeiras civilizaci�ns metal�rxicas do sueste de Europa.
• Ilirios.
• Peonios.
• Dacios.
• Macedonios.
• Tracios.
• Escitas.
• S�rmatas.
• Vendos (venedi ou proto eslavos).
• Reino de Epiro.
• Guerras p�rricas.
• Guerras il�ricas.
• Pannonia.
• Iliria.
• Il�rico.
• Dalmacia.
• Tracia.
• Dacia.
• Escitia.
• Ponto.

• 
  Tumba tracia de Kazanlak (en Bulgaria).
• 
  Acinaces de ferro escita (século VII o V a. C.).

Eurasia Setentrional antiga

• Linguas urálicas
• Linguas uralo-altaicas
• Linguas altaicas
• Linguas ugrofinesas
• Linguas samoiedas

Asia Central e Meridional antigas

Representación moderna dunha pasaxe do Mahabharata (Guerra de Kurukshetra), xunto ao texto en sánscrito.

As estepas da Asia Central tiveron historicamente unha estreita relación (dialéctica de pobos nómades e sedentarios) coa chaira do Indostán, e esta co a Península do Decán. A conexión por terra co Oriente Medio a través dos desertos de Irán foi, en cambio, máis comprometida, mentres que a navegación polo mar Arábigo permitiu rutas máis fluídas. No entanto, todas elas foron experimentadas, ás veces no transcurso da mesma expedición, como foi o caso da de Alexandre o Grande (326 a. C).

• Asia Central.
• Asia Meridional.
• Cultura do val do Indo.
• Arios.
• Magadha.
• Imperio Mauria.
• Linguas indoeuropeas.
• Sánscrito.
• Linguas elamo-drávidas.
• Pobos turcos.
• Hunos.
• Escitas.
• Civilización do Oxus (complexo arqueolóxico Bactria-Margiana).
• Cultura de Andronovo.
• Corasmia.
• Bactriana.
• Sogdiana.
• Margiana.
• Beluchistán.
• Gedrosia.
• Tocarios.
• Imperio Cuxano.

• 
  Muller sentada, terracota pintada da Civilización do Oxus, cara ao 2000 a.C.
• 
  Fragmento do sexto decreto do Alicerce de Asoka, cara ao 238 a.C. Procede probablemente do Alicerce Meerut, en Uttar Pradesh (India). Hoxe atópase no Museo Británico.

Buda de estilo Gandhara (século I).

• Historia de Afganistán.
• Historia de Uzbekistán.
• Historia de Turcomenistán.
• Historia de Taxiquistán.
• Historia de Paquistán.
• Historia da India.
• Ruta da seda.
• Hinduísmo.
• Vedas.
• Mahabharata.
• Ramaiana.
• Budismo.
• Xainismo.
• Greco-budismo.
• Nestorianismo.

• 
  Moeda de Azes I, rei indogrego-escita do século I a.C
• 
  Ladeira que conti�a os Budas de Bamiy�n (Afganist�n, cara ao s�culo V), destru�dos polos talib�n en 2005.

Extremo Oriente antigo

Inscrici�n antiga en caracteres chineses sobre cuncha de tartaruga.

O illamento xeogr�fico desta zona est� marcado polas m�is altas cordilleiras do mundo: o Himalaia, o Altai, o Hindu Kush, o Tian Shan, o Pamir e o Caracorum; e alg�ns dos m�is extensos e secos desertos: o Taklamakan e o Gobi. Ata as comunicaci�ns mar�timas entre a India e a China son dificultosas (exposici�n aos monz�ns, prolongada navegaci�n pola interposici�n da pen�nsula de Indochina e a pen�nsula de Malaca que obriga a cruzar por zonas como o estreito de Sunda ou o estreito de Malaca). A�nda as�, existiron contactos, como testemu�a a continuidade de rutas comerciais e a difusi�n de tecnolox�as, alfabetos e relixi�ns (o hindu�smo ao Sueste asi�tico e o budismo no T�bet, na China e no Xap�n). No entanto, a dificultade dese contacto percib�ase como resultado dunha viaxe de dimensi�ns m�ticas (Viaxe o Oeste).

• Historia da China.
• Historia do Xap�n.
• Historia de Corea.
• Historia de Vietnam.
• Historia de Tailandia.
• Historia de Camboxa.
• Historia de Laos.
• Historia de Indonesia.
• Historia de Birmania.
• Historia do T�bet.
• Historia de Mongolia.
• Linguas sino-tibetanas.
• Linguas turcas.
• Linguas mong�licas.
• Linguas altaicas.
• Linguas tung�s.
• Linguas austronesias.
• Linguas malaio-polinesias.

• 
  Carro de guerra do ex�rcito de terracota, que custodiaba a impresionante tumba do Qin Shi Huang, primeiro Emperador da China (s�culo III a.C.)
• 
  Pezas de bronce en forma de espada usadas como moeda. Estado Yan, Reinos Combatentes, China, s�culo IV a.C. ao s�culo II a.C.
• 
  Fresco chin�s do s�culo IX representando a monxes budistas; o da esquerda con trazos Tocarianos. Grutas Bezeklik ou Grutas dos Mil Budas, situadas en Qian Fo Dong, conca do Tarim, Xinjiang, na rexi�n aut�noma dos uigures (China).

Figura de finais do per�odo Jomon (Xap�n, do X milenio a. C. ao s�culo III a. C.).

• Tocarios.
• Pobo mongol
• Ordos.
• Oriatos.
• Pobos turcos.
• Pobos tunguses.
• Hunos.
• Pobo uigur.
• Xiongnu.
• Etnia han.
• Ainus.
• Xaponeses.
• Coreanos.
• Cingales.
• Xavanes.
• Malaios.
• Tagalos.
• Camboxanos.
• Vietnamitas.
• Relixi�n tradicional chinesa.
• Mitolox�a chinesa.
• Confucianismo.
• Tao�smo.
• Budismo.
• Mahayana.
• Mitolox�a xaponesa.
• Xinto�smo.
• Zen.
• Hinduizaci�n da Pen�nsula Indochina.

• 
  Prasasti (pedra con inscrici�ns) de �raa de Purnawarman, rei de Tarumanagara (Tugu, Iacarta, illa de Xava, Indonesia, s�culo V a.C.), unha civilizaci�n altamente influ�da pola hind�.
• 
  Cabalo de prata da cultura dos Ordos, un pobo do Deserto de Ordos (Mongolia Interior, actual China), s�culo IV a.C. ao s�culo I a.C.
• 
  Iumbulagang, fortaleza que se considera a primeira construci�n edificada no T�bet, e que ser�a fundada pola seu mitol�xico primeiro rei, Nyatri Tsenpo (cara ao s�culo II a.C.).
• 
  Lingam do santuario de C�t Ti�n (Vietnam), enigm�tico sitio arqueol�xico con dataci�ns desde o s�culo IV.

�frica subsahariana antiga

Xinete de terracota. Cultura Nok (actual Nixeria).

O deserto do S�hara e as dificultades do curso superior do Nilo supuxeron d�as formidables barreiras xeogr�ficas que provocaron unha descontinuidade cultural moi importante entre o norte de �frica e a �frica subsahariana. No entanto, foron o suficientemente permeables como para permitir o contacto mediante rutas caravaneiras coa zona do r�o N�xer e o golfo de Guinea, e o contacto a trav�s do Mar Vermello con Eritrea e Etiop�a, zonas fortemente vinculadas � pen�nsula Ar�biga. O caso especial de Madagascar � consecuencia da procedencia da poboaci�n malgaxe, relacionada a trav�s do oc�ano �ndico con outras poboaci�ns malaio-polinesias.

• �frica subsahariana.
• Historia de �frica.
• Cultura Nok.
• Pobos bant�s.
• Expansi�n bant�.
• Khoisan.
• Expansi�n afroasi�tica.
• Linguas chadianas.
• Linguas cuchitas.
• Linguas om�ticas.

Am�rica antiga

V�xase tam�n: Historia de Am�rica, Prehistoria de Am�rica, Am�rica precolombiana, Chegada do home a Am�rica, Teor�a do poboamento temper�n, Teor�a do poboamento tard�o, Per�odo Formativo de Am�rica, Per�odo cl�sico de Am�rica e Linguas ind�xenas de Am�rica.

Norteam�rica e Mesoam�rica antigas

Artigo principal: Historia de Am�rica do Norte.

Artigo principal: Cronolox�as de Mesoam�rica.

V�xase tam�n: Norteam�rica, Mesoam�rica, Aridoam�rica e Oasisam�rica.

• Cultura olmeca.
• Bloque de Cascajal.
• Mitolox�a olmeca.
• Pobo mixteco.
• Zapotecos.
• Cultura Adena.
• Civilizaci�n maia.
• Cuicuilco.

• 
  Estela maia, en Cop�n, Honduras.
• 
  Cabeza colosal olmeca (Xalapa, M�xico).
• 
  Pir�mide do Tigre na cidade maia de El Mirador (Pet�n, Guatemala, precl�sico tard�o, carao 600 a. C.). Tam�n inclu�a a pir�mide La Danta, hoxe en d�a oculta pola selva, un complexo relixioso m�is grande que a Gran Pir�mide de Gizeh.

Caribe antigo

Artigo principal: Historia do Caribe.

• Banwari Trace.
• Pobo Ortoiroide.
• Cultura Saladoide.
• Pobo caribe.
• Pobo ta�no.
• Etnia Galibi ou Galibis.

Suram�rica antiga

Artigo principal: Historia de Am�rica do Sur.

• Antigo Per�.
• �pocas preincaicas.
• Cultura paracas.
• Cultura Chav�n.
• Caral.

• 
  Porta do Sol (Tiahuanaco, Bolivia).
• 
  R�a de Piquillacta (cultura Huari, Per�, s�culo VI a XII d.C.
• 
  Tumba do Se�or de Sip�n (cultura Lambayeque, Per�, s�culo III).
• 
  Machu Picchu (cultura Inca, Per�, s�culo XV).

Ocean�a antiga

• Ocean�a.
• Oc�ano Pac�fico.
• Historia de Ocean�a.
• Melanesia.
• Polinesia.
• Micronesia.
• Lapita.
• Historia de Tonga.
• Aborixe australiano.
• Pobo maor�.
• Mitolox�a samoana.
• Relixi�n hawaiana.
• Tangaloa.
• Linguas austronesias.
• Linguas malaio-polinesias.
• Linguas oce�nicas.

• 
  A extraordinaria extensi�n da colonizaci�n polinesia no Pac�fico, nun tri�ngulo cuxos v�rtices est�n en Nova Zelandia, Hawai e a Illa de Pascua, e cuxo centro � Tahit�. A unidade etnogr�fica desta cultura obs�rvase en caracter�sticas antropol�xicas f�sicas, ling��sticas, ideol�xicas, sociais e econ�micas (determinados cultivos e gandos -porcos e aves-).
• 
  A expedici�n de Thor Heyerdahl na Kon-tiki foi un intento imaxinativo de arqueolox�a ou antropolox�a experimental que pretend�a comprobar a posibilidade de viaxes entre Am�rica do Sur e o Pac�fico, base�ndose na capacidade de navegaci�n de balsas similares aos �cabali�os de totora� do lago Titicaca. No entanto, a interpretaci�n m�is usual das evidencias arqueol�xicas e antropol�xicas mant�n que o asentamento orixinal da poboaci�n de Am�rica realizouse v�a terrestre, e de norte a sur, mentres que a de Ocean�a realizouse de oeste a leste.
• 
  S�mbolos dos deuses maor�s. Tangaroa ser�a un heroe divinizado cuxa xenealox�a cons�rvase nos mitos polinesios, mantidos pola tradici�n oral, e que permiten describir e ata datar sucesivas migraci�ns que comezar�an desde alg�n punto de Indonesia (posiblemente a Illa de Xava, calculouse no s�culo III a.C.) e continuar�an por radiaci�n de illa en illa ata alcanzar a m�xima expansi�n no s�culo XII.

Mapas e cronolox�a da Idade Antiga

O Vello Mundo cara o s�culo VI a. C.

Extensi�n das distintas civilizaci�ns cara no ano 300.

Formaci�ns hist�ricas en torno ao espazo mediterr�neo

S�culo ou Milenio	Grecia	Pen�nsula It�lica	Pen�nsula Ib�rica	Noroeste de �frica	Exipto	Levante e Asia Menor	Mesopotamia	Ir�n e Asia Central
V milenio a. C.			Neol�tico (prehist�rico) Cer�mica cardial		Per�odo predin�stico de Exipto		Per�odo do Obeid
IV milenio a. C.			Neol�tico (prehist�rico) Cultura dos sepulcros de fosa		Per�odo protodin�stico de Exipto	Per�odo de Uruk Per�odo Yemdet Nasr	Per�odo de Uruk Per�odo Yemdet Nasr	Civilizaci�n proto-elamita
III milenio a. C.	Civilizaci�n cicl�dica Civilizaci�n minoica	Cultura do vaso campaniforme (prehist�rica)	Calcol�tico (prehist�rico) Cultura do vaso campaniforme Megalitismo Los Millares		Per�odo arcaico de Exipto Imperio Antigo Primeiro Per�odo Intermedio	Imperio acadio	Per�odo Din�stico Arcaico Cidades sumerias Imperio acadio Renacemento sumerio	Civilizaci�n proto-elamita Imperio acadio Renacemento sumerio
II milenio a. C.	Grecia	Pen�nsula It�lica	Pen�nsula Ib�rica	Noroeste de �frica	Exipto	Levante e Anatolia	Mesopotamia	Ir�n e Asia Central
s�culo XX a. C.	Civilizaci�n minoica		Idade de Bronce (prehist�rica)		Imperio Medio	Hititas	Imperio asirio	Elam
S�culo XIX a. C.	Civilizaci�n minoica		El Argar (prehist�rica, Sueste)		Imperio Medio	Imperio asirio	Imperio asirio	Elam
S�culo XVIII a. C.	Civilizaci�n minoica		Cultura dos Motillas (prehist�rica, Meseta Sur)		Imperio Medio Segundo Per�odo Intermedio	Hititas Hurritas Alepo	Imperio babil�nico	Elam
S�culo XVII a. C.	Civilizaci�n minoica		Cogotas I (prehist�rica, Meseta Norte)		Segundo Per�odo Intermedio Hicsos	Hititas Hurritas Alepo	Imperio babil�nico	Elam
S�culo XVI a. C.	Civilizaci�n minoica		Vila Nova (prehist�rica, Desembocadura do Teixo)		Segundo Per�odo Intermedio Imperio Novo	Hititas Mitanni	Mitanni Kassitas	Elam
S�culo XV a. C.	Civilizaci�n minoica Mic�nicos	Cultura dos Terramaras (prehist�rica)	Atalaia (prehist�rica, Suroeste)		Imperio Novo	Hititas Mitanni Imperio Novo	Mitanni Kassitas	Elam
S�culo XIV a. C.	Civilizaci�n minoica Mic�nicos	Cultura dos Terramaras (prehist�rica)	Cultura pretalai�tica (prehist�rica, Baleares)		Imperio Novo	Hititas Imperio Novo	Imperio medio asirio	Elam
S�culo XIII a. C.	Mic�nicos Pobos do Mar	Cultura dos Campos de Urnas Pobos it�licos (osco-umbros, latino-faletos, v�netos etc.; prehist�ricos)	Cultura talai�tica (Baleares) (prehist�rica)		Imperio Novo Pobos do Mar	Hititas Imperio Novo Pobos do Mar Batalla de Qadesh	Imperio medio asirio	Elam
s�culo XII a. C.	Idade Escura Dorios	Pobos it�licos (prehist�ricos)	Cultura dos Campos de Urnas (prehist�rica, Nordeste)		Imperio Novo	Frixia Lidia Hititas Fenicios Filisteos Arameos	Imperio medio asirio Arameos	Elam Imperio medio asirio
S�culo XI a. C.	Idade Escura Xonios	Pobos it�licos (prehist�ricos)	Fundaci�n de C�diz (protohistoria)		Imperio Novo Terceiro Per�odo Intermedio de Exipto	Frixia Lidia Fenicios Reino de Israel Arameos	Arameos	Elam
I milenio a. C.	Grecia	Pen�nsula It�lica	Pen�nsula Ib�rica	Noroeste de �frica	Exipto	Levante e Anatolia	Mesopotamia	Ir�n e Asia Central
S�culo X a. C.	Idade escura	Pobos it�licos (prehist�ricos)	Idade de Ferro (prehist�rica e protohist�rica)		Terceiro Per�odo Intermedio de Exipto	Frixia Lidia Fenicios Reino de Israel Reino de Xud�	Arameos	Elam
S�culo lo IX a. C.	Idade Escura	Galos Etruscos Pobos it�licos (prehist�ricos e protohist�ricos)	Preiberos Celtas	Colonizaci�n fenicia Fundaci�n de Cartago	Terceiro Per�odo Intermedio de Exipto	Frixia Lidia Fenicios Reino de Israel Reino de Xud�	Imperio novo asirio	Imperio novo asirio
S�culo VIII a. C.	�poca arcaica Primeira Olimpiada Homero Colonizaci�n grega Liga xonia	Galos Etruscos Fundaci�n de Roma Colonias gregas	Celtas Colonias gregas Colonias fenicias Iberos Tartessos	Colonizaci�n fenicia Cartago	Terceiro Per�odo Intermedio de Exipto Imperio novo asirio	Frixia Lidia Catividade de N�nive Imperio novo asirio Urartu	Imperio novo asirio	Elam Imperio medo
S�culo VII a. C.	�poca arcaica Tiran�as Lexisladores gregos	Etruscos Monarqu�a romana Samnitas Magna Grecia	Celtas Colonias gregas Colonias fenicias Iberos Tartessos	Colonias fenicias Cartago	Terceiro Per�odo Intermedio de Exipto Imperio novo asirio Per�odo tard�o de Exipto (Sa�ta)	Frixia Lidia Imperio asirio Imperio neobabil�nico Fenicios	Imperio novo asirio Imperio neobabil�nico	Imperio novo asirio Imperio neobabil�nico Imperio medo
S�culo VI a. C.	�poca arcaica Tiran�as Democracia ateniense Imperio aquem�nida	Etruscos Samnitas Monarqu�a romana Rep�blica romana Magna Grecia	Celtas Colonizaci�n grega Iberos Tartessos Imperio cartaxin�s	Batalla de Alalia Imperio cartaxin�s	Per�odo tard�o de Exipto (Sa�ta) Imperio aquem�nida	Cativerio de Babilonia Imperio neobabil�nico Imperio aquem�nida	Imperio neobabil�nico Imperio aquem�nida	Imperio aquem�nida
S�culo V a. C.	Imperio aquem�nida Revolta xonica Guerras M�dicas S�culo de Pericles Liga de Delos Liga do Peloponeso Guerra do Peloponeso	Etruscos Samnitas Rep�blica romana Magna Grecia	Celtas Colonizaci�n grega Imperio cartaxin�s Iberos	Imperio cartaxin�s	Imperio aquem�nida	Imperio aquem�nida	Imperio aquem�nida	Imperio aquem�nida
S�culo IV a. C.	Batalla de Queronea Imperio de Alexandre	Etruscos Sitio de Veies Guerras samnitas Rep�blica Romana Magna Grecia	Celtas Colonizaci�n grega Imperio cartaxin�s Iberos	Imperio cartaxin�s	Sitio de Gaza Imperio de Alexandre	Batalla do Gr�nico Batalla de Issos Sitio de Tiro Imperio de Alexandre	Batalla de Gaugamela Imperio de Alexandre	Sitio da Rocha Sogdiana Imperio de Alexandre
S�culo III a. C.	Reino de Macedonia Reino de Epiro Liga Aquea Liga Etolia	Guerras P�rricas Imperio cartaxin�s Guerras p�nicas Rep�blica romana	Pobos prerromanos Colonias gregas Imperio cartaxin�s Guerras p�nicas Rep�blica Romana	Imperio cartaxin�s Guerras p�nicas Rep�blica romana	Dinast�a tolemaica	Imperio sel�ucida Reino de P�rgamo	Imperio sel�ucida	Imperio sel�ucida Partos Grecobactrianos Reino indogrego
S�culo II a. C.	Reino de Macedonia Reino de Epiro Liga Aquea Liga Etolia Guerras Maced�nicas Rep�blica romana	Rep�blica romana	Celtiberos e Lusitanos Sitio de Numancia Rep�blica romana C�ntabros e �stures	Rep�blica romana Reino de Numidia Reino de Mauritania	Dinast�a tolemaica	Reino de P�rgamo Reino de Armenia Reino do Ponto Macabeos Nabateos	Imperio sel�ucida Partos	Partos Grecobactrianos Reino indogrego
S�culo I a. C.	Rep�blica romana Alto Imperio Romano	Rep�blica romana Alto Imperio Romano	Rep�blica romana C�ntabros e �stures Guerras c�ntabras Alto Imperio Romano	Rep�blica romana Alto Imperio Romano Reino de Numidia Reino de Mauritania	Dinast�a tolemaica Batalla de Actium Alto Imperio Romano	Guerras Mitrid�ticas Rep�blica romana Alto Imperio Romano Nabateos	Partos	Partos Tocarios Indogregos
I milenio	Grecia	Pen�nsula It�lica	Pen�nsula Ib�rica	Noroeste de �frica	Exipto	Levante e Anatolia	Mesopotamia	Ir�n e Asia Central
S�culo I	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano Reino de Numidia Reino de Mauritania	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano Primeira guerra xudeo-romana Nabateos	Partos	Partos Tocarios Indogregos
S�culo II	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Alto Imperio romano	Partos Alto Imperio romano	Partos Imperio Cuxano
S�culo III	Baixo Imperio romano	Baixo Imperio romano	Baixo Imperio romano	Baixo Imperio romano	Baixo Imperio romano Imperio de Palmira	Baixo Imperio romano Imperio de Palmira	Imperio sas�nida Baixo Imperio romano Imperio de Palmira	Imperio sas�nida Imperio Cuxano
S�culo IV	Imperio Romano de Oriente	Imperio Romano de Occidente	Imperio Romano de Occidente	Imperio Romano de Occidente	Imperio Romano de Oriente	Imperio Romano de Oriente	Imperio sas�nida Imperio Romano de Oriente	Imperio sas�nida Imperio Cuxano
S�culo V	Imperio Romano de Oriente	Ca�da do Imperio Romano de Occidente Ostrogodos	Invasi�ns xerm�nicas Reino suevo Reino visigodo de Tolosa	Reino v�ndalo de �frica	Imperio romano de Oriente	Imperio romano de Oriente	Imperio sas�nida Imperio romano de Oriente	Imperio sas�nida Heftalita

Estados en torno o Mediterr�neo cara o a�o 180 a. C.

Mediterr�neo Occidental (sometido a Roma tras as Guerras p�nicas):      Rep�blica Romana, coa cidade de Roma, os territorios da Pen�nsula It�lica sometidos a diferentes consideraci�ns xur�dicas e de cidadan�a, e as s�as provincias en Sicilia, Sarde�a, C�rsega, Hispania e Dalmacia     Reino de Mauritania     Reino de Numidia     Rep�blica Cartaxinesa Mediterr�neo oriental: -Grecia:      Reino de Epiro       Reino de Macedonia      Liga Etolia      Liga Aquea

-Exipto:      Imperio tolemaico -Asia menor e Mar Negro:      Rodas      Reino do B�sforo      Reino de Capadocia      Galatia     Reino de Bitinia      Reino de P�rgamo      Reino de Armenia      Reino do Ponto -Levante, Mesopotamia e Asia Central:      Imperio Sel�ucida      Partos      Reino Grecobactriano      Imperio Mauria

T�boa cronol�xica por continentes

Cronolox�a

Europa

�frica

Asia

Am�rica

Ocean�a

Europa Occidental

Europa Oriental

Norte de �frica

Oriente Pr�ximo

Extremo Oriente

Norteam�rica

Suram�rica

Australia

Pac�fico

Antigo Exipto

Sumeria

India antiga

China antiga

Cretenses Micenas

Hititas Semitas

Acadios Babil�nicos Asirios

Xap�n antigo

Etruscos

Grecia antiga

Imperio persa

Roma antiga

Cartaxinenses

Imperio persa

Imperio romano

Imperio sas�nida

Ficci�n

Literatura

William Shakespeare compuxo varias obras teatrais con ambientaci�n na Antig�idade: The Tragedy of Julius Caesar (A traxedia de Xulio C�sar (en galego)), Antony and Cleopatra (Antonio e Cleopatra), Coriolano, Titus Andr�nicus etc. Cervantes fixo o propio en El cerco de Numancia (O cerco de Numancia (en galego)); pero foi m�is usual no teatro cl�sico franc�s: Pierre Corneille (Horacio, Cinna etc.) e Jean Racine (La Th�ba�de -A Tebaida (en galego)-), Andr�maca, Fedra etc.), a partir do cal -e base�ndose en modelos cl�sicos e en textos antigos de Terencio e Plauto- fix�ronse as convenci�ns acad�micas que fixaron o modelo do teatro neocl�sico do s�culo XVIII.

A novela hist�rica xurdida no romanticismo tivo na Idade Media o seu principal escenario (v�xase medievalismo), pero tam�n se buscou a ambientaci�n en distintas civilizaci�ns da Idade Antiga.

Moitas das novelas adapt�ronse ao cine ou a televisi�n:

• Sinuhe egyptil�inen (en fin�s) Sinuh�, o exipcio, de Mika Waltari.
• Creación (novela), de Gore Vidal.
• Alexandros, de Valerio Massimo Manfredi.
• The Last Days of Pompeii (Os últimos días de Pompeya (en galego)), de Edward Bulwer-Lytton.
• Ben-Hur, de Lewis Wallace.
• Quo vadis?, de Henryk Sienkiewicz.
• I Claudius (Eu, Claudio (en galego)) e Claudius the God and his wife Messalina (Claudio, o deus, e a súa esposa Mesalina (en galego)), de Robert Graves.
• Julian, de Gore Vidal.

O éxito editorial dos temas históricos multiplicou a aparición de best-séllers do xénero, sobre todo os relacionados coa historia militar de Roma.

Cine

• Intolerance (Intolerancia (en galego)).
• Land of the pharaohs (Terra de faraóns (en galego) de Howard Hawks (1955). A popularidade da exiptomanía produciu moitas películas cuxa relación co antigo Exipto é máis ben lateral (como as numerosas versións de The Mummy (A momia (en galego)), desde a de Karl Freund -1932-).
• 300 (filme). Existe unha versión anterior do mesmo suceso The 300 Spartans, 1962).
• Alexander sobre Alexandre o Grande.
• Cabiria de Giovanni Pastrone (1914).
• Espartaco de Stanley Kubrick (1960).
• Golfus de Roma (A Funny Thing Happened on the Way to the Forum).
• Cleopatra.
• Caligula.
• Satiricón.
• The Fall of the Roman Empire (A caída do Imperio romano (en galego)) de Anthony Mann (1964).
• Gladiator
• The Last Legion (A última lexión (en galego)) .

A adaptación de mitos da idade antiga deu orixe a un xénero cinematográfico especial: Troia, Clash of the Titans (Furia de titáns (en galego)), Jason and the Argonauts (Xasón e os argonautas (en galego)) etc., así como o cine bíblico: The Ten Commandments (Os dez mandamentos (en galego)) (de Cecil B. DeMille, 1923 e 1956), Solomon and Sheba (Salomón e a raíña de Saba), Samson and Delilah (Sansón e Dalila) etc.

Tamén distintas adaptacións dos evanxeos: (The Greatest Story Ever Told (A historia máis grande xamais contada (en galego)), The Robe (A túnica sacra), The Passion of the Christ (A Paixón de Cristo (en galego)) etc.

Co nome de peplum (do grego "πεπλον" -peplo-) desígnase a un subxénero cinematográfico en que a ambientación na Antigüidade é unha simple escusa para unha película de aventuras de baixo orzamento na que os anacronismos e outras incongruencias á historia son abundantes (Hércules, de 1958, e Ercole, Sansone, Maciste e Ursus gli invincibili (Hércules, Sansón, Maciste e Ursus), de 1964). As características do xénero propiciou a realización de numerosas secuelas e parodias.

Artigo principal: Peplum.

Tanto estas como as de maior nivel popularmente recibiron o nome de «películas de romanos» (aínda que fosen ambientadas na época grega ou calquera outra época antiga), e o seu visionado nos «cines de barrio» de sesión continua e dobre programa, ou nos cines de verán tivo un notable papel na educación sentimental da mocidade desde finais dos anos cincuenta ata os setenta, reflectido en obras como as de Terenci Moix (exiptómano e mitómano en concreto de Elizabeth Taylor, actriz que representou a Cleopatra). Joaquín Sabina ten unha canción titulada Una de romanos, caracterizada pola nostalxia da mocidade pasada.

Televisión

• I, Claudius (Eu, Claudio (en galego)) Yo, Claudio título co que se pasou en España
• Roma (serie de televisión) Rome no orixinal (en inglés).

Historieta

• 300 (1998, cómic de Frank Miller), no que está baseada a película.
• Asterix (tamén adaptado ao cine)
• El Jabato
• Fiction set in ancient Rome (en inglés)
• Fiction set in ancient Greece (en inglés)

Predecesor: Prehistoria

Idade Antiga IV milenio a. C. — 476

Sucesor: Idade Media

Véxase tamén

Bibliografía

• Edward Gibbon (1776). Historia de la decadencia y caída del Imperio romano. 
• Fustel de Coulanges: La Cité antique, 1864.
• Vere Gordon Childe: Los orígenes de la civilización, 1936.
• Georges Duby: Atlas histórico mundial [Larouse, 1987]. Barcelona: Debate, 1989. ISBN 84-7444-349-0.
• Henri Frankfort e outros: El pensamiento prefilosófico, 1946.
• C. W. Ceram: Dioses, tumbas y sabios, 1949.
• Ángel Montenegro (coord.): Egipto y los grandes imperios e Antiguos imperios orientales, vols. 4 e 5 de Gran Historia Universal, 1986. Madrid: Nájera.
• Samuel Noah Kramer: La historia empieza en Sumer, 1965.
• Chester Starr: Historia del mundo antiguo [1965]. Madrid: Akal, 1974. ISBN 84-7339-032-6.
• Perry Anderson: Transiciones de la Antigüedad al feudalismo [1974]. Madrid: Siglo XXI, 1986. ISBN 84-323-0355-0.
• Georg Schwarz: Kulturexperimente im Altertum, Berlín 2010.

Outros artigos

• Arte da antigüidade.
• Historia da ciencia.
• Historia da tecnoloxía.

Ligazóns externas

• www.artehistoria.es (en castelán).
• Mapas históricos de Civilizacións Antigas Arquivado 21 de novembro de 2013 en Wayback Machine. (en castelán).